«Magistratura Mərkəzi» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
17
1.1.saylı sxem: auditor proseduralarının hazırlanması və həyata keçirilməsi.
I. Proseduraların məqsədinin müəyyən edilməsi: Qeyd etmək lazımdır ki, bazar münasibətləri şəraitində tətbiqi məqsədlərinə görə mühüm olan analitik proseduralar kompleksinə aşağıdakılar aid edilir: 1) sifarişçinin biznes fəaliyyəti ilə tanışlıq və onun işgüzar aktivliyinin müəyyən edilməsi: 2) mühasibat və maliyyə hesabatlarında mümkün düşünülmüş və təsadüfi səhv zonalarının müəyyən olunması; 3) müfəssəl testləşdirmənin ixtisar
edilməsi; 4)
müəssisənin fəaliyyət qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi; 5) vaxtın seçilməsi; Məlumdur ki, müasir dövrdə auditorun maliyyə informasiyasına təsir edə biləcək hadisənin və əməliyyatın xarakterini müəyyən etmək üçün sifarişçinin biznes fəaliyyəti və onun mənsub olduğu sahə haqqında lazımi biliklər sisteminə malik olması zəruri şərt sayılır. Bizim fikrimizcə. Həmin biliklər sistemi özündə aşağıdakıları birləşdirir: 1) Müəssisənin fəaliyyət göstərdiyi sənaye sektoru haqqında ətraflı və obyektiv spesifik məlumat toplusu; 2) Müəssisənin istehsal və kommersiya fəaliyyəti haqqında tam təsəvvürün formalaşması; Bundan başqa, audit prosesində daha real nəticəyə nail olmaq məqsədilə auditor bir qayda olaraq keçmiş yoxlamaların məlumatlarını nəzərə alır və onlardan istifadə edir. Belə bir şəraitdə, müxtəlif təyinatlı mütləq və nisbi göstəricilərin qiymətləndirilməsi iqtisadi təhlilin yekun prosedurası hesab olunur. Bizim fikrimizcə, həmin dəyişikliklər auditor yoxlamalarının planlaşdırılması zamanı nəzərə alınması vacib olan meyl və spesifik hadisələri əks etdirir. Aydındır ki, müasir 18 bazar münasibətləri şəraitində auditin aparılması üçün zəruri olan informasiya aşağıdakı mənbələr hesabına əldə edilə bilər: a) təsdiq edilmiş mühasibat və maliyyə hesabatı; b) direktorlar şurasının iclaslarının protokolları; v) ötən ilin müxabirələşmələri və digər auditor faylları; q) daimi auditor faylları (dəyişilməz informasiya); d) idarəetmə strukturlarında və uçot sistemlərində gözlənilən dəyişikliklər haqqında Nazirlər Kabinetinin və Maliyyə Nazirliyinin sərəncamları və Əsasnamələri. Müəssisənin fəaliyyət qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi üçün tətbiq olunan analitik proseduralar artıq auditin planlaşdırma mərhələsində təsərrüfat subyektlərinin ciddi maliyyə çətinlikləri ilə üzləşməsi hallarını müəyyən etməyə imkan verir. Ona görə də auditor riskinin qiymətləndirilməsi zamanı auditor təsərrüfat subyektlərinin müflisləşməsi ehtimalını nəzərə alır və fikrimizcə, audit prosesində tətbiq olunan analitik proseduralar həmin ehtimalı qabaqcadan görməyə əlverişli şərait yaradır. Yoxlamanın yekun mərhələsində auditor tərəfindən müəssisənin fəaliyyət qabiliyyətinin qiymətləndirilməsi «ahəngdarlığın yoxlanılması prosedurası» adlanır. Ahəngdarlığın qiymətləndirilməsi mühasibat və maliyyə hesabatlarının doğruluğu haqda auditorun yekun rəyinin formalaşmasına bilavasitə müsbət təsir göstərir. Məlumdur ki, bazar münasibətləri şəraitində analitik proseduraların həyata keçirilməsinin başlıca məqsədlərindən biri sifarişçinin mühasibat və maliyyə hesabatlarında mümkün düşünülmüş və təsadüfi səhv