Мащмуд аллащманлы
Yüklə 41,6 Mb. Pdf görüntüsü
|
356 lor elmi haqqında belə bir monumental əsər yazılmamışdır. Bu kitab Almaniyanın Halle şəhərinin universitetinin kitabxana- sında saxlanılır. Mənim fəxr elədiyim, qürur hissi keçirdiyim kitablarımdan biridir. Folklor və yazılı ədəbiyyat dünya folklorşünaslığında ən böyük problemlərdən biridir. Bu problem mənim yaradı- cılığımda da xüsusi yer tutur. Nizami, Füzuli, M.P.Vaqif, M.F. Axundov, C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir, A.Şaiq kimi məş- hur sənətkarlarımızın xalq yaradıcılığı ilə əlaqəsinə xüsusi məqalələr həsr eləmişəm. Sovetlər məkanında fəaliyyət gös- tərən Mehdi Hüseyn, Mikayıl Müşviq, Məmməd Rahim, Bəx- tiyar Vahabzadə, Hüseyn Arif sənəti və folklor mövzusunda da tədqiqat aparmışam. İki böyük, dahi sənətkarlarımız C.Cabbarlı və Səməd Vurğun yaradıcılığının xalq sənəti ilə bağlılığına monoqrafiyalar həsr eləmişəm (“C.Cabbarlı və xalq yaradıcı- lığı”. Bakı, Yazıçı, 1985; “S.Vurğun və xalq yaradıcılığı”. Bakı, Yazıçı, 1992). Ulu Tanrı mənə yazmaq, axtarmaq, tədqiq eləmək, elmi nəticələrə gəlmək kimi mahir bir istedad bəxş eləyib. Mən ömrü boyu çap elədiyim kitabların siyahısını tutdum. Hər bir kitabın nəşri məni o dünyaya aparıb gətirmişdir. Tənhalıq, kimsəsizlik, maddi ehtiyac, pul kasadlığı məni çox çətinliklərə salıb, əziyyətlər vermişdir. Bütün bunlara baxmayaraq mənim kitablarımın sayı 30-u keçmişdir. Fəxr elədiyim kitablardan biri də dərsliyimdir. Azərbaycan folklorşünaslığı tarixində belə kitab yazılmayıb. İlk böyük, fundamental dərslikdir. Mən isə yaşlanmışam, xəstəyəm, gözlərim də görmür, maddi imkanım da yoxdur ki, bu nadir dərsliyi təzədən çap eləyəm. 200 elmi- metodik məqalə çap eləmişəm. 11 elmlər namizədi, 4 elmlər doktoru, professor hazırlamışam. Bağrından qopduğum, quca- ğında boya-başa çatdığım filologiya fakültəsinin həm qiyabi, həm də əyani şöbələrində illərlə dekan işləmişəm. Filologiya fakültəsi mənim həyatım, mənim taleyimdir. Fakültənin adı çəkiləndə gözümün qabağına Səməd Vurğun, Mikayıl Müşviq, 357 Osman Sarıvəlli, Mirvarid Dilbazi, Həmid Araslı, İsmayıl Əfəndiyev, Əzəl Dəmirçizadə, Süleyman Rəhimov və başqaları gəlir. Bu məbədin divarları arasında adi tələbəlikdən Əməkdar elm xadimi kimi şərəfli bir ada qədər yüksəlmişəm. Afad Qurbanov rektor idi, bir gün məni çağırdı və dedi ki, Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi kafedrasını sənə tapşıracağam. Beləliklə, 1983-cü ilin martında institutun böyük soveti məni kafedra müdiri seçdi. Müdirlik illərində çox gərgin işlədim, çoxlu problemlər həll etməli oldum. “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kafedrasının əsasını 1921-ci ildə böyük müəllim və böyük yazıçı Abdulla Şaiq qoymuşdur. Əli Nazim, Mikayıl Rəfili, Feyzulla Qasımzadə vaxt-vaxt bu kafedraya rəhbərlik etmişlər. İnstitutun əsas kafedralarından birinin müdiri kimi fakültənin bütün elmi, pedaqoji, tərbiyəvi işlərində çox fəal iştirak etmişəm. 