Ma qs ud ha c I y e V

504
İKİNCİ KİTAB
21.  N.  Vəlixanlı.  X  əsr  ərəb coğrafşünas  səyyahı  Əl-Məs'udi 
və onun  “Müruc  əl-zəhəb”  əsərinin Əlbab-Əbvab  (Dərbənd)  və  onu 
əhatə  edən  xalqlar  haqqındakı  fəsli.  Azərb.  SSR  EA  “Xəbərləri”, 
tarix,  fəlsəfə və hüquq seriyası.  1967 №2,  səh. 75
22. 
К.Алиев. 
К 
вопросу 
языков 
на 
территории 
Азербайджана.  Azərb.  SSR EA Tarix institutunun əsərləri, № XIV, 
1960,  səh.72
23. Б.В. Миллер. Талышский язык. M .,1953, с.261.
24.  К.Алиев.  К  вопросу  языков  на  территории  Азер­
байджана.  Azərb.  SSR EA Tarix institutunun əsərləri,  1960, №XIV
25. M.Baharlı. Azərbaycan.  Bakı,  1921, səh.19.
26.  К.Алиев.  Топонимика  об  етногенезе  на  территории 
Азербайджана.  Баку,  1966,  стр.5
27.  В.И.Савина.  О  типах  словообразования  топонимов 
Ирана.  «Топонимика Востока», М.,1964, стр.170
28.  Ülfət  Eyvazov.  Abşeron  tatları  haqqında  mülahizələr. 
“Həqiqət” qəz.,  1  oktyabr,  1991.
29.  Б.В.Миллер.  Таты,  их  расселение  и  говоры.  Баку, 
1929,  стр. 17-23
30.  Б.В.Миллер.  Таты,  их  расселение  и  говоры.  Баку, 
1929,  стр. 19.
31. S.B.Aşuıbəyli. Göstərilən məqaləsi, həmin səhifə.
32.  H.J.Mapp.  «Племенной  состав Кавказа.  Классификасия 
народов  Кавказа.  Труды  комиссии  Российской  Академии  наук 
по изучению  численного состава населения  России».  II т.  1920; 
В.А.Рюмин.  Краткий  исторический  и  етнографический  очерк 
Азербайджана.  Азербайджанский  настолный  календар  1924- 
1925,  Баку;  М.Авдеев.  Азербайджан.  Географический  очерк. 
Азербайджанский  настольный  календарь  1924-1925,  Баку; 
М.Г.Велиев.  Население  Азербайджана.  «Музей  етнографичес- 
ких  сокровищ.  Азербайджанский  настольный  календарь.  1924- 
1925»,  Баку:  Р.Исмайылов.  Azərbaycan tarixi, Bakı,  1923 və s.
TATLARININ  TARİXİ-ETNOQRAFİK OÇERKİ
505
33.  К.Алиев.  Об  этническом  составе  населения  древного 
Азербайджана.  «Материалы  по  проблеме  происхождения  и 
формирования азербайджанского  народа». Тезисы,  Баку,  1965.
34.  “Azərbaycan  tarixi” .  Red.  İqrar  Əliyev.  Bakı,  1993, 
səh.78.
35.  С.Малов.  Памятники  древнетюркской  писменности  , 
изд.АН СССР, М.-Л.,  1951, səh. 28.
36. S.Malov. Göstərilən əsəri,  səh. 249.
37.  Mahmud  Kaşğari.  Divani-lüğat-üt-türk.  İstambul,  1333 
h.q.  (Bundan sonra “Divan”  kimi  veriləcəkdir).
38. Yenə orada,  II cild,  səh.l.
39. Yenə orada,  səh.237.
40. Yenə orada,  səh.224.
41.  Yenə orada, səh.225.
42. Yenə orada, səh. 170.
43. Yenə orada.  I cild,  səh.403
44. Mahmud Kaşğari.  Divan.  I cild, səh.403
45. Nəşriyyeye daneşkədeye ədəbiyyat, şomare  1-2, səh.  174
46. Dədə Qorqud.  Bakı, Yazıçı,  1988,  səh.34
47.  Şeyx  Süleyman  lüğəti.  ‘T at”  sözünün  izahı  (Записки 
Восточного  отделения  Императорского русского археологичес­
кого общества, т. XII,  вып. IV,  1900. стр.  142.
