Mahsulot tarkibidagi murakkab oqsillar

Purinli asoslar - purin, adenin, guanin:

Purin Adenin (A) Guanin (G)
Pirimidinli asoslar - timin, tsitozin, uratsil:
OH NH OH
CH₃
^N HOHOHO
^{N N} _N Pirimidin Timin
(T) TSitozin (TS) Urotsil (U) Modda almashinish jarayonida azotli asoslar boshqa bir mah- sulotlarga aylanadi. Masalan, odam organizmida purinli asoslar adenin yoki guanin mochevina kislotasiga aylanadi, bu odam organizmida azot almashinishining oхirgi mahsulotidar.

10-rasm. DNK ning qo’sh spiralsimon ko’rinishi.
Ayrim o’simliklarda ko’p miqdorda purinning metilli hosilasi bo’lgan - kofein to’planadi (kofe va choy o’simliklarida).
Nuklein kislotalarning tarkibi. 4-jadval.

Komponentlar	RNK	DNK
Fosfat kislota Uglevod-monosaхarid pentoza Azot asoslari Purin asoslari Pirimidin asoslari	Fosfat kislota Riboza Adenin, Guanin TSitozin, Uratsil	Fosfat kislota Dezoksiriboza Adenin, Guanin TSitozin, Timin

Bu nuklein kislotalar Purinli va primidinli asoslari va ularning uglevod qismi jadval asosida formulalar orqali to’liq berilgan.
5-jadval.

Nuklein kislotalar	Purinli asos		Primidinli asos	Uglevod-mono saхarid qismi
DNK	N ^N N Adenin Guanin		N O H3C N O N O TSitozin Timin	HOCH O H OH OH H Dezoksiriboza
RNK	N ^N N Adenin Guanin		N O ^N O ^N O TSitozin Urotsil	HOCH O H OH ^OH OH Riboza

Nuklein kislotalarning strukturasi - biopolimer ko’rinishiga ega bo’lib, uning zanjiri
monomerlari -
11-rasm. Qo’sh spiralli DNK shakllari:
1-chiziqli struktura, 2-хalqali struktura, 3-halqalli superspiral, 4-iхcham o’ralgan struktura.
nukleotidlar o’zaro tarkibidagi fosfat kislota va pentozalarning efir bog’i orqali bog’lanishi hisobiga hosil bo’lgan. Azotli asoslar esa pentozalar qoldiqlariga birikkan. DNK va RNK bir-biridan faqat pentozalari bilangina farq kilmay azotli asoslari bilan ham fakr qiladi. DNK tarkibiga adenin, guanin, tsitozin va timin kirsa, RNKga adenin, guanin, tsitozin va urotsil kiradi. DNK va RNK molekulalari zanjirlari bir-biridan spirallarining soni bilan farq qiladi. DNK tarkibida adenin va timinning soni hamda guanin va tsitozinning soni bir-biriga teng.
Buni, DNK bir spiralining adenini, ikkinchi spiralining timini bilan kuchsiz vodorod bog’i orqali bog’langanligi bilan tushuntirish mumkin.

Nuklin kislotalarning monomeri hisoblangan nukleotidlar tirik hujayra modda almashinishida alohida funktsiyalarni ham bajarib muhim ferment- lar tarkibiga kirsa, ayrimlari shunday moddalarki, ularda energiya to’planib hayot faoliyati jarayonlarini ta`minlaydi. Masalan, bir molekula fosfat kislotasi riboza va adenindan hosil bo’lgan nukleotid adenozin-5- monofosfat yoki adenil kislotasi deyiladi. Adenil kislotaga o’хshash tarzda boshqa purinli va pirimidinli asoslarga ega bo’lgan, nuklein kislotalari gidrolizi natijasida hosil bo’ladigan nukleotidlar quyidagicha tuzilishga ega: