MahġRƏ naği qizi çapar kazimli

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
102 
Əlini də ver keçək! 
Güllü  torbanın  ipini  saldı  boğazına.  Əlini  də  könülsüz-
könülsüz  Hacı  Murada  tərəf  uzatdı.  Hacı  Murad  yavaş-yavaş 
Arazı  keçməyə  başladı.  Arazın  ortasında  enli,  hündür  daşın 
üstündə durub nəfəslərini alanda Güllü yenə dilləndi: 
– Hacı, qoy mən qalım, bəlkə, sənin oradakı var-dövlətinə 
sahiblik eyləyə bildim. 
Hacı Murad bu dəfə qəzəblə qışqırdı: 
–  Hacı  Muradın  yiyəlik  eləyə  bilmədiyi  var-dövlətə  sən 
heç  vaxt  yiyəlik  eləyə  bilməzsən.  Sənə  çatacaq  var-dövlət  o 
boynundakı qızıldı, indi də onu götür apar. 
Hacı Muradın sözünün ağzından qurtarması ilə Güllünün 
Arazın ortasına gumbuldaması bir oldu”. 
Kamran İmranoğlunun yaratdığı obraz və xarakterlər özü-
nəməxsusluğu,  bənzərsizliyi  ilə  seçilir.  Povestdə  Ağ  köynəkli 
obrazı  bu  baxımdan  maraq  doğurur.  Müəllif  bu  obrazı  sovet 
dövründə  yazıb-yaradan  bir  çox  yazıçılar  kimi  mənfi  və  ya 
müsbət  şəkildə  canlandırmır,  onu  daxili  aləminin  bütün  çalar-
ları ilə təqdim etmir. Ağ köynəkli obrazının fərdi çalarları po-
vestdəki əsas (Hacı Murad) və ya epizodik surətlərin danışığın-
da üzə çıxır. Bizcə, Ağ köynəkli kişi obrazı “qırmızı terrorun”-
sovet  quruluşunun  simvoludur.  O,  oğru,  əyri,  saxta  insanları 
mənəviyyatsız,  məsləksiz,  bünövrəsiz-köksüz  bir  cəmiyyətə-
quruluşa  sürükləyən  nakəsdir.  Bu  obraz  sovet  quruluşunun 
eybəcərlikləri barədə oxucuya çox şeyi diqtə edir. 
Kamran  İmranoğlu  keçən  əsrin  30-cu  illərinin  hadisə-
lərini  dərindən  öyrəndiyi,  mənimsədiyi  üçün,  onun  povestdə 
təsvir etdiyi hər bir hadisə, yaxud yaratmış olduğu hər bir surət 
canlı təsir bağışlayır, unudulmur. 
 
 
 
 
 

---

____________________ ƏdəbiyyatĢünaslığa xidmət əzmi ilə 
 
 
103 
 “VAĞZAL” POVESTĠNDƏ DĠLĠN  
TARAZILIĞI 
 
Filologiya  elmləri  doktoru,  professor  Kamran  Əliyev 
“Kamran  İmranoğlu”  imzası  ilə  bədii  əsərlər  də  yazır.  Onun 
müxtəlif  illərdə  çap  etdirdiyi  “Yalquzaq”  və  “Vağzal”  povest-
ləri  oxucular  tərəfindən  rəğbətlə  qarşılanmış,  sevilə-sevilə 
oxunmuşdur.  Bu  əsərlərin 
rəğbətlə  qarşılanmasını  şərt-
ləndirən  əsas  amillərdən  biri 
də  doğma  dilimizin  incəlik-
lərindən,  geniş  imkanların-
dan istifadə bacarığıdır. Əha-
təli dünyagörüşə malik olma-
dan, xalqın fikri ifadə vasitə-
lərini  duymadan  gözəl  bədii 
əsərlər 
yaratmaq 
olmaz. 
1999-cu  ildə  “Ünsiyyət“  qə-
zetində  dərc  etdirdiyi  “Açıq 
məktub”unda 
К.Əiyevin 
“Yalquzaq” povestinin dilinə 
ötəri toxunan professor Tofiq 
Mustafayev  müəllifə  müra-
ciətlə  yazırdı  ki,  Kamran 
müəllim, povestinin ən gözəl 
məziyyətlərindən biri də əsərdə ana dilimizin geniş imkanların-
dan  istifadə  edə  bilməyinizdir.  Xalqımızın  çox  müdrik  kəlam-
ları, zərb-məsəlləri, atalar sözləri ilə zəngin olan bu əsəri oxu-
duqca  sənə  elə  gəlir  ki,  xalqımızın  ilk  qaynaqlarına  nəzər  sa-
lırsan, çox müdrik qocalarla söhbət edirsən. Bu söhbətlər insanı 
saflaşdırır,  yaxşı  əməllərə,  insanı  düşüncələrə  təhrik  edir(4). 
Tanınmış tənqidçi-alim Vaqif Yusifli yazır ki, povestin dilinə, 
təhkiyə tərzinə irad tutmaq çətindir. Ona görə ki, müəllif təsvir 

