Mamlakatimizning turli hududlarida ganchkorlik
Yüklə 441,75 Kb. Pdf görüntüsü
|
| ǀ
ISSUE 4 ǀ 2022 ISSN: 2181-1601 Scientific Journal Impact Factor (SJIF 2022=5.016) Passport: http://sjifactor.com/passport.php?id=22257 Uzbekistan www.scientificprogress.uz Page 1205 ganchning ajoyib xususiyatga ega ekanligini bilib saroylar va boshqa joylarni bezay boshlaganlar. Varaxshadan VII—VIII asrlarga oid ganch o‘ymakorligi namunalari topilgan. Ularda qushlar, hayvonlar, baliqlar, o‘simliksimon va geometrik shakllar tasvirlangan. X—XI asrlarda naqqoshlik, yog‘och, tosh va ganch o'ymakorligi yanada rivojlandi. Murakkab abstrakt tasvirni aks ettiradigan naqshlar paydo bo‘ldi. Ganch o'ymakorligi ishlari uyning ichki va nam tegmaydigan tashqi qismida ham qo‘llanildi. Termiz maqbaralaridagi ganch o‘ymakorlik san’atirii o‘sha davrning yuqori cho‘qqisi desa bo‘ladi. XIII asrda ganchkorlik san’ati yanada yuksaldi. Bunga Afrosiyobdan topilgan ajoyib ganch o‘ymakorligi ishlari misol bo‘la oladi. XIV-XVIII asrlarda ham binolarning ichki qismlarini bezatishda ganchkorlik san’atidan foydalanilgan. Ganchkorlikning gullab-yashnagan davri XVIII asrning oxiri XIX asrning boshlari bo‘ldi. XIX—XX a srlard a buyuk ganch o‘ymakorlaridan Abdurahim Hayotov, Usta Murod, Usta Fuzayl, Usta Hayot Nosir, Usta hoji Hafiz, Usta Nasrulloboy, Usta Abdujalil, Usta Azim, Usta Omonullo, Usta Shamsiddin G ‘ofurov, Usta Ibrohim, Usta Savri, Usta Abdufattoh va boshqalar faoliyat ko‘rsatdilar. XX asr boshlaridagi ishlarda o‘yma relyefli mayin uslub paydo bo‘ldi. Rangli ganchlar, bo‘yoqlar, naqsh va tasvirlar qo‘llanila boshladi. 0‘zbekistonda o‘ziga xos ganchkorlik maktablari mavjud bo‘lib, har – bir hududning alohida uslublari bo‘lgan va bu uslublar bir-biridan tubdan farq qilgan. Shulardan biri Xorazm ganchkorlik maktabidir. Xorazm me’morchiligida geometrik naqshlarga keng o ‘rin berilgan bo‘lib, ular boshqa viloyatlarga qaraganda o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Ayniqsa, o‘simliksimon naqshlar spiral shaklida aylanmaligi, dinamikligi bilan farq qiladi.Islimiy naqshlar ko‘pincha yaxlit-yaxlit turunj, madohil, qalampir, bodomga o‘xshash tanob shakllarining takrorlanishidan hosil bo'ladi. Ba’zi hollarda turunj, madohil tanoblari o‘rniga yulduzsimon girihlar ham ishlatiladi. Islomiy naqshlarda novda juda ko‘p ishlatilib, marg‘ula, barg, uch barg, shukufta, oygul, no‘xot gul, kurtak va g‘unchalar ko‘p qo‘llaniladi. Xiva ganchkorligidagi eng xarakterli tomonlardan biri naqshlarning erkin va harakatchanligi, jo‘shqinligidir. Bu maktab ustalari naqshlarni ko‘p hollarda ko‘k va yashil rang bilan bezaganlar. Ro‘zimat Masharipov, Karimbergan Rahimov, Karimbergan Polvonov, Yusuf Xudoyberganov, Bekjon Yoqubov, Odamboy Bobojonov, Odamboy Yoqubov kabilar Xorazm ganchkorlik maktabi namoyandalaridir. Agar ganchkorlikga chuqurroq nazar soladigan bo‘lsak Buxoro ganchkorlik maktabi bu sohada eng mashhuri desak mubolag‘a bo‘lmaydi. Buxoro maktabi ishlari o‘yma ganchlarning yirikligi, mayinligi, jozibadorligi va boshqa tomonlari bilan ajralib |