Maktabgacha yoshdagi bolalarda ijtimoiy

Образование и инновационные исследования (2023 год №2)
ISSN 2181-1717 (E)
177
http://interscience.uz
Shunday qilib, bolalarning ijtimoiy rivojlanishi uchun sharoit yaratishda ularga 
nafaqat ijtimoiy tajribani bilim va ko’nikma shaklida o’tkazish, balki ichki salohiyatni 
ochib berishga ko’maklashish zarur.
Jarayonda ijtimoiylashuv bola ikki turni o’rganadi munosabatlar: «Men 
jamiyatdaman»,
«Men va jamiyat», bu Devid Iosifovich Feldshteynning fikriga ko’ra, ikki 
darajadagi chegaralarni ifodalaydi bola shaxsining ijtimoiy rivojlanishi
Feldshteyn Devid Iosifovich psixologiya fanlari doktori, professor, Rossiya 
Ta’lim akademiyasining muxbir-a’zosi, APSNning to’liq a’zosi, psixologiya bo’yicha 
mutaxassis rivojlanish
Ijtimoiylashuv - individualizatsiya
«Men jamiyatdaman» - ontogenez davrlarining oraliq darajasi (1 yosh, 6 va 15 
yosh) ob’ektiv dunyoning rivojlanishi bilan tavsiflanadi, bola inson narsalar dunyosiga 
kiradi va ular bilan munosabatlar - bu ijtimoiylashuv.
Lavozim o’zlashtirilmoqda «Men boshqalar bilan bir xilman»... Mavzu-amaliy 
jihatlarning dolzarbligi mavjud tadbirlar:
o’zlashtirish ijtimoiy tajriba;
ob’ektlarga ishlov berish usullarini o’zlashtirish;
ularning harakatlarini baholash;
bayonot ijtimoiy mavqei
«Men boshqalar qatoridaman»
«Men va jamiyat» - pozitsiya ontogenezning tugun bosqichlarida hosil bo’ladi (0, 
3, 10, 17 yosh)... Ontogenezning ushbu bosqichlarida bola yoqadi»Alohida» o’zlarini 
jamiyatdan, o’zlarini sinab ko’rish, odamlar o’rtasidagi munosabatlar tizimidagi o’rnini 
belgilash. O’zingizni anglashda sifat o’zgarishi mavjud «Men»... Vaziyatda «Men 
boshqa odamlar bilan munosabatlarda tengman», «Men boshqalarga o’xshamayman» 
bola uni ochib beradi»O’zlik, avtonomiya, mustaqillik» bu individualizatsiya. Ushbu 
bosqichlarda insonni assimilyatsiya qilish bo’yicha faoliyatni amalga oshirish 
munosabatlar:
o’zingizni isbotlash istagi;
boshqalar tomonidan tan olinishi;
jamiyatda tegishli pozitsiyani egallashga intilish
Lavozimlar «Men jamiyatdaman», «Men va jamiyat» jarayonida paydo bo’ladi 
ijtimoiy rivojlanish bir necha bor, muntazam ravishda almashtiriladi, ammo sifat 
jihatidan bir-biridan farq qiladi.
Ijtimoiy va shaxsiy rivojlanish
Bu bola o’zi yashaydigan jamiyatning qadriyatlarini, urf-odatlarini, madaniyatini 
o’rganadi, o’ynaydi, o’qiydi, kattalar va tengdoshlari bilan muloqot qiladi, 
boshqalarning manfaatlari, jamiyatdagi xatti-harakatlar qoidalari va me’yorlarini 
hisobga olgan holda yonida yashashni o’rganadi. Qoida sifatida, ijtimoiylashuv 
avloddan avlodga bilim, qadriyat, munosabat, rol va urf-odatlarning asosiy 
o’tkazuvchisi bo’lgan oilada amalga oshiriladi.
Babunova T.M.
Ijtimoiy rivojlanish Bu ichki jarayon va natija rivojlanish o’z navbatida tashqi 
sharoitlar, shu jumladan, ta’sir ko’rsatadigan insonning shaxsiy sohasi ijtimoiy 
jihatdan tashkil etilgan ta’lim
Ijtimoiy rivojlanish(ijtimoiylashuv) - assimilyatsiya jarayoni va undan keyin 
ijtimoiy va madaniy tajribaning individual rivojlanishiiborat bo’lgan ijtimoiy 
munosabatlar tizimiga kiritish uchun zarur ning:
Mehnat qobiliyatlari;
Normalar, qadriyatlar, an’analar, qoidalar;
- ijtimoiy shaxsiyat xususiyatlariinsonga boshqa odamlar jamiyatida qulay va 
samarali yashashga imkon beradigan, rivojlanish ota-onalar, o’qituvchilar va bolalar 
ongiga bag’rikenglik (birovning turmush tarzi, fikri, xulq-atvori, qadriyatlariga 

