Maşınqayırmanın tarixinə dair

Renessans dövründə maşınqayırma 

184 

 

Val  döndükdə  onun  dirsəkləri  ardıcıl  olaraq  üfürcəklərin  alt 

hissəsindəki  hərəkətli  tərəfi  yuxarıya  itələyir  və  beləliklə,  üfürcəyin 

içərisindəki  havanı  sobanın  daxilinə  üfürür.  Valdakı  dirsək  dönəndən 

sonra  üfürcəyin  alt  tərəfi  yenidən  aşağıya  hərəkət  edir  və  onun  içərisi 

hava ilə dolur. 

Yuxarıda  təsvir  olunmuş  maşın  yalnız  su  dəyirmanlarının 

yaxınlığında yerləşdirilərək tətbiq edilə bilirdi. Əks hallarda başqa enerji 

mənbəyi  ilə  işləyən  maşınlara  ehtiyac  yaranır.  Əl  ilə  hərəkət  etdirilə 

bilən  çoxlu  sayda  maşınlar  məlumdur.  Şəkil  1.133,a  və  b-də  insan 

tərəfindən  hərəkət  etdirilən  maşınlar  təsvir  edilmişdir.  Soldakı  şəkildə 

yan-yana  yerləşdirilmiş  iki  üfürcəyin  üst  tərəfində  bir  val  yerləşdirilir. 

Vala  sərt  bərkidilmiş  iki  qol,  xüsusi  dəstəyin  köməyilə  əllə  aşağı  və 

yuxarı döndərilir. Bu qollar öz növbəsində  bəndlərin köməyi ilə ardıcıl 

olaraq üfürcəkləri hərəkətə gətirir. Şəkil 1.133, b-də göstərilmiş maşında 

əsas  val  ayaqla  hərəkətə  gətirilən  çarxa  bərkidilir.  Çarx  döndükdə 

fırlanma  hərəkəti  üfürcəklərin  qapaqlarının  yuxarı-aşağı  hərəkətinə 

çevrilir.   

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a) 

 

 

 

 

b) 

 

Şəkil 1.133. Müxtəlif üfürcək konstruksiyaları. 

 

Birinkuçio  həm  də  eyini  zamanda  bir  neçə  sobaya  havanın 

üfürülməsi  üçün  maşınlar  düzəltmişdir.  Şəkil  1.134-də  bir  çarxın 

yaratdığı  hərəkət  dirsəkli  valların  köməyi  ilə  4  ədəd  üfürcəyə  ötürülür. 

Uc hissəsində çarx oturdulmuş valın digər ucuna dirsək bərkidilir.  

---

Renessans  dövründə maşınqayırma 

185 

 

Bu  dirsək  tərpənməz  dirək  ətrafında  dönə  bilən  linglə  birləşdirilir. 

Lingin  digər  ucu  üfürcəklər  üzərində  asılmış  qollarla  birləşdirilir.  Çarx 

fırlandıqda  o,  lingin  köməyi  ilə  eyni  zamanda  2,  3  və  4  üfürcəyi 

hərəkətə gətirə bilir. Burada, əlbəttə su çarxının gücü nəzərə alınmalıdır.  

Onun  bu  ötürməsi  tarixi  qaynaqlara  görə  ən  qədim  transmissiya 

sayılır.  Sonralar  bu  ötürmədən  bir  mühərrikin  köməyi  ilə  bir  neçə 

dəzgahın  işlədilməsində  istifadə  edilmişdir.  Birinkuçionun  kitabında 

topların töküklərini emal etmək üçün texnologiyalara da toxunulmuşdur. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1.134. Üfürcək üçün transmissiya. 

