Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
24
Birinci iki parametrlər quyu nasos intiqalının konstruksiyasından asılıdır. Quyu nasoslarının
istismarının mədən təcrübəsi göstərir ki, nasosun məhsuldarlığını plunjerin gedişlərinin sayının artırımasına
görə yüksəldilməsi məqsədəuyğun deyil ona görə ki, dəqiqədə gedişlərin sayı 15-dən çox olduqda ştanqların
qırılması kəskin şəkildə çoxalır.
Nasos qurğusunun gündəlik məhsuldarlığını aşağıdakı düsturla təyin etmək olar:
S
K
Q
30a
nH
cos
1
nS
f
1440
п
п
,
Burada Q – qurğunun məhsuldsarlığı, m
3
/sut; К
п
– nasosun verim əmsalı; n – ştanqların asqı
nöqtəsinin (ŞAN) gedişlərin dəqiqədə sayı; S – ştanqların asqı nöqtəsinin gediş yolunun sayı, m; Н – nasosun
endirmə dərinliyi, m;
– mayenin çəkisinin təsirinə ğörə ştanqların və boruların statik deformasiyasının
cəmi, m; f
п
– nasos plunjerinin en kəsik sahəsi, m
2
; а – ştanqlarda səsin sürəti, m/dəq.
Quyu ştanqlı nasosunun intiqalı olan mancanaq dəzgahları bütün nefti istehsal edən ölkələrdə ən geniş
tətbiq olunan avadanlıqdır. AzİNMAŞ elmi-tədqiqat və layihə-konstruktor institutunun (Azərbaycan, Bakı ş.)
eksperimental tədqiqatları göstərir ki, quyu ştanqlı nasos qurğularının normal işini təmin etmək üçün
parametrlərin vurma hasili n
.
S = 54
60 m/dəq olmalıdır.
Quyudaxili avadanlığın iş dinamikası, buna görə də intiqalın və transmissiyanın qüvvət yükləməsi
əhəmiyyətli dərəcədə mexanizmin kinematikasından asılıdırlar və əsasən də təcildən, onda təqdim edilmiş
müqayisəli qrafiklərdən nəticə çıxartmaq olar ki, işin əsas göstəriciləri neft çıxartma üçün quyu ştanqlı nasos
qurğusunun çarxqollu kanat-qasnaqlı intiqalı daha yaxşıdır.
Quyu ştanqlı nasos qurğularının iş qabiliyyətini artırmaq və azaldılmış metal tutumlu və az enerji sərf
edən QŞN-nın uzungedişli intiqalınını yaradmaq üçün yuxarıda göstərilmiş uzungedişli intiqalların mümkün
konstruksiyaları ilə müqayisədə edən şək.1-də göstərilən QŞN-un dor tipli intiqalının konstruksiyası təklif
edilmişdir
.
Şək.1. QŞN-un dor tipli intiqalının konstruksiyası:
1 – elektrik mühərriki; 2 – pazvari qayış ötürməsi vasitəsi; 3 – reduktor; 4 – çərçivə;
5 – dirək; 6 – işkil; 7 – differensial darıcı; 8, 15 – kanat; 9 – yan baraban; 10 – çarxqollar;
11 – əksyüklər; 12 val; 13 – dayaq; 14 – oynaqlı oturacaq; 16 – kipkəc ştokunun asqısı (KŞA); 17 –
mərkəzi baraban; 18, 19 – oynaqlı dayaqları; 20 – bərkidici boltlar; 21 – əyləc
QUYU ŞTANQLI NASOS QURĞUSUNUN DOR TİPLİ KANAT-QASNAQ
İNTİQALI HESABATININ NƏZƏRİ ƏSASLARI
Fərəcov T.E.