12 il fakültə sovetinin elmi katibi işləmişəm. İllərlə filologiya fakültəsinin tələbə elmi cəmiyyətinin sədri olmuşam. Hər il müntəzəm olaraq tələbə elmi cəmiyyətinin iclasını keçirmişəm. Tələbələr kafedra müəllimlərinin rəhbər- liyi ilə elmi işlərini – məruzələrini hazırlayırdılar. Mən kafedra müdiri kimi bir neçə gün kafedrada tələbələrin məruzələrini dinləyir, müzakirə, təhlillər aparır, seçilən məruzələri xüsusilə qiymətləndirirdim. Kafedrada bütün fənlərin proqramları təzələnmişdi, elmi-tədqiqat işlərinin səviyyəsi yüksəlmişdi. Gənc elmi kadr- ların hazırlanmasına xüsusi diqqət yetirilmişdir. Kafedrada 6 professor fəaliyyət göstərirdi, onların rəhbərliyi ilə namizədlik dissertasiyaları hazırlanmışdı. M.Allahmanlı, R.Qafarlı, Q.Umudov, Y.Babayev, T.Cavadov, E.Quliyev namizədlik dissertasiyaları müdafiə etmişlər. Səciyyəvidir ki, bu gənclər hazırda doktorluq dissertasiyası da müdafiə eləmişlər. Afad Qurbanov rektor idi, mən də filologiya fakül- təsinin əyani şöbəsinin dekanı idim. Özümüz də böyük, istəkli pedaqoji məbədimizin 60 illik yubileyinə hazırlaşırdıq. Çox 358 gərgin işləyirdik. Qoy başqa fakültələrin rəhbərləri məni bağış- lasınlar, əsas yük, ağırlıq, hazırlaşma, qarşılanma rektorluğun, bir də filologiya fakültəsinin öhdəsinə düşmüşdü. H.Əliyev instituta gəldi, bayram əhval-ruhiyyəsi yaratdı, bizi təbrik elədi. Yubiley ərəfəsində rektorluq, fakültə bir sıra ümumrespublika əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirirdi. Hələ tələbəlik illərindən yadımızda qalıb ki, respublikanın ədəbiyyatşünas və dilşünas ailmlərinin əsərlərini oxuyuruq, özlərini isə görmürdük, tanı- mırdıq. Yubiley ərəfəsində mən görkəmli alimlərin tələbələrlə görüşlərini qərara aldım. Fikrimi rektor Afad Qurbanova aç- dım, o da bəyəndi və kömək gəstərəcəyinə söz verdi. Akade- mik Həmid Araslıdan başladıq. Onun həyat və yaradıcılığı haqqında məruzəni mən elədim. Tələbələr Həmid müəllimə çoxlu suallar verdilər. Həmid müəllim belə bir epizod söylədi. Onu Göyçay rayonunun kəndlərindən birinə müəllim göndər- mişdilər. O, sinifdə şagirdlər arasında folkloru toplamaq üçün müsabiqə elan edir. Bir şagird xüsusilə seçilir. Həmid müəllim qolundan saatı çıxarıb o şagirdə bağışlayır. Mən bir dekan kimi fakültə tələbələri ilə akademiklərdən Məmmədcəfər Cəfərov, Məmmədağa Şirəliyev, Əziz Mirəhmədov, Kamal Talıbzadə, professorlardan Əzizə Cəfərzadə, Zərifə Budaqova, Yaşar Qarayev və başqaları ilə görüşlərini təşkil elədim. Tələbələr alimlərin söhbətlərinə qulaq asır, suallar verir və razılıqlarını bildirirdilər. Bir dekan kimi mən bu fəaliyyətimi fakültəyə hədiyyə hesab elədim. Yubiley ərəfəsində rektorluq və dekanlıq bır sıra respublika əhəmiyyətli tədbirlər həyata keçirmişdir. Onlardan mən yalnız birini oxucularımıza çatdırmaq istəyirəm. Ən böyü- yü və yadda qalanı “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” fənninin ali məktəblərdə tədrisi və onu yaxşılaşdırmaq tədbirləri” haqqında respublika əhəmiyyətli elmi-praktik konfrans