---

Ta’lim va innovatsion tadqiqotlar (2023 йил №2)
ISSN 2181-1709 (P)
178
Education and innovative research 2023 y. №2
nisbatan bag’rikenglik, suhbatdoshning o’z nuqtai nazaridan farq qiladigan nuqtai 
nazarini qabul qilish qobiliyati).
Barcha komponentlar bir-biri bilan chambarchas bog’liq. Bittasini o’zgartirish 
muqarrar ravishda boshqa uchta komponentning o’zgarishiga olib keladi.
Ijtimoiy rivojlanish ikki yo’l bilan amalga oshiriladi
Insonning o’z-o’zidan o’zaro ta’siri paytida ijtimoiy haqiqat va atrofdagi dunyo;
Shaxsni maqsadga muvofiq ravishda tanishtirish jarayonida ijtimoiy 
madaniyat(mazmuni har xil bo’lgan maqsadli ta’lim orqali ijtimoiy madaniyatning 
jihatlari).
Zamonaviy ilmiy va gumanistik ta’lim tizimi uchlikni amalga oshirishga imkon 
beradi maqsadlar:
Madaniyatli insonni tarbiyalash (madaniyat mavzusi);
Bepul fuqaro (tarix, fuqarolik jamiyati mavzusi);
Ijodiy shaxs (faoliyat mavzusi, o’z-o’zini rivojlantirish) .
Ushbu maqsadni amalga oshirish quyidagilarni hal qilishga qaratilgan vazifalar:
Insonda inson faoliyatining asosiy shakllarida o’zini kashf etish va yaratish 
qobiliyatlari va ehtiyojlarini tarbiyalash;
- rivojlanish o’zini dunyo bilan birlikda, u bilan dialogda bilish qobiliyati;
- rivojlanish ko’paytirish, rivojlantirish, madaniy tajribani o’zlashtirish asosida 
o’z taqdirini o’zi belgilash, o’zini o’zi anglash qobiliyati insoniyatning o’z-o’zini 
rivojlantirish;
Gumanistik qadriyatlar va ideallar, erkin inson huquqlari asosida dunyo bilan 
aloqa qilish zarurati va qobiliyatini shakllantirish.
Vazifalarni amalga oshirish maktabgacha yoshdagi bolalarning ijtimoiy 
rivojlanishi metodologiyaning umumiy ilmiy darajasining asosiy yondashuvlariga 
mos ravishda qurilgan yaxlit pedagogik tizim mavjud bo’lganda eng samarali 
hisoblanadi pedagogika:
Akseologik yondashuv (kommunikativ, psixoseksual, milliy, huquqiy madaniyat 
qadriyatlari).
Madaniyatshunoslik yondashuvi (inson tug’ilgan va yashagan joyi va vaqtining 
barcha sharoitlari, uning yaqin atrof-muhitining o’ziga xos xususiyatlari, mamlakatning 
tarixiy o’tmishi, o’z xalqining qadriyat yo’nalishlari, dostonlar va boshqalar).
Antropologik yondashuv (diagnostika, turli xillarni hisobga olish - yoshi, ta’lim 
jarayonida aqliy, jinsi, milliy-shaxsiy xususiyatlari).
Sinergetik yondashuv (pedagogik jarayonning har bir sub’ekti - bolalar, ota-
onalar, o’qituvchilar) o’z-o’zini rivojlantiradigan quyi tizimlardan o’tish rivojlanish 
o’zini o’zi rivojlantirishga).
Polisubjektiv yondashuv (barcha omillar ta’sirini hisobga olgan holda) ijtimoiy 
rivojlanish: oila, tengdoshlar, maktabgacha ta’lim muassasasi, iqlim, jamiyat, davlat 
va boshqalar).
Tizimli va tizimli yondashuv (tuzilish maqsadlari, vazifalari, mazmuni, vositalari, 
usullari, tashkil etish shakllari, o’qituvchilarning oila bilan o’zaro ta’siri shartlari va 
natijalari).
Integratsiyalashgan yondashuv (ta’limning turli bo’limlari aloqalari, 
vatanparvarlik bilan ijtimoiy, estetik, mehnat, axloqiy, jismoniy, jinsiy, atrof-muhit 
va boshqalar)
Faoliyat yondashuvi (bolaning tashqi dunyo bilan munosabatlarining dinamikasini 
aniqlash, faoliyat sub’ekti tomonidan o’z ongidagi ehtiyojlarni amalga oshirishni 
amalga oshiradi).
Ekologik yondashuv (vosita sifatida ta’lim maydonini tashkil etish muammolarini 
hal qiladi shaxsning ijtimoiy rivojlanishi).
Fan va amaliyotning hozirgi holati maktabgacha ta’lim dasturlar, texnologiyalar, 
vositalar, shakllar va usullarni ishlab chiqish va amalga oshirishda ulkan salohiyat 

---