Magиstrатура mяrkяzи hüseynzadə FƏrrux yasəF

37 

 

450°S-də dəyişirlər. Onlardan AuCu3 və AuCu kimyəvi birləşmələri ayrılır. Bunun 

nəticəsində  ərintinin  plastikliyi  azalır  ki,  bu  da  prokat  zamanı  çatlarm  əmələ 

gəlməsinə  gətirib  çrxarır.  Belə  ərintilərin  suda  bərkidilməsi  onlarm  işləmə 

qabiliyyətini  artrrır.  Ərintinin  rəngi  misin  miqdarmdan  asılı  olaraq  sarıdan 

qrrmızıya kimi dəyişir. Miss döymə və uzanma qabihyyətlərini qoruyub saxlayaraq 

qızıl  ərintisinin  möhkəmliyini  artrrrr.  Ərinti  qırmızımtıl  çalarlar  qazanır,  tərkiblə 

miss  14,6%  təşkil  edərkən  ərinti  parlaq  qrrmızı  olur.  Lakin  miss  ərintinin 

korroziyaya  dayamqlığım  azaldır  və  tərkibdə  miss  çox  olarkən  ərintinin  səthi 

tündləşir. 

25-dən  80%-ə  (atom)  kimi  tərkibində  platin  olan  qızıl-platin  ərmtilən  ıkı 

bərk  məhlulune  qatışığım  əmələ  gətınrlər.  Ərintinm  möhkəmliyi  platinin  miqdarı 

artdıqca çoxalır. Belə Ki, tərkibdə 20% (kütlə üzrə) platin olduqda möhkəmlik 40 

kq/mm2, 50%-də 80 kq/mm2 təşkil edir və 80%-də maksimal qiyməti 128 kq/mm2 

çatır və bundan sonra möhkəmlik aşağı düşməyə başlayır. Platinin miqdarı artdıqca 

ərintinin rəngi sarıdan boza çevrilir. 

Qızıl-palladium  ərintiləri  bərk  məhlullarm  fasiləsiz  sırasım  yaradırlar. 

Tərkibində 85% (atom) palladiumu olan ərinti maksimal möhkəmliyə (60 kq/mm2) 

malikdir.  Palladium  qızıl  ərintisinin  ərimə  temperaturunu  yüksəldir  və  kəskin 

surətdə  onun  rəngini  dəyişir  -ərintinin  tərkibində  10%  palladium  olduqda  külçə 

rəng alır. Ərintinin plastikliyi və döymə qabiliyyəti saxlamlır. 

Tərkibində  40%-ə  (atom)  qədər  palladium  olan  qızıl-platin-palladium 

ərintiləri  palladiumla  və  qızılm  platində  bərk  məhlulu  ilə  mexaniki  qatışığıdır. 

Tərkibində 40%-dən çox palladium olan ərin-tilər özlərində üç metalm bir-birində 

yekcins bərk məhlulunu əks etdirirlər və yüksək möhkəmliyə malik olurlar. 

Qızıl-palladium-gümüş  ərintiləri  bərk  məhlullarm  fasiləsiz  sırasmı  əgətirir 

və  yüksək  plastik  və  oksidləşməmə  qabiliyyətinə  malik  olurlar,  qəşong  çalarlan 

olur. 

Platin  qızılı  ağ  rongə  palladiumdan  intensiv  rəngləyir,  sarılıq  artıq  ərintidə 

8,4% platin olduqda itir,  ərintinin  ərimə  temperaturu kəskin surətdə  artır. Platinin 

miqdarı 20%-ə qədər artan zaman ərintinin elastikliyi yüksəlir. 

---

38 

 

Qızü ərintisinin hər bir komponenti ona müəyyən xassələri əlavə edir. Belə 

ki,  gümüş  və  miss  ərintinin  çalarmı  yaşılı  və  qırmızımtıl  tonlardan  keçməklə 

solğun  sarıdan  qırmızıya  kimi  dəyişməyə  imkan  verir,  ərintiəyə  yumşaqlıq, 

plastiklik,  döyülməklik  və  digər  xassələri  əlavə  edir,  orta  ərimə  temperaturunun 

olmasım təmin edir. Paladium, nikel və platin ərintilərə ağ rəng verir. Kadmium və 

sink ayrı-ayrı ərintilərin ərimə temperaturlarım azaldır. 

Qızılm  zərgərlik  ərintiləri  dörd  qanuniləşdirilmiş  əyara  malikdir:  750,  585, 

500, 375. 

Gümüşün  ərintiləri  -  əridilmiş  vəziyyətdə  gümüş  istənilən  nis-bətlərdə 

çoxsaylı  metallarla  qatışır.  Gümüş  qızılla,  mislə,  qurğuşunla,  platinlə  və  platin 

qrupunun metalları ilə kimyəvi birləşmələr yarat-madan ərintilər omələ gətirir. 