idi. Konfransda respublikanın bütün ali məktəblərinin alim və pedaqoqları iştirak edirdi. Gəncə, Naxçıvan, Sumqayıt, hələ Xankəndində də pedaqoji institut fəaliyyət göstərirdi. Dövlət Universitetinin, 359 Milli Elmlər Akademiyasının, Nizami adına Ədəbiyyat İnstitutunun elmi işçiləri də iştirak edirdi. Bəkir Nəbiyev, Paşa Əfəndiyev, Bağır Bağırov (Gəncə) plenar iclasda məruzə elədilər. Mənim mövzum belə idi: “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixinin ali məktəblərdə tədrisi və onu yaxşılaşdırmaq təd- birləri haqqında”. Bir neçə gün bir neçə şöbədə ən böyük və dəyərli məruzələr dinlənildi. Mən sonra bir sıra ən yaxşı məruzələr topladım, redaktə elədim və kitabça şəklində nəşr elədim. Kitabın adı belə idi: “Azərbaycan ədəbiyyatşünas- lığının aktual problemləri” (1988). Kitabda A.Qurbanovun, B. Nəbiyevin, Ş.Mikayılovun, N.Xudiyevin, T.Xalisbəylinin, X. Məmmədovun, Ş.Cəmşidovun, B.Muradovun, P.Əfəndiyevin, Y.Axundovun, C.Əhmədovun, Ə.Səfərlinin məruzələri çap olunmuşdur. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatının toplanması, nəşri, tədqiqatı və tədrisində mənim şəxsən ən böyük xidmətlərindən biri də respublika üzrə ilk dəfə geniş şəkildə pedaqoji institutlarda folklordan çöl praktikasının həyata keçirilmə- sindən ibarət olmuşdur. Folklorun məqsədyönlü toplanmasına, onun bir xalq sənəti kimi kəşf edilməsindən sonra başla- nmışdır. Bu da dünya miqyasında XVIII əsrin sonları və XIX əsrin əvvəllərinə aiddir. Humanitar ali məktəblərin birinci kursun da folklor və onun nəzəri məsələləri tədris olunur. Sonra folklorun qaynaqlarda necə meydana gəlməsi, necə ifa edilməsi məsələləri məhz çöl praktikası zamanı həyata keçirilir. Keşmiş sovetlər məkanında çox əvvəllərdən universitetlərin tədris planlarında folklor praktikası olub. Ancaq 1978-ci ildən sonra bu praktika sovetlər məkanında pedaqoji institutların da tədris planına daxil edilmişdir. Praktika gəlib bizim instituta çıxdı. Dekan və kafedra müdirləri nə eləmək, necə eləmək haqqında çox fikirləşdilər. Nəhayət, praktika bir professional folklorşünas kimi mənə həvalə edildi. Əvvəlcə 15 makina yazısında bir vəsait hazırlayıb rəhbər müəllimlərə payladım. İlk dəfə Bakının kəndlərinə getdik. Mən folkloru necə toplamaq, 360 saxlamaq metodikasına aid iki kitab çap elədim (1981, 1991). Bunlardan respublikanın bütün institutlarında bəhrələndilər. Tələbələrimiz ikinci ildən başlayaraq Azərbaycanın, Gürcüs- tanın rayon və kəndlərinə praktikaya getməyə başladılar. Hətta bir ili bir qrupumuz Ermənistanın azərbaycanlılar yaşayan rayonlarına da praktikaya getmişdilər. Sonra nankor qonşula- rımız yolları bağladılar. Mən kafedra müdiri kimi hər il birinci kurs tələbələrini qruplara bölür, hər qrupa müəllim təyin edir və rektorun əmrini hazırlayırdım. Beləliklə, tələbələrimiz Quba-Xaçmaz zonasına, Dərbəndə, Şəkiyə, Şamaxıya praktika- ya getmişlər. Kafedranın müəllimləri T.Xalisbəyli, M.Həki- mov, H.Qasımov, M.Allahmanlı, R.Qafarov, Q.Umudov