48.  Bu sözün  əmələ gəlməsi  haqqında İran Azərbaycanı Zəhra 
tatları  arasında  bir rəvayət  vardır:  “Çox  qədim  zamanlarda Tat  adlı 
bir zalım və qəddar padşah var imiş.  Bu padşah şəhərləri  dağıdıb vi­
ran  etməyi  və  adamlan  öldürməyi  qarşısına  məqsəd  qoymuşdu. 
Padşah  və  onun  əsgərləri  döyüş  əlaməti  olaraq papaqlarına  iki  buy­
nuz taxırdılar.  Elə ki,  bu padşah  əhalisi  tat dilində danışan Zəhra və 
Xəmsə  vilayətlərinə çatır,  həmin  əhali  də  öz papaqlarına iki  buynuz 
taxıb  böyük  sevinc  və  şadlıqla,  çoxlu  hədiyyə  ilə  onu  qarşılamağa 
çıxır və deyirlər ki,  biz  də  sizdənik.  Bu padşah  həmin  vilayətləri  vi­
ran  etmir,  əhalisinə  toxunmur,  öz  dəstəsindən  bir qrupu  onlara baş­
çılıq etmək üçün qoyur,  onlar artıb-çoxalır,  yerli  əhali  ilə qaynayıb- 
qarışır,  hətta başqa yerləri  belə  zəbt etməyə  başlayırlar,  onların  dili

---

506
İKİNCİ  KİTAB
rəsmi  dil  olur,  hamı  bu  dildə  danışmağa  başlayır”.  (Bax:  Cəlal  Al- 
Əhməd,  Tatnişinhaye  bəluke  Zəhra  (fars  dilində)  Tehran,  1337, 
səh.63.
49.  Mahmud Kaşğari. Divan.  Göstərilən səhifələr.
50.  П.К.Жузе.  К  выяснению  значения  слова  «тат». 
Изд.Гнии,  Баку,  1930,  стр.  5;  Şəmsəddin  Sami,  Qamuse  türki, 
İstanbul  çapı,  1317  h.q.;  Əbdül Əli  Karəng. Tati  və  hərzəni,  Təbriz, 
1333,  səh.33; Mahmud Kaşğari dövründə “tat” sözünün belə geniş -  
“iranlı”,  “farsdilli”  mənasında  işləndiyi  vaxt  “farslaşmaq,  İranın  di­
lini,  adət və  ənənələrini qəbul  edib iranlılaşmaq,  “əcəmləşmək”  mə­
nasında  “tatiqmaq”  məsdəri  də  olmuşdur  (bax:  Məhəmməd  Fuad 
Köpürlüzadə. Türk ədəbiyyatının mənşəyi.  Milli  tətəbbə'lər məcmu­
əsi,  II cild,  1331,  İstanbul, səh.74-75.
51.  П.К.Жузе.  Göstərilən  əsəri,  səh.  4;  Б.В.Миллер.  Таты, 
их  расселение  и  говоры,  Баку,  1929,  стр.  23;  Б.А.Куфтин.  Жи- 
лиша  крымсих татар  в  связи  с  историей  заселения  полуострава 
(мемуар  етнографического  отделения  ОЛЕА  и  Е),  вып.1,  М., 
1925,  стр.  56;  Акад.  S.P.Tolstov  daha  dərinə  gedərək  “oğuz”  sözü 
ilə  “tat”  sözünü  qarşılaşdırır.  (Bax:  С.П.Толстов.  Древний 
Хорезм,  M., 1948, стр. 264-265).
