«Magistratura Mərkəzi» Əlyazması hüququnda
Yüklə 0,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1.2. Auditdə istifadə edilən analitik prosedurların növləri
11 Məlumdur ki, təsərrüfat subyektlərində auditin aparılması haqqında müqavilə bağlanarkən sifarişçinin biznes fəaliyyəti ilə tanışlıq auditorun işinin vacib mərhələsi kimi nəzərdə tutulur. Belə bir şəraitdə, mühasibat və maliyyə hesablarının yığcam şəkildə maliyyə aspektindən qiymətləndirilməsi auditor fəaliyyətinin əsas istiqaməti hesab olunur və o auditin aparılması prosesində düzgün və optimal qərarın seçilməsi üçün işarə rolunu oynayır. Auditin bu mərhələsində analitik proseduraların həyata keçirilməsi, sifarişçinin fəaliyyəti haqqında auditorun sistematik məlumatlandırılması ona öz hərəkətlərində əminlik yaradır və yoxlamanı düzgün planlaşdırmağa kömək edir. Yoxlama proseduralarının planlaşdırılması zamanı auditor iki əsas vəzifədən birini seçir: 1) yalnız analitik proseduralardan istifadənin mümkünlüyü; 2) maliyyə sənədlərinin digər uçot registrləri ilə birgə yoxlanılması; Məhz buna görə də, bazar münasibətləri şəraitində mövcud proseduralardan gözlənilən effekt haqqında auditorun rəyi əsasında qarşıya qoyulan
məqsədin əldə
edilməsinə istiqamətləndirilmiş konkret qərar qəbul olunur. Təcrübə göstərir ki, planlaşdırma mərhələsində analitik proseduralardan istifadə məlumatlarında səhvlərin mövcudluğu ehtimal olunan analitik və sintetik hesabların müəyyən edilməsi məqsədini daşıyır. İlkin analitik xülasə prosesində bu cür hesabların müəyyən edilməsi mühasibat və maliyyə hesabatlarının göstəricilərinin səhv olduğu anlamına gəlmir. Məlumdur ki, auditor həmin hesabların məlumatlarından yalnız yoxlamanın planlaşdırılması zamanı istifadə edir. Bundan başqa, auditor ekspertiza, təhlil və yoxlamaların aparılması prosesini asanlaşdırmaq məqsədilə digər analitik proseduralardan istifadə olunması haqqında qərar qəbul edə bilər. Bu zaman, audit prosesində tətbiq olunan analitik proseduralar təsərrüfat əməliyyatları və baş vermiş nöqsanlar haqqında əsaslı faktların əldə edilməsini, eləcə də mühasibat uçotunun prinsiplərində baş vermiş dəyişikliklərin aşkara çıxarlmasını təmin edir. Göründüyü kimi, bazar münasibətləri şəraitində menecmentin mühüm funksiyalarından biri sayılan auditin həyata keçirilməsi prosesində istifadə edilən analitik proseduralar müsbət və mənfi xarakterli kənarlaşmaların öyrənilməsi məqsədilə nəzərdə tutulmuş zəruri yoxlama formalarından biri kimi xarakterizə 12 olunur. Bundan başqa, təsərrüfat subyektlərinin auditi zamanı qarşılıqlı əlaqələrin öyrənilməsi üçün istifadə olunan təhlil proseduraları səhvlərin mütləq kəmiyyətinin hesablanması və qiymətləndirilməsinə imkan verir. Fikrimizcə, bunu inandırıcı formada etmək mümkün olmadıqda, auditor buraxılmış nöqsanların səbəbini və ciddiliyini nəzərə alaraq alternativ yoxlama üsullarından istifadə edir. Bu zaman, analitik proseduralar bilavasitə auditor sübutlarının (dəlillərinin) mənbəyi kimi də istifadə oluna bilər. Belə olan halda auditor aşağıdakı amillər blokuna xüsusi diqqət yetirir: 1) analitik proseduraların obyektivliyi və onların nəticələrinə olan inam səviyyəsi; 2) təsərrüfat subyektlərinin istehsal və kommersiya fəaliyyətinin xarakteri və informasiyanın yayılma imkanları; 3) maliyyə və qeyri-maliyyə xarakterli informasiyanın əldə edilmə perspuktivləri; 4) əldə edilən informasiyanın etibarlığı, reallığı və həqiqiliyi; 5) informasiyanın keyfiyyəti; 6) əldə edilən informasiyanın mənbələri; 7) daxil