Ən  geniş  gümüşün  mislə  ərintiləri  yayılmışdır.  Tərkibində  6-dan  97%-ə 

(kütlə  üzrə)  qədər  miss  olan  gümüş-mis  ərintiləri  iki  bərk  məhlulun  qatışığmı 

əmələ  gətirirlər.  Digər  nisbətlərdə,  temperaturdan  asılı  olaraq  dəyişən,  gümüş  və 

miss bir-birində məhdud qatışmaya malikdirlər. Misin ərintilərdə miqdarı artdıqca 

(8-dən  96%-ə  kimi)  onlarm  möhkəmliyi  və  qatıhğı  yüksəlir.  Ərintilər  yaxşı 

plastikliyə  malik  olur,  lakin  yüksək  temperaturda  40-dan  80%-ə  qədər  misi  olan 

ərintilər  çox  kövrəkdİrlər.  Misin  miqdarı  artdıqca  ərintilərin  rəngi  aşağıdan 

qırmızımtıl-sarıya  kimi  dəyişir.  Texnikada  ən tətbiq olunan  ərintilər tərkiblərində 

50-dən 96%-ə qədər gümüşə malikdirlər. 

Tərkibində  3-ə  qədər  və  80%-dən  artıq  gümüş  olan  gümüş-platin  ərintiləri 

bərk  məhlullar  əmələ  gətirirlər.  Tərkibində  25,  50  və  75%  (atom)  platin  olanlar 

tərkibi bişirilmə zamanı (550°S) dəyişən kimyəvi birləşmələr əmələ gətirir. 

Gümüş-palladium ərintiləri bərk məhlullar və intermetal birləş-mələri əmələ 

,gətirirlər.  Onlar  yüksək  plastiklik  və  oksidləşməmə  qabiliyyətinə  malikdirlər, 

qızdırılan zaman hidrogen hopdururlar. 

Zərgərlik sənayesində istifadə olunan gümüş  ərintiləri, qızılm  ərintilərindən 

fərqli  olaraq  bir  aşqar  edən  komponentə  -  misə  malik-dir.  Gümüşün  zərgərlik 

ərintiləri beş qanüniləşdirilmiş əyara malik-dir: 800, 830, 875, 925, 960. 

---

39 

 

Platin  və  palladiumun  ərintiləri  -  zərgərlik  sənayesi  üçün  bir  aşqar  edən 

komponentə  -  misə  malikdir.  Platin-mis  yə  palladium-mis  xassələrinə  görə 

oxşardırlar. Onlarm hər bir cütiı belə məhsullarm fasiləsiz sırasım əmələ gətirir Ki, 

daxilində  soyudulan  zaman  CuPt,  Cu3Pt,  CuPd,  CusPd  kimyəvi  birləşmələri 

yaranır. 

Kimyəvi  birləşmələri  olan  ərintilər  ən  az  möhkəmliyə  və  Ən  çox  elektrik 

keçiriciliyi  qabiliyyətinə  malik  olurlar.  Tərkibində  1-5%  (küt-lə  üzrə)  miss  olan 

ərintilərin yaxşı mexaniki xassələri, eləcə də oksid-ləşməmə qabiliyyəti olur. 

Platinin  zərgərlik  ərintisi  qanuniləşdirilmiş  950  əyarma,  palladii-umun 

zərgərlik ərintiləri 500 və 850 əyarlarma malikdirlər. 

Zərgərlik  məmulatlarmm  qiymətləndirmə  ekspertizası.  Bu  meto-dika 

qiymətli, zərgərlik və xırda məmulatlar hazırlamaq üçün daşlar-dan -olan zərgərlik 

məmulatlarmm  qiymətli  daşları  cilalayan  mə-mulatlarm  qiymətləndirilməsi,  eləcə 

də onlarm sığorta və girov dəyə-rini müəyyən etmək üçün təyin edilmişdir. 

Ümumi müddəalar. Metodika keyfiyyət, istehlak xassələrini nəzərə almaqla 

qiymətlərin  təyin  edilməsi,  eləcə  də  daha  keyfiyyətli  məmulatlarm  istehsalmm 

stimullaşdırılması,  qiymətli  və  xırda  məmu-latlarm  hazırlanması  üçün  daşlardan 

qoymalarla  məmulatlarm  və  gümüşdən  məmulatlarm  qüvvədə  olan  pərakəndə 

qiymətlərinin  ümumi  səviyyəsinin  saxlanması  üçün  təyin  edilmişdir.  Satılmaq 

üçün əhali tərəfmdən təhvil verilən zərgərlik məmulatları 1991-ci ildən komission 

mağazalarmda sərbəst müəyyənləşdirilən qiymətlərlə qiy-mətləndirirlər. Yuxarıda 

göstərilən  məsrəflər  nəzərə  almmaqla  zər-gərlik  məmulatlarmm  sərbəst 

qiymətlərinin kalkulyasiyasım müəyyən edirlər. 

Zərgərlik məmulatlarmm I qiymətləndirilməsi üzrə tövsiyələr. Məmuİatlarm 

baza  dəyəri  -  qiymətii  metallarm,  qiymətli  metallardan  və  xırda  məmulatlar 

hazırlamaq  üçün  daşlardan  qoymalarm  və  məmulatm  istehsalma  sərf  edilmiş 

əməyin maddi dəyərinin cəmidir. 

 

 

 

---