Gür- cüstanda, Qazaxda, Ağstafada, Tovuzda olmuşlar. Respublika üzrə pedaqoji institutda çox uğurla folklor praktikasının keçiril- məsi folklora olan marağı daha da artırdı. Hətta vaxtilə folklor praktikasında fəal iştirak eləyən məzunlar məktəblərdə folklor guşələri, kabinələri, hətta muzeyləri də təşkil edirdilər. Bu fəaliyyətimlə mən fəxr eləyirəm. Mənə dedilər ki, səni Cəmil müəllim axtarır. Görkəmli yazıçı və jurnalist Cəmil Əlibəyov o zaman radio və televiziya verilişləri idarəsində müavin işləyirdi. Getdim, görüşdük. Cə- mil müəllim hələ “Azərbaycan gəncləri” qəzetində redaktor işləyəndə mənim bir neçə məqaləmi çap eləmişdi. Cəmil müəllim dedi ki, mən neçə aydır eşidirəm ki, burada xalq ədəbiyyatı ilə bağlı bir veriliş açmaq istəyirlər. Ancaq açılmır ki, açılmır: “Bulaq”, “Çeşmə”, “Qaynaq”. Paşa müəllim, gəlin sizinlə bu verilişi açaq. Açsaq, davam eləyək. Siz 15 dəqiqəlik bir veriliş yazıb gətirin. Özü də Vətən, torpaq haqqında olsun. Mən verilişi hazırlayıb gətirdim. Cəmil müəllim bəyəndi, dedi ki, adını belə qoyaq: “Xalq yaradıcılığı bulağı”. Üstünə də yazdı ki, 1970-ci ilin noyabrın 22-də veriliş efirə gedəcək. “Bulaq” açıldı, çox uğurla səsləndi. Mən şəxsən düz 7 ay bu verilişi təkbaşına aparmışam. Xalq ədəbiyyatımızın ən gözəl, 361 şirin, dadlı-düzlu nümunələri ilə dinləyiciləri tanış elədim. Həmin “Bulaq” indi də həvəslə dinləyicilərin ruhunu oxşayır. Bir neçə ildir ki, “Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi” kafed- rasında fəaliyyət göstərirəm. Kafedra müdiri akademik Feyzul- la Qasımzadədir. Biz ona Mirzə deyirik. O, bir gün məni yanı- na çağırıb dedi ki, gələn il üçün elmi-tədqiqat işinin mövzu- sunu deyim. “Molla Cümənin yaradıcılığını öyrənmək istəyi- rəm” dedim. Mirzə elə o saat dedi: Paşa, əvvəlcə onun şeir- lərini toplamaq lazımdır, sonra da tədqiq eləmək. Bu mülahizə məni çox düşündürdü. İnstitutumuzun rektoru, professor Meh- dixan Vəkilov idi. Elmi işlər üzrə prorektor isə görkəmli fizik alim professor Abasqulu Abbaszadə idi. Hər ikisi tədbirimi bəyəndilər. Beləliklə, mən 1961-ci ilin oktyabrın birindən Molla Cümənin vətəninə fərdi ekspedisiyaya yollandım. Bir ay Şəki və Balakən rayonları arasındakı kəndləri qarış-qarış dolaş- dım, çoxlu rəvayətlər yazdım, şeirlər topladım. İkinci il yenə ekspedisiyanı təkrar elədim. 4 əlyazması ilə qayıtdım. Materi- allar, əlyazmaları üstündə düz 30-40 il işlədim. 1966-1995-ci illər arasında ilk dəfə aşığın 5 kitabını hətta rus dilində də çap elədim. Uzun illər çalışaraq aşığın böyük külliyatını hazırla- dım. 41 müəllif vərəqi həcmində olan bu külliyat prezident İlham Əliyevin sərəncamı ilə prezident adminstrasiyası tərəfin- dən 25 min nüsxə ilə çap edilərək Azərbaycanın bütün kitabxanalarına hədiyyə verilmişdir. Hazırda bu külliyat Alma- niyanın Halle şəhərinin universitet kitabxanasında saxlanılır. Mən fəxr edirəm ki, ömrü faciə ilə başa çatan bu böyük sənətkarın zəngin yaradıcılığına ikinci həyat vermişəm. Apar- dığım