olan informasiyanın müqayisəliliyi; Qeyd etmək lazımdır ki, auditor yoxlamalarının yekun mərhələsində analitik proseduralardan istifadənin vacibliyi auditin təşkilinin planlaşdırma mərhələsində və bilavasitə auditor yoxlamalarının aparılması prosesində tətbiq olunan analitik proseduraların effektliyi ilə şərtlənir. Fikrimizcə, auditin yekun mərhələsində həyata keçirilən maliyyə hesabatlarının ümumi təhlili yeni faktları aşkar etmir və yalnız digər mənbələrdən əldə edilən məlumatların təsdqinə xidmət edir. Göründüyü kimi, təsərrüfat subyektlərində auditin aparılması zamanı analitik prosedurlar özü-özlüyündə müəssisənin təsərrüfat-maliyyə fəaliyyəti prosesində baş verən nöqsan və çatışmamazlıqları aşkar etmək qabiliyyətində deyildir. Təcrübədə, analitik proseduraların icrası zamanı gözlənilməz nəticələr əldə edildikdə, auditorun aşağıdakı problemləri həll etməsi məqsədəuyğun sayılır: 1) Asılılığın (qarşılıqlı əlaqənin) «qanunauyğunluğu»nun yoxlanılması; 2) Audit prosesində istifadə edilən təhlil proseduralarının düzgünlüyünün yenidən yoxlanılması; 3) Gözlənilməz nəticələrə və göstəricilərə görə formalaşan alternativ rəylərin qanunauyğunluğunun nəzərdən keçirilməsi; 4) Hadisənin mahiyyətini açmaq məqsədi ilə alternativ auditor yoxlamaları variantlarının hazırlanması; Əgər analitik proseduraların tətbiqi 13 nəticəsində müəssisənin faktiki vəziyyətinin nəzərdə tutulduğundan çox fərqləndiyi aşkar edilərsə, onda auditor aşağıdakıları nəzərə alır: 1) Əlavə məlumatların əldə edilməsinin mümkünlüyü; 2) Təhlil proseduralarının yerinə yetirilməsi nəticəsində şübhə doğuran kəmiyyətlərin ciddiliyi; 3) Mənfi nəticələrin auditor rəyinin formalaşmasına təsirinin mümkünlüyü; Beliliklə, aparılan nəzəri tədqiqatdan göründüyü kimi, analitik proseduraların effektliyi sifarişçi tərəfindən təqdim edilən maliyyə və qeyri-maliyyə xarakterli informasiyaların keyfiyyətindən bilavasitə asılıdır. Fəaliyyəti müxtəlif əməliyyatlarla xarakterizə olunan, geniş çeşiddə məhsul (iş və xidmətlər) istehsal edən firmalarda kifayət qədər mürəkkəbliyi ilə fərqlənən idarəetmənin keyfiyyətli informasiya sistemi olmadan səmərəli nəzarəti həyata keçirmək mümkün deyildir. Belə informasiya sistemi idarəetmə üçün zəruri olan məlumat bazasını yaradır və xarici auditor ondan analitik proseduraların yerinə yetirilməsi zamanı istifadə edir.
Nəzəriyyə və praktikadan məlumdur ki, təsərrüfat subyektlərində müqavilə əsasında təşkil olunan auditin aparılması prosesində auditor adətən aşağıdakı analitik prosedurlardan istifadəni məqsədəuyğun sayır: 1) sahəvi müqayisəli təhlil metodu; 2) mühasibat və maliyyə hesabatlarının faktiki göstəricilərinin sifarişçi tərəfindən müəyyən olunmuş biznes-plan göstəriciləri ilə müqayisə edilməsi; 3) mühasibat və maliyyə hesabatı göstəricilərinin auditor tərəfindən müəyyən olunmuş proqnoz göstəriciləri ilə müqayisə edilməsi; 4) cari dövrün nisbi əmsallarının hesablanılması və onların dinamikasının təhlili; 5) mühasibat və maliyyə hesabatı göstəricilərinin keçmiş dövrün analoji göstəriciləri ilə müqayisə edilməsi; 6) mühasibat və maliyyə hesabatı göstəricilərinin qeyri-uçot məlumatları ilə (mühasibat hesabatının tərkibinə daxil edilməyən) müqayisə edilməsi. Məlumdur ki, sahəvi müqayisəli təhlil metodundan müəssisənin (firmanın) maliyyə göstəricilərinin müvafiq sahə üzrə formalaşan orta göstəricilərlə müqayisəsi prosesində istifadə olunur. Auditor, sahəvi müqayisəli təhlil metodunun köməyi ilə
Yüklə 0,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|