---

Mahirə Nağı qızı, Çapar Kazımlı
 ______________________  
 
 
104 
etdiyi kəndin məxsusi koloritini, adət-ənənələrini çox yaxşı bi-
lir  və  bunlar  dildə  də  rerallaşa  bilir  (5).  Bu  alimlərin  “Yalqu-
zaq”  povestinin  dili  barədə  söylədiklərini  eynilə  müəllifin 
2011-ci ildə çapdan çıxmış “Vağzal” povestinin dilinə də şamil 
edə  bilərik.  Kamran  İmranoğlu  dilin  müxtəlif  rəngarəng  növ-
lərindən  məharətlə  istifadədə  bacarıqlı,  istedadlı  qələm  sahi-
bidir.  Məlumdur  ki,  ünsiyyətin  əsas  vahidi  olan  cümlə  bitmiş 
fikir  ifadə  etsə  də,  onun  ifadə  etdiyi  fikir  bitkinliyi  nisbi  xa-
rakter daşıyır. Cümlə onu əhatə edən cümlələr birliyində, mətn 
mühitində  struktur-semantik  xüsusiyyətlərini  tam  şəkildə  üzə 
çıxara  bilir(3,s.  428).  Bu  baxımdan  Kamran  İmranoğlu  bədii 
mətn  qurmaqda  əsaslı  qanunauyğunluqlara  düzgün  riayət  edir, 
sanki  profosсional  yazıçılara  məxsus  ustalıqla  hərəkər  edir. 
Məsələn,  müəllifin  povestdə  bir  eşşəyin  təsviri  ilə  qurduğu 
mətnə  diqqət  yetirək:  “Dəllək  Rəhim  qonşu  kənddə  yaşayırdı. 
Ağ-ağ  xalları  olan  bir  eşşəyi  var  idi.  Dəmir  yolunun  alt  tə-
rəfindəki  kəndlərdə  heç  kəsin  belə  “sort”  eşşəyi  yox  idi.  Yüz 
eşşəyin içinə qoşsaydın uzaqdan deyərdi ki, mən burdayam. Bu 
eşşəyin digər eşşəklərdən fərqi bir də ondaydı ki, o, başını bir 
az  yuxarı  tutardı.  Başını  yuxarı  tutmaqla  elə  bil  adamlara 
demək istəyirdi ki, mənə eşşək deməyin. Amma dəmir yolunun 
üst  tərəfindəki  kəndin  eşşəklərini  görəndə  adamı  təəccüb 
bürüyürdü.  Hamısı  elə  bil  bir  qəlibdən  çıxmışdı,  başlarını 
yuxarı  qaldırmaqla  araları  yox  idi.  Əksinə,  elə  həmişə  başları 
aşağı gəzərdilər”.(1.s. 14) 
Göründüyü kimi, müəllif bir mikromətndə oxucunun diq-
qətini  bir  eşşəyin  xarici  görünüşünə  yönəldir.  Bununla  da 
möhkəm  daxili  struktur-semantik  əlaqələri  olan  cümlələrin 
birliyi ilə mətni qurur. 
K.İmranoğlunun  “Vağzal”  povestinin  dili  obrazlıdır,  ifa-
dəlidir, emosionaldır. Əsərin dilinin bu cür alınması  onun tez-
tez  ümumxalq  dilinin  frazeologiyasına  daha  çox  müraciət  et-
məsindən irəli gəlir. Sadəlik, yığcamlıq, mənalılıq və ifadəlilik 
müəllifin  bu  əsərinin  dilinin  də  əsas  xüsusiyyətlərindəndir. 

---