Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Renessans dövründə maşınqayırma 180
Adamlar əl ilə çarxqolunu fırladaraq təkərləri hərəkətə gətirirdilər. Leonardo öncə maşının iç tərəfində atlar yerləşdirmək istəyir. Ancaq sonra o, atların qaranlıq şəraitdə və gur səs-küydə narahat olacaqlarından ehtiyat edərək bu fikrindən daşınır. Maşının içəri hissə-
Şəkil 1.128. Çox qülləli topun cizgisi və modeli.
Şəkil 1.129. Qülləli topun cizgisi və modeli.
sində düşmənə atəş açmaq üçün kiçik toplar yerləşdirilir. Atəş açmaq üçün göstəriş maşının üst hissəsində oturmuş və xüsusi deşiklərdən döyüş meydanına nəzarət edən adamlar tərəfindən verilirdi. Daşları uzaq məsafəyə atmaq üçün Leonardo o dövrdə geniş istifadə olunan arbaleti təkmilləşdirərək yeni layihə vermişdir (şəkil 1.131). Renessans dövründə maşınqayırma 181
Təsvir olunmuş arbaletin qollarının arasındakı məsafə 21 m və qalınlığı 0,3-0,75 m arasında yerləşir. Oxun yerdən hündürlüyü 7 m, gövdənin eni isə 10 m-dir. Bu arbalet ağırlığı 100 funt olan daşları atmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Şəkil 1.130. Zirehli döyüş maşını.
Şəkil 1.131. Daş atan arbalet. Renessans dövründə maşınqayırma 182 Vanukkio Birinkuçio ( 1480-1540) V anukkio Birinkuçio (ital. Vanuccio Biringuccio) Siena şəhərində yaşamış, ilk dəfə olaraq italyan dilində metallurgiya haqqında yazmış mühəndisidr. Onun məşhur əsəri “De la Piroptechnia” 1540-cı ildə Venedikdə çap olunmuşdur. Birinkuçio bu əsərlə metallurğiyanın əsasını qoymuşdur. Bu antik dövrdən bəri müharibə texnikasından bəhs etməyən ilk texniki kitab idi. Bu kitabı maraqlı edən müəllifin öz şəxsi təcrübələrinin nəticələrini əsaslandırmış şəkildə təsvir etməsi idi. O kitabın girişində yazır [1.85] “ ... Mən öz gözlərimlə gördüklərimdən
Birinkuçionun həyatı haqqında bizə çox az məlumat gəlib çatmışdır. Maçuşelli (alm. Mazuchelli) 1760-cı ildə Breskia şəhərində çap etdirdiyi kitabında Vanukkionun bir çox hökmdarlar tərəfindən işə dəvət olunduğunu yazır. Bu, onun o dövrdə xüsusi ad-sana malik olmasından xəbər verir. O da məlumdur ki, Birinkuçio Roma Papası III Paul ilə yaxın münasibətdə olmuş, onun təyinatı ilə uzun müddət Romada tikinti, artilleriya və tökmə işlərinə rəhbərlik etmişdir. Birinkuçionun əsəri 10 kitabdan ibarətdir. Birinci və ikinci kitabında o, filizlər, qızıl, gümüş, qurğuşun və dəmirin, poladın xassələrindən, kükürddən, duz, maqnit daşlar və şüşələrdən yazır. O həm də, ilk dəfə olaraq təmiz gümüşün alınması üsulunu ətraflı təsvir edir. Üçüncü kitabını Vanukkio dəmir filizlərin hazırlanmasına, sobaların layihələndirilməsi və qurulmasına, kömürlərdən istifadə edilməsinə həsr etmişdir. IV və V kitabında əsas yeri qızılın emalı, gümüşün və sinkin legirlənməsi və onların töküklərinin hazırlanması texnologiyası tutur. VI kitabda müəllif tökmə, modelləşdirmə və formalama kimi texnoloji proseslərdən bəhs edir. Sobaların quruluşu, mexaniki tərtibatlar, üfürcəklərin işlənməsi kimi texniki avadanlıqlar VII kitabda təsvir olunur. VIII kitabda tökmə tərtibatları, qum qarışığının formalar üçün hazırlanması, IX kitabda əl kimya, distilə etmə məsələləri və nəhayət X kitabda barıt, topların işlədilməsi, minalar və fişəng haqqında
Renessans dövründə maşınqayırma 183
yazılmışdır. Bizim üçün əsasən VII ktabda təsvir olunmuş maşınlar, tərtibatlar maraqlı olduğundan bu fəsilə daha yaxından nəzər salaq. Birinkuçio metallurq olduğundan onun layihələndirdiyi maşınlar əsasən tökmə texnologiyasında öz tətbiqini tapmış üfürcəkləri işlədən su çarxları və bunun üçün ötürmələr, tökülmüş topun deşilməsi üçün burğulama dəzgahı və alətlərdir [1.45, 1.85]. O dövrdə bir çox ərintilər üçün hava üfürcəkləri əsas vasitə olduğundan, onların effektiv işləmələri üçün uyğun maşınların layihələndirilməsi də bir o qədər vacib idi. Üfürcəklər təkcə gözəl xarici görünüşə, bahalı dəriyə malik olmamalı, eyni zamanda böyük gediş yoluna, yaxşı ventilə, ucluqlara malik olmalı və kip bağlanmalıdır. Ərimə prosesinin uğurlu aparılması üçün onların asan işlədilməsi vacib idi. Hava üfürcəklərinin effektiv tətbiqi onların gücündən asılı idi. Üfürcəkləri hərəkətə gətirmək üçün əl əməyi ilə bərabər, su ilə işləyən maşınlardan da istifadə edilirdi. Şəkil 1.132-də belə bir maşın təsvir olunmuşdur. Yerindən və suyun miqdarından asılı olaraq bu maşınların diametri 3; 3,5 və 4 m həddində ola bilirdi. Şəkildən göründüyü kimi üzərində dirsəklər olan val su pərləri ilə birləşdirilir. Üfürcəyin üst tərəfindəki qapaq tərpənməz bərkidilir.
Şəkil 1.132. Çarxla işləyən üfürcək. Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|