tədqiqatlarla həm Azərbaycan aşıq sənətinin böyük dirəklərindən olan Molla Cüməyə, həm də özümə heykəl qoymuşam. Böyük, müqəddəs, iftixarımız olan pedaqoji məbəddə fəaliyyətim dövründə düz 14 rektorla işləmişəm. Mənim ilk rektorum bütün Zaqafqaziyada ilk pedaqoji elmlər doktoru olan 362 Əhməd Seyidov olub. Oxuculara böyük hörmət və ehtiram bəslədiyim rektorlarımı təqdim edirəm: Əhməd Seyidov Cəfər Xəndan Hacıyev Mehdi Mehdizadə Həmid Qədirov Cəbrayıl Ələsgərov Mehdixan Vəkilov Mehdi Əliyev Şövqi Ağayev Haşım Ağayev Afad Qurbanov Sərvər Aslanov Nizami Xudiyev Bəhlul Ağayev Yusif Məmmədov Rektorlarım Azərbaycan xalqının elmini, mədəniyyə- tini, təhsilini, ədəbiyyatını, pedaqogikasını yaradıb inkişaf et- dirmiş böyük şəxsiyyətlərdir. Mən böyük iftixarla, qürurla onlarla işlədiyim üçün özümü xoşbəxt hiss edirəm. Bütün rektorlarımın hörmətini, izzətini qazanmışam. Mənə institutda hər daim ən çətin, ən ağır və şərəfli işlər tapşırılıb, onları canla- başla, şərəflə, ürəklə yerinə yetirmişəm. Məhz rektorlarımın qayğısı, hörməti, məsləhəti ilə dəfələrlə məbədimizdə filolo- giya fakültəsinin həm əyani, həm də qiyabi şöbələrində dekan, 16 il kafedra müdiri, “Dədə Qorqud elmi-tədqiqat laborato- riyası”nın müdiri, Müdafiə Şurasının elmi katibi, sədr müavini və başqa vəzifələrdə işləmişəm. 11 elmlər namizədi, 4 elmlər doktoru yetişdirmişəm. Folklor anamın südü ilə qanıma daxil olub. Allahdan vergi almış doğma xalqımın dimağından süzülmüş mənəvi sərvətlər ömrüm boyu daxilən məni təlatümə gətirmişdir. Milyon illərdən bəri yaranmış folklor nümunələri haqqında elmimizin düz 2 əsrlik tarixi var. Bu elmi əsrlər uzunu yüzlərlə 363 insanlar yaratmışlar. Mən şəxsən F.Köçərli, R.Əfəndiyev, Salman Mümtaz, Hənəfi Zeynallı, Əmin Abid, Yusif Vəzir Çəmənzəminlinin böyük və müqəddəs ənənələri üzərində pər- vəriş tapmışam. Professor M.Rəfilinin tələbəsi kimi Azərbay- can ədəbiyyatı tarixi kafedrasının müdiri kimi respublikamızın böyük folklorşünaslarının ənənələrini qorumuş, əzizləmiş, bir az da olsa zənginləşdirmiş və yaşatmışam. Beləliklə, respubli- kamızın ən böyük, ağsaqqal folklorşünası kimi yüksəlmişəm. Hazırda respublikamızın baş folklorşünasıyam. Oxucular məni bağışlasınlar, bütün məsuliyyətimlə deyirəm, folklor haqqında 2 əsrlik elmimizə məni qədər məhsul verən olmayıb. Təbii mən əsərlərin sayı miqdarına görə deyil, məhz elmi, təcrübi, tarixi əhəmiyyətinə görə titanik işlər görmüşəm. Bu, mənim son movizəmdir. Bunu bu dünyada öz adımdan yadigar qoyub o biri dünyaya köçürəm. Xalqımın yanında üzüm ağ, alnım da açıqdır. PAŞA ƏFƏNDİYEV MOLLA CÜMƏ (həyatı və yaradıcılığı) Nəşriyyatın direktoru: f.ü.e.d. Xanlar Həsənli Nəşriyyat redaktoru: Alparslan Öztürk Kompyuter dizayneri: Emin Əsgərov Formatı: 60 84 1/16, əla növ kağız, Sifariş: 65, Tiraj: 500 ədəd. "Ləman nəşriyyat poliqrafiya" MMC də çap edilmişdir. Yığılmağa verilmişdir: 01.05.2017 Çapa imzalanmışdır: 06.06.2017 Document Outline
Yüklə 41,6 Mb. Dostları ilə paylaş:
|