Мащмуд аллащманлы
Yüklə 1,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
30 yanaşıb M.P.Vaqifi də bu gündən qiymətləndirməyə çalışmaq səhvlərin təkrarlanması və bir başqa məcraya yönləndirilməsidir. Olanları gözümüz onündə canlandırıb xanlıqların yaşadığı faciələri, fəlakətləri dərk etməklə daha böyük həqiqəti ortaya qoya biləcəyik. Bu gün Azərbaycan elminin, mədəniyyətinin öyrənilməsi bütünlükdə milli ənənəyə, etnos yaddaşının prinsiplərinə əsaslanır. XVIII əsr Azərbaycan ədəbi mühiti, onun ayrı-ayrı nümayəndələrinin yaradıcılığının təhlili, konseptual yanaşma prizmasında zəngin fakt bolluğu ilə maraq doğurur. M.P.Vaqif, M.V.Vidadi, Ağqızoğlu Piri, Sarı Çobanoğlu, Aşıq Səməd, Abdulla Canızadə, Aşıq Valeh və s. sənətkarların yaradıcılığı bütünlükdə mühitin tendensiyasını aydınlaşdırır. M.P.Vaqifin isə mühitdə mövqeyinin qaynağı onun istedadı, şəxsiyyət kimi nüfuzu ilə bağlıdır. Ona görə də Vaqif yaradıcılığını bir bütöv olaraq aydınlaşdırmaq üçün yaradıcılığındakı informasiyadan, təzkirə və mənbələrin verdiyi bilgilərdən çıxış etməklə dolğun qənaət əldə etmək olar. V.Q.Belinski yazırdı: “Şairin yaradıcılıq fəaliyyətinin mənbəyi onun şəxsiyyətində ifadə olunan poetik ruhundadır, buna görə də onun əsərlərinin ruhunun və xarakterinin izahını birinci növbədə şairin şəxsiyyətində axtarmaq lazımdır. Əgər siz şairin şəxsiyyətini ciddi, qərəzsiz və ədalətlə tədqiq edib öyrənmiş və şairi düzgün başa düşmüsünüzsə, o halda siz küləyin gücünə, öz şıltaq fantaziyanızın göylərində haraya gəldi baş alıb getmirsiniz, yerdə ayaqlarınız üzərində möhkəmcə dayanırsınız; siz daha şairdən özünüzün arzu edə biləcəyiniz şeyi tələb etmirsiniz, indi siz onun özünün sizə verdiyini qiymətləndirirsiniz; siz özünüzü və başqa şəxsiyyətləri onunla qarşılaşdırırsınız, indi siz onun özünü olduğu kimi, necə varsa, eləcə də görürsünüz, siz daha öz fikir 31 və rəyinizi ona sırımır, onun öz ideya və anlayışlarını götür- qoy edir, onların haqqında düşünürsünüz” (18, 137-138). M.P.Vaqifin bir şəxsiyyət olaraq siyasi və mədəni mühitdə görünüşü və ədəbi mühitə təsiri ciddi faktlarla səciyyələnir. Haqqında yazılanlarda ilk olaraq onun şəxsiyyət kimi görünüş və fəaliyyət modeli cızılır və hələ erkən yaşlarından ta ömrünün sonlarına qədər olan hadisələrdə bu tam aydınlığı ilə görünür. F.Köçərli böyük şairə həsr etdiyi oçerkində bu məqama xüsusi diqqət göstərir: “...Molla Pənah Daşsalahlıda məşhur Şəfi əfəndidən elm təhsil edir imiş. Daşsalahlıda molladan bir xəta üz verməyə görə, orada artıq qala bilməyib gedir yaylağa. Çün o vaxtı yay mövsümü imiş. Şəfi əfəndi Molla Pənahın dağa getməyindən xəbərdar olub izhari- təəssüf edir ki, heyfa ki, Molla Pənah elmini tamam eləmədi və öz arvadına deyir ki, sən axırda eşidərsən ki, Molla Pənah böyük bir şəxs olacaqdır. Çünki o, çox zirək, maddəli və cövhərli adamdır” (60, 162). Əlbəttə burada ciddi bir həqiqət, şairin hələ erkən yaşlarından qeyri-adi qabiliyyətinin, fitri istedadının ilkin görünüşünün işartıları və dərki dayanır. Onu da Şəfi əfəndi uzaqgörənliklə hiss etmiş və nəticə etibarilə az keçməmişdi ki, Qarabağ xanlığının qapılarını üzünə taybatay aça bilmişdir. Biz M.P.Vaqif böyüklüyünü təkcə sənətkar istedadı, əlimizdə olan şeirləri timsalında təhlili etsək onda reallığı birtərəfli ortaya qoymuş olarıq. Sənətkar şəxsiyyəti, heç şübhəsiz onu da əlavə edək ki, onun yaradıcılığında bir tərəfdir və bunu belə də qəbul edirik. Digər tərəfində mühitdəki rolu, hadisələrə münasibəti, yaradıcılığı ilə real həyatdakı şəxsiyyətinin bir-birini tamamlaması məsələsi var. Bunlar əlbəttə qəbul olunan və əsasdı. F.Köçərli də öz oçerkində bir bütöv olaraq Vaqif şəxsiyyətini, Azərbaycan ədəbiyyatı 32 tarixində oynadığı rolu tam aydınlığı ilə ortaya qoymaq məqsədində görünür. Bunu biz M.V.Vidadinin, Sarı Çobanoğlunun, Ağqızoğlu Pirinin, Aşıq Valehin, Aşıq Əli Kəlibərinin və başqalarının müraciətlərində, məktublaşmalarında, eləcə də Qarabağ xanlığının ictimai, siyasi həyatında oynadığı rolda görürük. Aşıq Əli Kəlibəri Qaracadağlının məşhur müraciətində bu bütün tərəfləri ilə boy göstərir: Bu gövhər sözlərin, ey alicənab, Tamam aşiqlərin səminə gəlmiş. (60, 162). Məhəmmədhəsən xan Şirvaninin M.P.Vaqifin haqqında dedikləri də məhz bu böyük sənətkarın təkcə yaradıcılığı timsalında olan düşüncəni ifadə etmir, burada həm də bir bütöv olaraq şairin görünüşü müşahidə olunur. Şeirinə təhsin ki, yetməz hər bir əşar ona, Hər kimin var isə həddi, söyləsin göftar ona, Kimsə ləb tərpətməsin kim, gəlməz istifsar ona... (60, 174). - misralarındakı düşüncə, eləcədə Kərbəlayi Səfi Valeh təxəl- lüsün “Molla Pənah, ərzim sizə söyləyim” müraciəti bizi daha təfərrüatlı yanaşmalara, mahiyyəti açmağa istiqamətləndirir. Və yaxud da yenə Kərbəlayi Səfi Valeh təxəllüsün “on il əvvəl Molla Pənah sağ idi” deməsi artıq Vaqifin bir şəxsiyyət kimi açımını, mühitdə yerini də özündə işarələyir. XVIII əsr Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında ağrılarla dolu olan, özünü mürəkkəbliklə göstərən bir mərhələdir. Bəlkə də orta Yüklə 1,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|