M ətbuat: millətin dili, gücü və güzgüsü 2011-2017-ci ILL
Yüklə 5,1 Mb. Pdf görüntüsü
|
590
bellestrikadan fərqlənir. Publisistikanın keçdiyi inkişaf yoluna nəzər salsaq, Azərbaycan cəmiyyətinin tarixi inkişaf mərhələlərində publisistikada baş verən forma, məzmun dəyişikliyinin şahidi olarıq. Mübariz ruhlu, döyüşkən, qəlbə və beyinlərə hakim kəsilən, müasir anlamda qəbul etdiyimiz publisistikanın rüşeymlərini Xaqani Şirvani, M.Füzuli, Q.Zakir, S.Ə.Şirvani yaradıcılığında, hətta şifahi ədəbi nümunələrdə – dastan, nağıl, aşıq şeiri, ağı və bayatılarda axtaran bir sıra müəlliflərlə mübahisəyə girişmədən, publisistikaya yeni ruh, yeni nəfəs verən, onu cəmiyyətin yüksək tribunasına çevirən M.F.Axundzadə olduğunu qeyd edirik. Məhz bundan sonra, xüsusi ilə Həsən bəy Zərdabi tərəfindən ilk milli mətbu orqanı yarandıqdan - «Əkinçi» qəzeti (1875-1877) fəaliyyətə başladıqdan sonra publisistika həm forma, həm də məzmun baxımından yeni keyfiyyətlər əxz etdi, obrazlı desək, mühitin nəbzi onunla vurmağa başladı. Sahənin ilk və fundamental tədqiqatçılarından biri prof.Famil Mehdi özünün «Bədii publisistika» əsərində («Maarif» nəşriyyatı. Bakı, 1982) bu janrın inkişafını şərtləndirən amillər, cəmiyyət həyatında onun yeri, rolu barədə kifayət qədər ətraflı bəhs etmişdir. Mirzə Fətəli Axundov və Həsən bəy Zərdabinin ideya, yaradıcılıq və əqidə, amal estafetini qəbul edən maarifpərvər və demokratik ziyalıların yeni dəstəsi – N.Vəzirov, Əsgərağa Gorani, E.Sultanov, M.Sidqi, F.Köçərli, T.Bayraməlibəyov, S.M.Qənizadə, N.Nərimanov, Ə.Haqverdiyev, R.Əfəndiyev və bu kimi qələm sahibləri dövrün tələbinə və ruhuna uyğun əsərləri ilə inkişafın buxovuna çevrilmiş mövhumatı, cəhaləti, biganəliyi, fanatizmi tənqid edir, eyni zamanda cəmiyyət üzvlərini elmə, təhsilə, mədəniyyətə dəvət edirdilər. M.Şahtaxtlı, Əhməd bəy Ağaoğlu, Əli bəy Hüseynzadə, M.Ə.Rəsulzadə, Ceyhun və Üzeyir Hacıbəyli qardaşları, Cəlil Məmmədquluzadə, Ömər Faiq Nemanzadə, Haşım bəy Vəzirov kimi istedadlı ziyalılar XX əsrin əvvəllərində buraxılan «Şərqi
591
Rus», «Həyat», «Füyuzat», «İrşad», «Molla Nəsrəddin» və s. kimi qəzet və jurnallarda mətbuat tarixinin ən parlaq səhifələrini yazdılar, publisistikamızın ən gözəl, klassik nümunələrini yaratdılar. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti dövründə (1918-1920) publisistikanın başlıca mövzusu istiqlalın qorunub saxlanılması, milli dövlət quruculuğu, müxtəlif sahələrdə aparılan islahatlar, məkrli erməni-bolşevik birliyinin və erməni vandalizminin ifşası idi. Azərbaycan publisistikası tarixində sovet dövrü maraqlı, zəngin, ziddiyyətli məqamları ilə xarakterizə olunur. Rejim və ideologiyanın tələbləri, söz, mətbuat azadlığının olmaması, senzuranın qadağaları publisistlərin yaradıcılıq fəaliyyətini məhdudlaşdırmış, əsərlərə forma və məzmun baxımından müəyyən oxşarlıq gətirmişdir. Ümumi mənzərə belə idi. Lakin bütün maneələrə baxmayaraq, sovet dövründə də həm mövzu, həm sənətkarlıq baxımından diqqətçəkən və təqdirəlayiq nümunələr də çoxdur. M.S.Ordubadi, Seyid Hüseyn, İlyas Əfəndiyev, Mirzə