www.elmler.net
-
Virtual İnternet R
esurs M
ərkəzi
Elmin Nurizadə Sufizm: gizli elmlərə haqqında araşdırmalar
31
mahiyyəti, səbəb və nəticəni dərk etməyib ona oyun və
əyləncə kimi baxanlardı.‖
Böyük Şərq alimi İbn Sina da ―musiqi dinləmək və
səsləndirmək ən yaxşı müayinə üsuludur‖, deməklə
musiqi ilə
müalicənin nə dərəcədə gərəkli olduğunu anlatmışdır.
Filosoflar musiqi, tibb, astronomiya üçlüyünün sintezində,
onların yaratdığı vahid harmoniyada musiqi ilə müalicənin
üsullarını çatdırırdılar. Sufi mütəsəvvifləri isə: musiqi mərifət
sahibləri üçün ruhun qidası olduğu və insanın kamilləşməsi
mövqeyindən islami zəmində özünə daha böyük dəyər
qazanmışdır‖ deyərək , bu ilahi sənətin zirvəsini göstəriblər.
Bu düşüncə çərçivəsində Mövləvilik başda olmaqla bir çox
təsəvvüf cərəyanları musiqidən xüsusi təlim kimi istifadə
edib, hətta dəyərli musiqi əsərlərinin yaranmasına səbəb
olublar.
Osmanlı imperiyası dönəmində yetişən musiqi xadimləri və
nəzəriyyəçiləri Səfiyyəddin Urməvi və Əbdülqadir Marağayi
türk musiqisi və muğamlarının insan temperamentləri,
millətlər, rənglər, bürclər, təqvimlər və bəzi xəstəliklər
üzərindəki təsirləri istiqamətində təsnif etmişdilər. Türk
musiqi nəzəriyyələrinin əks olunduğu ―ədvar ― kitablarında da
musiqinin tiblə əlaqəsi və onun vasitəsilə müalicə üsullarından
bəhs olunur. Məsələn, Sultan Süleymanın dövründə saray
həkimi Musa Hamun ona həsr etdiyi diş xəstəliklərinin
müalicəsi aid əsərində bu xəstəliklərin musiqi ilə müalicəsini,
həmçinin, uşaqların axşamlar muisiqi ilə yatırılmasıını bunun
da öz növbəsində onların əxlaqının formalaşmasında əsas
ünsürlərdən biri olduğundan bəhs edib. Bundan başqa şair-
www.elmler.net
-
Virtual İnterne
t Resurs M
ərkəzi
Elmin Nurizadə Sufizm: gizli elmlərə haqqında araşdırmalar
32
32
həkim olan Həsən Şüuri ―Tədilül Əmzicə‖ adlı əsərinin
―Musiqi məqamı‖ fəslində səslə müalicə mövzusunu çox
gözəl işləmişdir.
İslam mədəniyyət tarixində musiqi ilə müalicə olunan şəfa
ocaqlarının sayı çox olub. Onlardan bir neçəsi ilə tanış olaq:
Nurəddin Zəngi xəstaxanası (Şam 1154), Amasya bimarxanasi
(1308),
Gövhər Nəsibə Tibbi Mədrəsəsi,
Muğamların(təsnif, şöbə, rənglərin) insanla qarşılıqlı
əlaqəsi
Muğamların bürc qarşılıqları:
Rast: Qoç, ünsür - atəş
İraq : buğa, ünsür- torpaq.
İsfahan : əkizlər, ünsür- hava
Zərəfkənd: xərçəng,
ünsür- atəş
Rahab: tərəzi, ünsür- atəş
Hicaz : oxatan,
torpaq
Üşşaq: balığ, ünsür - su.
Musiqi ilə atsronomiya elmləri arasındakı qarşılıqlı əlaqədən
bəhs edən alimlər (daha doğrusu, orta əsr İslam-Şərq alimləri)
bürclərlə muğamların uyğunluq məsələsinə də toxunublar.
www.elmler.net
-
Virtual İnterne
t Resurs M
ərkəzi
Elmin Nurizadə Sufizm: gizli elmlərə haqqında araşdırmalar
34
34
Qara buğdayı adamlar- təbiətinə rütubət və nəm amilləri
uyğun gəlir. Bu da onların zəhmətsevərlik və məhsuldarlığına
bir nişanədir. Bu tip insanlara şəfa verə biləcək muğam
isə
İsfahandır.
Sarışın insanlar- təbiət etibarilə soyuq iqlim zonalarının
sakinləridir. Təbiət onların temperamentinə də hakim kəsilib
və soyuq zonanın iqliminə xas olan ağırlıq, ciddilik onlarda da
özünü biruzə verməkdədir. Bu tip insanların muğamı
isə
Rastdır.
Muğamlar və Millətlər.
Musiqişünaslardan bəziləri muğamları millətlərə uyğun olaraq
da qruplaşdırmışlar. Onlar birmənalı şəkildə millətin rəğbət
göstərdiyi meyarları nəzərə alaraq onlara uyğun muğamları da
dəqiqləşdiriblər.
Ərəblərə daha çox Mənsuriyyə muğamı uyğun gəlir.
Farslara İraq
uyğun gəlir
Türklər üçün Üşşaq daha mütanasibdir
Muğamlar və məsləklər
Rast- alim
zümrəsi
Dövlət adamları - İsfahan
Sufilər- Rahab