MahirəNərimanqızı
Yüklə 5,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- DünyagörüĢü, əqidə və ideallar
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs Mərkəz i Ümumi psixologiya. Psixologiya
179
dərk edilməyən olmaqla iki yerə bölürlər. Psixoloji ədəbiyyatda dərk edilən motivlərə tələbatlarla yanaĢı maraqları, dünyagörüşünü, əqidə və idealları; dərk edilməyən motivlərə isə ustanovkanı, həvəsi və s. aid edirlər. Maraqlar. Maraqlar insanın idrak tələbatlarının emosional təzahürləridir. BaĢqa sözlə, maraq Ģəxsiyyətin, gerçək həyatın müəyyən bir sahəsinə, müəyyən bir fəaliyyətə, bu və ya digər biliyi əldə etməyə az və ya çox yönəlməsində ifadə olunan fərdi psixi xüsusiyyətdir. ġəxsiyyətin istiqaməti onun maraqlarında ifadə olunur. Maraqların insanın həyat və fəaliyyətində rolu olduqca böyükdür. ġagird nə iləsə dərindən maraqlandıqda, yerinə yetirdiyi iĢ, dinlədiyi dərs onun üçün maraqlı olduqda həmin sahələrdə yüksək müvəffəqiyyət qazanır. Əksinə onlara qarĢı maraq olmadıqda həmin iĢlər cansıxıcı olur, Ģagirdi cəlb etmir. Maraq bizdə müəyyən hisslər doğuran cisim və hadisəyə daha artıq və gərgin diqqət yetirilməsini təmin edir. Maraq hər hansı bir obyekti daha dərindən və dəqiq dərketmə meylindən doğur. Maraqların fizioloji əsasını bələdləĢmə- tədqiqat refleksləri təĢkil edir. Gerçək aləmdə baĢ verən hər bir yeni, gözlənilməz dəyiĢiklik zamanı bələdləĢmə refleksi baĢ verir və qıcıqlandırıcının daha tam və aydın inikasını təmin edir. Ətraf mühitdə ən kiçik bir dəyiĢiklik, yenilik baĢ verdiyi zaman insanda müvafiq reseptor aparatı bu dəyiĢikliyi törədən qıcığa doğru yönəlir. BələdləĢmə refleksini bəzən «tədqiqat refleksi», bəzən də «bu nədir?» refleksi adlandırırlar. Maraqlar idrakın daimi təhrikedici mexanizmi kimi meydana çıxır. Maraqları məzmununa, məqsədinə, genişliyinə və davamlılığına görə təsnif etmək olar. Məzmununa görə maraqları təsnif edərkən insanın idrak tələbatlarının obyektləri əsas götürülür. Ġdrak tələbatları obyektlərindən hansının insanı cəlb etməsi bu sahədə onun marağının məzmununu müəyyənləĢdirir. Bu baxımdan maraqların əhəmiyyətlilik dərəcəsi onun məzmununun nə dərəcədə düzgün seçilməsindən asılı olur. Məqsədinə görə maraqlar vasitəsiz və vasitəli ola bilir. Ġnsan üçün əhəmiyyətli olan obyektin emosional cazibədarlığı vasitəsiz marağın meydana gəlməsinə səbəb olur. Bu zaman həmin obyektin özü bilavasitə bizi özünə cəlb edir. Onunla maraqlanmağa baĢlayırıq. Vasitəli maraqlara gəldikdə bunlar qarĢıya qoyulmuĢ məqsədə çatmaq üçün
www.elmler.net -
Virtual İnternet R esurs M ərkəzi
Ümumi psixologiya. Psixologiya 180 zəruri olan vasitələrlə əlaqədar meydana gəlir. Vasitəli maraqların insanın əmək və tədris fəaliyyətinin təĢkilində əhəmiyyəti olduqca böyükdür. Maraqları özlərinin genişliyinə görə də təsnif edirlər. Həyat təcrübələri göstərir ki, bəzi adamlarda maraqlar yalnız bir sahə üzrə mərkəzləĢdiyi halda, bəziləri isə bir çox obyektlərlə maraqlanırlar, baĢqa sözlə onlarda maraqların əhatə dairəsi geniĢ olur. Əgər bu maraqların geniĢliyi onların dərinliyi ilə uzlaĢarsa daha səmərəli xarakter daĢımıĢ olar. Maraqların dərinlik səviyyəsi Ģəxsiyyətin mühüm keyfiyyəti kimi qiymətləndirilir. Bu cür maraqlara malik olan insanlar bu və ya digər fəaliyyət sahəsində həmiĢə yüksək müvəffəqiyyətləri ilə fərqlənirlər. Özlərinin davamlılığına görə maraqlar davamlı və davamsız ola bilir. Bəzi adamlarda maraqlar davamlı olduğu halda, baĢqalarında davamsız, keçici xarakter daĢıyır. Davamlı maraqları insanın formalaĢmağa baĢlayan qabiliyyətlərinin göstəricilərindən biri kimi qeyd edirlər. Maraqları passiv və fəal olmaqla da təsnif edirlər. Heç bir iĢ görmədən, nəiləsə sadəcə olaraq maraqlanmaq insanın həmin obyektə passiv maraq bəslədiyini göstərir. Passiv maraqlar mənfi hal olmaqla Ģəxsiyyətin ümumi inkiĢafına heç bir dəyərli təsir göstərmir. Fəal maraqlara gəldikdə, əksinə, bu cür maraqlar bizi fəaliyyətə təhrik edir, bu zaman bizə qüvvə verir, iĢi ruh yüksəkliyilə, axıra qədər davam etdirməyimizə, əldə etdiyimiz nəticələrin yüksək keyfiyyətdə olmasına müsbət təsir göstərir.
davranıĢ motivləri içərisində dünyagörüĢü, əqidə və idealların da özünəməxsus yeri və rolları vardır. Dünya və onun qanunauyğunluqları, təbiət və cəmiyyət hadisələri haqqında müəyyən baxıĢlar sistemi insanın dünyagörüĢünü təĢkil edir. DünyagörüĢünün formalaĢması insanın ona müvafiq davranıĢ tərzini həyata keçirməsinə təkan verir. DünyagörüĢü tarixi xarakter daĢıyır. Cəmiyyətin inkiĢafı ilə əlaqədar olaraq insanların dünyagörüĢü də dəyiĢilir. Ġnsanlar elmi, dini, mütərəqqi, mürtəce, materialist, idealist və s. dünyagörüĢünə malik ola bilirlər. Ġnsanın dünyagörüĢü onun əqidəsinə çevrilə bilir və bu zaman Ģəxsiyyətin tamlığını təmin edir. Əqidə – Ģəxsiyyətin onu öz baxıĢlarına, prinsiplərinə, dünyagörüĢünə müvafiq olaraq hərəkət etməyə yönəldən dərk olunmuĢ tələbatlar sistemidir. Əqidə insana öz həyat yolunu tam Yüklə 5,95 Mb. Dostları ilə paylaş:
|