zonalarının müəyyən edilməsi hesab olunur. Nəzəriyyədə, cari ildə auditə cəlb edilməyən maliyyə məlumatları ilə onların müqayisə edildiyi digər məlumatların arasındakı gəzlənilməz kəskin fərqlər «qeyri-adi kənarlaşma» adı ilə tanınır. Əgər qeyri-adi kənarlaşmanın miqyası böyükdürsə, onda auditor bunun səbəbini öyrənir, onun təsadüfi səhv və ya maliyyə hesabatının düşünülmüş şəkildə təhrif edilmədiyini və əsaslı iqtisadi hadisə olduğunu araşdırır. Praktikada analitik prosedurların bu aspekti çox vaxt «diqqət istiqaməti» adlandırılır. Çünki, onlar tədqiqatçının səhv və ya qeyri-dəqiqliyin tapılması mümkün olan auditin spesifik sferalarında daha müfəssəl proseduraların həyata keçirilməsinə istiqamətləndirir. Auditor qeyri-adi kənarlaşmaların həcmini təhlil edərkən firmadaxili təlimatlara əsaslanır və özünün ekspert rəyi ilə təsdiq edilmiş meyarlardan istifadə
19 edir. Təcrübədə qeyri-adi kənarlaşmaların səviyyəsi nəzəriyyə və praktikada məqbul hesab edilməyən həddən yüksək olduqda, belə kənarlaşmanın həcmi auditor tərəfindən xüsusi tədqiq olunur. Əgər bu kənarlaşmanı mütləq ölçüdə göstərmək mümkün deyildirsə, onda faizlərlə ifadə olunmuş nisbi kəmiyyətlərdən istifadə məqsədəuyğun sayılır. Aydındır ki, təcrübədə müfəssəl auditor proseduralarının ixtisar edilməsi məqsədilə analitik proseduralar həyata keçirilə bilər. Əgər analitik proseduralar vasitəsilə qeyri-adi kənarlaşmaları aşkar etmək mümkün deyildirsə, onda bu ciddi səhv və ya qeyri-dəqiqlik ehtimalının minimum olduğu anlamına gəlir. Fikrimizcə, respublikada bir qayda olaraq həmin analitik proseduranın nəticəsi mühasibat hesabları üzrə qalıqların hesablanması və onların düzgünlüyünün təsdiqinə yönəldilir. Bu isə, öz növbəsində, nəzərdən keçirilən mühasibat və maliyyə hesabatlarının təhlili zamanı az miqdarda müfəssəl testlərlə kifayətlənməyə imkan verir. Belə bir şəraitdə, analitik proseduraların həyata keçirilməsi nəticəsində əldə edilən faktların və sübutların yararlılıq səviyyəsi konkret şəraitdə onların etibarlılıq dərəcəsindən asılı olur. Audit prosesində bəzi məsələlərin həll edilməsi zamanı onların bütün prosedura növlərindən daha səmərəli olması ehtimalı yüksəkdir. Digər şəraitdə analitik proseduralar ən yaxşı halda auditorun diqqətini dolayı faktların və sübutların toplanmasına yönəldə və istiqamətləndirə bilər. II. Analitik prosedura növünün seçilməsi; Məlumdur ki, bazar münasibətləri şəraitində auditin aparılması zamanı istifadə edilən analitik prosedura növünün seçilməsi onun təşkili məqsədindən və eləcə də auditorun müstəqil ekspert qiymətləndirməsindən bilavasitə asılıdr. Lakin, əvvəlki paraqraflarda analitik proseduralar geniş əzərdən keçirildiyindən, onların müfəssəl şərhinə ehtiyac duyulmur. III. İnformasiya bazasının müəyyən edilməsi; Fikrimizcə, burada söhbət heç də sifarişçinin mühasibat və maliyyə hesabatları növünün seçilməsindən getmir. Belə ki, auditor analitik proseduranın keçirilməsi metodunu və onun informasiya bazasını seçməklə, praktiki olaraq auditin aparılmasını məqsədəuyğun hesab etdiyi vaxtı seçmiş olur. Məlumdur ki, audit nəzəriyyəsində hesabat dövrlərinin sayı və auditorun istifadə edə biləcəyi informasiyanın miqdarı haqqında müəyyən meyarlar yoxdur.
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|