Azərbaycan Dövlət Neft və Sənaye Universiteti
Mancanaq dəzgahlarının geniş tətbiq olunması onun konstruksiyasının sadəliyi, istismarda və texniki
xidmətdə rahatlığı və üzunömürlüyü ilə izah edilir. Lakin daşqın vaxtında vaxtaşırı su basılan rayonlarda
mancanaq dəzgahlarının fasiləsiz işini təmin etmək mümkün deyildir ona görə ki, elektrik mühərriki suyun
Magistrantların XVIII Respublika Elmi konfransı, 17-18 may 2018-ci il
25
səviyyəsinin altında qalır. Bu halda mancanaq dəzgahının sonrakı işinın təmin edilməsi üçün onu müvəqqəti
vaxtda dəyandırırlar, elektrik mühərrikini isə çıxarırlar və mancanaqda asırlar. Belə vəziyyət həmin quyu ilə
neftin hasili məhsuldarlığını azaldır, bu da zərərli fakt kimi sayılır.
Verilmiş işdə müəlliflik şəhadətnaməsi № 802608 ilə müdafiə olunan quyu ştanqlı nasos qurğusunun
(QŞNQ) dor tipli kanat-qasnaq intiqalının konstruksiyasına baxılmışdır və bu avadanlığın hesabatının nəzəri
əsasları işlənilmişdir (şək.1). Bu konstruksiya özü ilə bilavasitə quyu ağzının kəməri üzərində 5 qurulmuş
doru təqdim edir, bunun da yuxarı meydançasında çarxqolları ilə reduktor və pazvari qayış ötürnəsilə elektrik
mühərriki quraşdırılmışdır. Çarxqollar kanatların və yönəldici blokların köməyilə travetslə
birləşdirilmışdirlər, buna da nasos ştanqları kəmərindən quyu nasosunun plunjerilə birləşmiş pardaxlanmış
ştok asılır.
Şək.2. Müəlliflik şəhadətnaməsi № 802608 ilə müdafiə olunan quyu
ştanqlı nasos qurğusunun dor tipli kanat-qasnaq intiqalının konstruksiyasına:
1 – dor; 2 – elektrik mühərriki; 3 – pazvari qayəş ötürməsi; 4 – reduktor;
5 – quyu ağzının kəməri; 6 – çarxqollar; 7 – kanat-sürgü qolları; 8 - əksyüklər;
9 – travers; 10 – pardaxlanmış ştok; 11 – ox; 12 – qasnaqlar
QŞNQ-nın dor tipli intiqalının düyünlərinin qüvvə hesabı üçün nəzəri dinamoqramması QŞNQ-nın
intiqalları üçün hamı tərəfindən qəbul edilmiş metodla qurulur. Dinamoqramma mexanizmin istənilən
vəziyyətində kanat-sürgüqoluna təsir edən dartıcı qüvvəni P
o
müəyyən edir və P
ə
əksqüvvələrin çəkisini təyin
etməyə imkan verir.
Onda reduktorun aparılan valında burucu moment bərabərdir:
М
bur
= Т
.
r – Р
əh
.
R = Р
о
.
r
.
sin(
+
) – R
.
Р
ə
sin
burada P
əh
– əksyüklərin çəkisindən yaranan qüvvənin horizontal toplananıdır; R – əksyüklərin kütlə
mərkəzinin fırlanma radiusu.
Əgər dorun en kəsiyi eyni olan 4 ayaqdan ibarətdirsə, onda dorun orta oxuna gətirilən inersiya
momenti bərabərdir:
Jx = 4(Jx
1
+ a
2
F)
burada Jx
1
– dorun ayağının en kəsiyinin öz oxuna nisbətən inersiya momenti; a – ayaqların oxlarının və
dorun arasında məsafə; F – dorun ayağının en kəsiyinin sahəsi.
Təqdim edilmiş düsturlarla yerinə yetirilmiş hesablamalar göstərdi ki, sistemin məxsusi rəqs tezliyi
11,7 s
-1
bərabərdir ki, bu da məcburi rəqs tezliyindən əhəmiyyətli dərəcədə fərqlənir və bu doru dağıdan
rezonans hadisələrin yaranmasının imkanını tamamilə istisna edir. Dorun ağırlaşdırılmış yuxarısının həddi
uzaqlaşdırılması 1 sm ötmür, yəni QŞNQ-nın dor tipli intiqalı dəyanıqlığın yüksək ehtiyatına malikdir.