Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
92 Əlyazmasının sonunda digər aşıqların şeirlərindən və mə- həbbət dastanlarından nümunələr də vardır. Bunlara Şair, Sa- lah, Yusif, Heydər, Şeyda, Musa, Donu, Rəcəb (Ehraklı), Ca- mal (Qax rayonunun Zəyəm kəndi), Məhəmməd (Varxiyanlı) və digər aşıqların şeirlərini, “Abbas və Gülgəz”, “Əsli və Kərəm”, “Novruz və Qəndab” dastanlarından mahnıları misal göstərmək olar. Ekspedisiyaların birində Zaqatalanın Kəpənəkçi kəndinin sakini Aşıq Murtuzəli ilə tanış olduq. Aşıq Murtuzəli Molla Cüməni görmüş, məclislərində iştirak etmiş, hətta ona bir şeir də ithaf etmişdir. Həmin qoşmanı aşıq Murtuzəli sazın müşa- yiəti ilə oxudu və bizə təqdim etdi. O, Molla Cümənin çoxlu şeirlərini əzbərdən bilirdi. Aşıq Murtuzəli Molla Cümənin uzun illər qoruyub saxladığı bir əlyazmasını da bizə təqdim etdi. Bu əlyazma yarımçıqdır, bir hissəsi qopub düşmüşdür. Burada qoşma, gəraylı, divani, təcnis, müxəmməs, müxtəlif biçimli şeirlər, bayatılar toplanmışdır, yüzdən artıq şeir vardır. Görü- nür, əlyazması həcmcə böyük olmuşdur. Səkkiz vərəqi qalmış əlyazmasında şeirlər səliqə ilə, tuşla, xüsusi xətlə köçürül- müşdür. Əvvəlki əlyazmasından fərqli olaraq burada şeir şəkil- lərinin sırası gözlənilməmişdir. Qoşma daha çoxdur. Əlyaz- masının haşiyələrində ağ yerlərdə Molla Cümənin qoşduğu bayatılardan nümunələr də vardır. Əlyazmasına sonralar müx- təlif xətlə aşığın şeirləri yazılmış adi kağızdan ibarət daha 18 səhifə əlavə edilmişdir. Bu şeirlər içərisində Molla Cümənin Aşıq Könül ilə deyişməsi də vardır. Həmin deyişmə əlimizdə olan dörd əlyazmasından yalnız ikisində verilmişdir. Burada aşıq müxtəlif şeir şəkilləri üstündə öz könlü ilə deyişir. Aşıqların dediyinə görə, bu, Molla Cümənin düzəltdiyi maraqlı bir dastandır ki, hələlik ondan 80 bənd şeir parçası qalmışdır. Molla Cümənin Aşıq Könül ilə deyişməsinin başqa bir variantını ekspedisiya zamanı Balakən rayonunun İtitala kən- dində Aşıq Məhəmməd Həsrətovun dilindən yazıya almışıq. 93 Deyişmənin sonu Molla Cümənin qələbəsilə başa çatır. Hər iki sənətkar bir dost kimi ayrılırlar. Əlbəttə, Molla Cümənin sənət- kar dünyasını öyrənmək üçün bu parçaların da nəşrinin mühüm əhəmiyyəti ola bilər. Molla Cümənin şeirlərini toplamaq üçün getdiyimiz eks- pedisiyaların birində Şəkinin Baş Göynük kəndində aşığın qızı Reyhan xanımın qonağı olduq. Üç gün ətraf kəndləri dolaşdıq. Şifahi dildən aşığın çoxlu şeirlərini yazıya aldıq. Reyhan xa- nımla söhbətdən aydın oldu ki, evində atasının bir neçə əl- yazması olmuşdur. O, hətta xatırlayır ki, 1930-cu illərin əvvəl- lərində məşhur Azərbaycan folklor toplayanı Hümmət Əlizadə bir neçə gün onlarda oturmuş, əlyazmaları üzərində işləmiş, lazım olan şeirləri yazıb aparmışdır. Dönə-dönə tapşırmışdı ki, əlyazmalarını qoruyub saxlasınlar. Reyhan xanımın dediyinə görə, Böyük Vətən müharibəsi ərəfəsində Şəkidə vəzifədə olan şəxslərdən biri onlara gəlmiş, əlyazmasını tələb etmiş və zorla alıb aparmışlar. Aşığın qızı belə bir əlyazması da təqdim etdi. Ancaq o, orijinal deyildir, adi mürəkkəblə ümumi dəftərə səliqə ilə köçürülmüşdür. 