52.  Л.Будагов.  Сравнителный  словарь туретско-татарских 
наречий,  СПб.,  1868,  т.  I.  стр.  329;  В.В.Радлов.  Опыт  словаря 
тюркских наречий, стр.  120;  П.К.Жузе.  Göstərilən əsəri,  səh. 34
53. B.A.Kuftin.  Göstərilən əsəri, səh.35
54.  Шилтбергер.  Путешествие  Ивана  Шилтбергара  по 
Европе,  Азии  и  Африке  с  1394  по  1427  г.  Alman  dilindən 
tərcümə  edəni  F.Bruna.  Записки Новороссийского  университета, 
т.1,  вып.1, стр.  102;  A.B.Kuftin, Göstərilən əsəri, səh. 40
55.  К.Риттер.  Иран.  I  cild,  СПб.,  1896,  səh.  393;  П.К. 
Будков.  Материалы для новой  истории Кавказа,  СПб.,  1869 стр. 
25-27;  М.И.Гаджиев.  Т.М.  Ахмедов.  Об  этнониме  «тат». 
Материалы  к  сессии,  посвященной  итогам  археологических  и 
етнографических  исследований  1970  года  в 
Азербайджане 
(май  1971),  Баку.  1971,  стр.57
TATLARININ  ТARİXİ-ETNOQRAFİK OÇERKİ
507
56.  Б.В.Бартольд.  История  культурной  жизни  Туркестана, 
изд.АН СССР,  1927, стр.24; П.К.Жузе.  Göstərilən əsəri, səh.4
57.  Mahmud Kaşğari.  Divan (“tacik” sözünə bax).
58.  Yəhya  Zəka.  Guyeşe  Kerinqane  “tati”,  Tehran,  1334, 
səh.6-7 (fars dilində).
59.  M.İ.Hacıyev.  “Ehsan  Yarşater.  İran  dilləri  və  ləhcələri” . 
Azərb.  SSR  EA-nm  xəbərləri,  ictimai  elmlər  seriyası,  1962,  №3, 
səh. 109-116.
60. Yəhya Zəka. Göstərilən  əsəri.
61. Yenə orada, səh.7
62.  B.V.Bartold.  Göstərilən əsəri.  S.P.Tolstov. Göstərilən əsə­
ri. səh.264-265
63.  W.Ivanov.  The  dialect of Gozarkhon  in  Alamit.  АО,  vol. 
IX,  Leypsiq,  1931, səh.235
64.  “Əmir Kəbir  lüğəti”ndə  də yaraşıqlı,  gözəl  yerişli,  ağalara 
məxsus qaçağan atlara da vaxtı ilə “tatu” deyildiyi qeyd olunmuşdur 
(Bax: Fərhəng-e Əmir-e Kəbir,  təlife Məhəmməd Əli Xəlili, Tehran, 
1134,  səh.  120).
65.  Kürd  dili  lüğəti  (Əlimürşid),  səh.  261.  Mənbə  Yəhya 
Zəkanın göstərilən əsərindən (səh.9) götürülmüşdür.
66. Yəhya Zəka. Göstərilən əsəri, səh.9
67. Е.Вайденбаум. Путеводитель по Кавказу.  1888, стр.75-76
68.  R.M.Noten.  Zuden- alltturkhishen  Zuschriften  der Mongo- 
ley  und  Sibirien's  v.  H.Wambery.  Memories  de  la  Societe  Finno- 
ougrienne. XII Helsingfors,  1899, c.l 19.
69.  P.K.Juze.  Göstərilən  əsəri,  səh.  2;  Енсиклопедический 
словарь,  т.31,  СПб.,  1901,  стр.682;  M.İ.Hacıyev.  Tat  dilinin 
Qonaqkənd  ləhcəsi,  Bakı,  1971,  səh.20;  “Yurddaş”,  №34,  1991, 
səh.6
70. Prof. Melioranski bu mənaya etiraz edir.  Bax: ЗВОИРАО. 
ХП, стр. 154
71.  L.Budaqov.  Göstərilən  əsəri,  səh.329;  В.Ф.Миллер.  Ма­
териалы для изучения еврейско-татских наречий, М.,  1903, səh.8
72. Р.М...  səh.88

---