Ma’lumotlar bazasining maqsad va vazifalari

81. Ma’lumotlar bazasini birinchi normal shaklga keltirish
Birinchi normal shakl (1NF) talablari
Birinchi normal shakl (1NF) talabi juda sodda va jadvallar ma'lumotlarning relyatsion modeliga mos kelishi va ma'lum munosabat tamoyillariga rioya qilishidir.
Shunday qilib, ma'lumotlar bazasi birinchi normal shaklda bo'lishi uchun uning jadvallari quyidagi munosabat tamoyillariga amal qilishi kerak:

• 
  Jadvalda takrorlanadigan qatorlar bo'lmasligi kerak
  
• 
  Jadvalning har bir katakchasida atomar qiymati saqlanishi kerak (bir xil bo'lmagan qiymat)
  
• 
  Ustunda bir xil turdagi ma'lumotlar saqlanishi lozim.
  

Jadvalni birinchi normal shaklga o'tkazish. Q jadval birinchi normal shaklda ham emas, chunki bizda takrorlangan satrlar bor (Olim Ashirov) va ba'zi yacheykalar qiymatlar ro'yxatini saqlaydi (har bir telefon raqami bitta qiymatdan iborat).
Normallashtirilmagan shakldagi “Xodimlar” jadvali.

Xaridor	Kontakt
Anvar Ergashev	123-45-67, 987-65-43
Baxtiyor Salimov	Ishchi telefoni, 555-66-77, Uy telefoni 777-88-99
Olim Ashirov	123-45-66
Olim Ashirov	123-45-66

Ushbu jadvalni birinchi normal shaklga keltirish uchun takroriy qatorlarni olib tashlash, Telefon turlari (uy yoki ishchi)ni alohida jadvalda saqlash, faqat telefon raqamini qoldirilish lozim.


1-normal shakl. “Xodimlar” jadvali

Xodim	Kontakt	Telefon turi
Anvar Ergashev	123-45-67
Anvar Ergashev	987-65-43
Baxtiyor Salimov	555-66-77	Ishchi telefon
Baxtiyor Salimov	777-88-99	Uy telefoni
Olim Ashirov	123-45-66

82. Ma’lumotlar bazasini ikkinchi normal shaklga keltirish
Ikkinchi normal shakl (2NF) talablari
Ma'lumotlar bazasi ikkinchi normal shaklda (2NF) bo'lishi uchun uning jadvallari quyidagi talablarga javob berishi kerak:

• 
  Jadval birinchi normal shaklda bo'lishi kerak
  
• 
  Jadvalda kalit bo'lishi kerak
  
• 
  Jadvalning barcha kalit bo'lmagan ustunlari to'liq kalitga bog'liq bo'lishi kerak (agar u tarkibli bo'lsa)
  

Agar kalit tarkibli bo'lsa, ya'ni bir nechta ustunlardan iborat, keyin barcha boshqa kalit bo'lmagan ustunlar butun kalitga bog'liq bo'lishi kerak. Agar ba'zi bir atribut (ustun) kalitning bitta ustuniga bog'liq bo'lsa, ma'lumotlar bazasi ikkinchi normal shaklda emas deb hisoblanadi.
Boshqacha qilib aytganda, jadvalda faqat kalitning yarmini bilib olish mumkin bo'lgan ma'lumotlar bo'lmasligi kerak.
Ikkinchi normal shaklning (2NF) asosiy qoidasi quyidagicha:
Jadvalda har bir satrni aniqlash mumkin bo'lgan to'g'ri kalit bo'lishi kerak.
83. Ma’lumotlar bazasini uchinchi normal shaklga keltirish
. Uchinchi normal shakl (3NF) talablari
Uchinchi normal shakldagi talab (3NF) - jadvallarda tranzitiv qaramlik bo'lmasligi kerak.
Tranzitiv qaramlik - bu kalit bo'lmagan ustunlar boshqa kalit bo'lmagan ustunlar qiymatlariga bog'liq bo'lganda hosil bo’lgan qaramalikdir.
Agar birinchi normal shaklda e'tibor prinsiplariga rioya qilishga qaratilgan bo'lsa, ikkinchi normal shaklda birlamchi kalitga e'tibor qaratiladi. Uchinchi normal shaklda barcha e'tiborimiz asosiy kalit bo'lmagan ustunlarga qaratiladi.
Ma'lumotlar bazasini uchinchi normal shaklga normalizatsiya qilish uchun jadvallarda boshqa kalit bo'lmagan ustunlarga bog'liq bo'lgan kalit bo'lmagan ustunlar mavjud emasligiga ishonch hosil qilishingiz kerak.
Boshqacha qilib aytganda, kalit bo'lmagan ustunlar jadvaldagi kalit vazifasini bajarishga urinmasligi kerak, ya'ni ular haqiqatan ham kalit bo'lmagan ustunlar bo'lishi kerak, bunday ustunlar boshqa ustunlardan ma'lumotlarni olish imkoniyatini bermaydi, ular tarkibidagi ma'lumotlarni ko'rib chiqish imkoniyatini beradi, chunki bu ularning maqsadi.
Uchinchi normal shaklning umumiy qoidasi (3NF) quyidagicha:
Jadvalda kalit bo'lmagan ustunlar bo'lishi kerak.
Ma'lumotlar bazasi jadvallarini uchinchi normal shaklga o'tkazishga misol