122 səhifədədir. Bizə görə dəftər təxminən 1940-1950-ci illərdə yazılmışdır. Əlyazmasının 19-cu səhifə- sində oxuyuruq: “Bu dəftər yazıldı 1333-cü ildə. Katibi Molla Cümə ibn Salah. Mərhum Aşağı Layısqi. 1333-cü ili hicri miladi tarixə çevirdikdə 1914-cü il alınır. Görünür, həmin dəftər əsasında bir neçə variant mey- dana gəlmişdir. Belə ki, əlyazmasının üzünü köçürənlər, onda aşıq tərəfindən qoyulan tarixi də yazıb saxlamışlar. Reyhan xanımın bizə verdiyi dəftər də aşığın öz xətti ilə yazdığı həmin əlyazmasının üzündən köçürülmüş variantdır. Ancaq orijinalı indiyə qədər dəqiqləşdirilmənişdir. Deyilənə görə, bu əlyazma- sı vaxtilə respublika Əlyazmaları İnstitutuna satılmışdır. An- caq biz onu görməmişik, kim bilir bəlkə o da başqa bir varian- tıdır. Əlimizdə olan dördüncü əlyazması Şəkinin Aşağı Göy- nük kənd orta məktəbinin müəllimi B.Hacıyevin bizə təqdim 94 etdiyi M.Ə.Sabirin 1914-cü ildə İsa bəy Aşurbəyovun mətbəə- sində buraxılan “Hop-hopnamə”sidir. Kitabın bütün səhifə- lərində ağ yerlərə Molla Cümənin şeirləri yazılmışdır. Bir sıra səhifələrində hətta şeirlərin yazılma tarixi də vardır (1918, 1919 və s.). Müqayisələr göstərir ki, “Hophopnamə”nin səhi- fələrində olan şeirlər daha dəqiq və kamildir. Bizdə olan bütün əlyazmalarını diqqətlə nəzərdən keçirən mərhum akademik Həmid Araslı da bunu təsdiq etdi. Hacıyevin dediyinə görə, atası Salman Rzaqov (o, 1943-cü ildə vəfat etmişdir), 20 ildən artıq Molla Cümə ilə dostluq etmişdir. S.Rzaqov özünəməxsus olan “Hop-hopnamə”ni o zamanın ziyalılarını, dostlarını başına toplayıb oxuyarmış, Molla Cümə də belə məclislərin daimi qonağı imiş. O, hər dəfə “Hop-hopnamə”yə qulaq asandan sonra öz əlilə kitabın səhifələrindəki ağ yerlərdə şeirlərdən birini yadigar olaraq və həm də minnətdarlıq əlaməti kimi ya- zırmış. “Hop-hopnamə”nin səhifələrində ağ yer yoxdur. Molla Cümənin şeirləri Sabir satiralarına qaynayıb qarışmışdır. Ümu- miyyətlə, həmin kitabın səhifələrində Molla Cümənin 150-ə yaxın şeirləri vardır. Biz bu əlyazmaları üzərində iş aparmış və aşığın şeirlərini çapa hazırlayarkən onları əsas götürmüşük. Müşahidə göstərir ki, əlimizdə olan dörd əlyazmasında Molla Cümənin əksər əsərləri toplanmışdır. Hazırda aşığın bütün əsərlərininş qeyd və şərhlərlə çapı ümdə vəzifə kimi qarşıda dayanmaqdadır. Bizcə, Molla Cümənin əsərlərinin külliyyatı- nın hazırlanmasında bunların mühüm rolu olacaqdır. Əlyazma- larının səhifələrində aşığın indiyə qədər heç yerdə çap olun- mamış xeyli şeirləri də vardır. Onlardan birini oxuculara təq- dim edirik. Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|