İbrahimov, Mehdi Hüseyn, Süleyman Rüstəm, Səməd Vurğun, Qulam Məmmədli, Mir Cəlal, Bəxtiyar Vahabzadə, Sabit Rəhman, Əbülhəsən, Osman Sarıvəlli, Süleyman Vəliyev, Yusif Şirvan, Əvəz Sadıq, Əbil Yusifovun publisistikası həm məzmun, həm də sənətkarlıq baxımından örnək ola bilər. Az ərbaycan publisistikası xəzinəsi zəngin olduğu qədər də əhəmiyyətlidir və onun araşdırılması da eyni dərəcədə aktualdır. Təəssüf ki, cəmiyyət həyatının güzgüsü v ə salnaməsi olan publisistika, onun tarixi, inkişaf mərhələləri və meyll
əri, toxunduğu problemlər, sənətkarlıq məsələləri əsaslı şəkildə hələ də araşdırılmamışdır. Ayrı-ayrı publisistlərin irsinə xüsusi tədqiqatların həsr edildiyini, Az ərbaycan elmi-nəzəri fikrində publisistikanın bir çox aspektlərinin, xüsusi il ə bədii publisistikanın nəzəri əsaslarının fundamental şəkildə fil.e.d.prof.Famil Mehdi t ərəfindən araşdırıldığını vurğulayan istedadlı, tanınmış 592
t ədqiqatçı-publisist, professor Cahangir Məmmədli haqlı olaraq yazır: «Bütün bunlarla bel ə, publisistika – intellektual yaradıcılığın mürəkkəb bir sahəsi hələ daha d
ərindən və hərtərəfli tədqiqat tələb edir» (Cahangir Məmmədli. Jurnalistikaya giriş. Bakı Universitetinin nəşriyyatı, Bakı, 2001). Doğrudan da, publisistikanın, xüsusi ilə onun elmi-nəzəri əsaslarının müasir tələblər baxımından işlənməsi, eləcə də Azərbaycan mətbuat tarixində silinməz iz buraxmış görkəmli publisistl ərin irsinin tədqiqi son dərəcə vacibdir. Bu baxımdan təcrübəli tədqiqatçı v ə səriştəli pedaqoq R əhilə Kəsəmənlinin yuxarıda adı çəkilən dissertasiyasını klassik Az ərbaycan publisistikasının müasirlik prinsiplərinin araşdırılmasında uğurlu addım hesab etmək olar. Elmi-t
əqdiqat işi “Giriş”dən, “ Klassik publisistikanın yaradıcılıq xüsusiyyətləri”, “Klassik publisistik irsin müasirliliyini şərtləndirən amillər”, ”Azərbaycan publisistikasında irs-varislik əlaqələri” adlı 3 fəsildən, “Nəticə” dən və “ İstifadə edilmiş ədəbiyyat” siyahısından ibarətdir. Araşdırmaçı tədqiqat əsərinin “Giriş”ində mövzunun aktuallığını kifayət q ədər dəlillərlə əsaslandırmış, qeyd etmişdir ki, toxunulan problemlə bağlı əsərlər yazılsa da, tədqiqatlar aparılsa da, problem yetərincə öyrənilməmişdir. Doğrudan da, mövzunun araşdırılması yeni yanaşma tərzi, yeni baxış tələb edir. Tədqiqatçı «Giriş»də həmçinin elmi-tədqiqat işinin məqsəd və vəzifələrini konkret müdd
əalarla bəyan etmiş, tədqiqatın elmi yeniliyini vurğulamış, dissertasiyanın n əzəri və praktik əhəmiyyətindən ətraflı söz açmış, tədqiqatın predmetindən, metodlarından, istifadə etdiyi məxəzlərdən bəhs etmiş, dissertasiyanın quruluşunu diqq
ətə çatdırmışdır. “Az
ərbaycan klassik publisistikasının ictimai xarakteri”, “Azərbaycan klassik publisistikasının mövzu dairəsi”, “Klassik publisistikada milli azadlıq probleml əri və onun müasir dövrü” kimi yarımsərlövhələri özündə birləşdirən “Klassik publisistikanın yaradıcılıq xüsusiyyətləri” adlı I fəsildə müəllif M. C. M əmmədquluzadə, Ə . Haqverdiyev, Ü. Hacıbəyli, Ə. Hüseynzadə, F. Köçərli, H. Yüklə 5,1 Mb. Dostları ilə paylaş:
|