 

O,  topların  deşilməsi  üçün  istifadə  olunan  burğulama  dəzgahının 

layihəsini  vermişdir.  Şəkil  1.135-də  göstərilmiş  dəzgahda  ötürmə  ya  su 

çarxı,  ya da əl ilə fırlanan  nazimçarxla hərəkətə  gətirilir. Top möhkəm 

ağac 

lövhələrdən 

düzəldilmiş 

stolun 

üzərindəki 

tutqaclarda 

yerləşdirilərək,  iplərlə  bağlanır.  Dəzgahın  stolunu  irəliyə  asan  hərəkət 

etdirmək  üçün  onun  altında  üç  ağac  diyircək  yerləşdirilir.  Stolu  alətə 

tərəf,  bərabər  olaraq  dartmaq  üçün  o,  iki  tərəfdən  alətə  yaxın  yerdə 

yerləşdirilmiş diyircəyə iplərlə bağlanır. Diyircək çarxqolu  ilə  fırladıla- 

---

Renessans dövründə maşınqayırma 

186 

 

raq  stolu  alətə  tərəf  çəkir.  Burğulama  prosesi  başa  çatdıqda  stolu  digər 

tərəfə  hərəkət  etdirmək  üçün  eyni  qurğudan  istifadə  edilir.  Deşmənin 

məhsuldarlığını  artırmaq  üçün  Birinkuçio  iki  alətli  dəzgah  təklif  edir 

(şəkil  1.135,  b).  İkinci  alət  birincinin  yaxınlığında  hərəkətli  bərkidilir. 

İki  alət  arasında  dişli  çarx  ötürməsi  ilə  hərəkət  əsas  burğudan  ikinciyə 

ötürülür. Birinkuçionun yazdığına görə, ikinci alət dişli çarx ötürməsinin 

nəticəsində  birinciyə  nisbətən  daha  sürətlə  fırlanır.  Bu  dəzgahda  eyni 

zamanda iki topu deşmək mümk idi.           

    

 

 

 

 

 

 

 

 

 

a) 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

b) 

Şəkil 1.135. Topların burğulanması üçün dəzgahlar 

---

Renessans  dövründə maşınqayırma 

187 

 

Qeorqius Aqrikola ( 1494

−

1555) 

 

Q

eorqius  Aqricola  (əsl  adı  Georg 

Pawer  olub,  sonradan  adını  latın  dilinə 

tərcümə  edərək  özünü  Georgius  Agricola 

adlandırıb)  1494-cü  ildə  Saksoniyanın 

Qlauxau (alm. Glauchau) şəhərində kətan 

toxucusu  ailəsində,  ikinci  uşaq  kimi 

dünyaya  gəlmişdir  (şəkil  7.37).  1514-cü 

ildən 

1518-ci 

ilə 

qədər 

Laypsiq 

Universitetində  qədim  dillər  üzrə  təhsil 

almışdır.  Təhsilini  başa  vurduqdan  sonra 

Tsvikau (alm. Zwikau)  şəhərində işləmək 

təklifini  alır.  Beləliklə  o,  1518-ci  ildə 

Tsvikau 

şəhər 

məktəbində 

rektor 

vəzifəsində  işləməyə  başlayır.  Aqrikola  məktəbdə  köklü  dəyişikliklər 

edərək  latın,  yunan,  hebron  dilləri  ilə  bərabər  əkinçilik,  üzümçülük, 

tikintişünaslıq,  ölçmə,  hesablama,  əzcazçılıq  və  hərbşünaslıq  sahələrini 

də tədrisə daxil edir [1.86].  

1521-ci  ildə  Aqrikola  yenidən  tibb  üzrə  təhsil  almaq  üçün  öncə 

Laypsiqə,  sonradan  isə  (1523-çü  il)  Boloniyaya  və  Padua  şəhərlərinə 

gedir.  1527-ci  ildə  Almaniyaya  qayıdan  Aqrikola  Kemnits  (alm. 

Chemnitz)  şəhərində  həkim  kimi  işə  başlayaraq  ömrünün  sonuna  kimi 

burada  işləmişdir.  O,  uzun  müddət  Kemnits  şəhərinin  burqermaysteri 

vəzifəsində  çalışmışdır.  Bu  işi  ilə  bərabər  Aqrikola  tibb,  kimya, 

filologiya,  pedaqoqika,  tarix,  metrologiya,  geologiya  və  dağ  mədən 

işləri  üzrə  elmi  tədqiqatlar  aparır.  O,  humanist  düşüncəni  texniki 

biliklərlə  əlaqələndirən,  renessans  dövrünün  universal  alimlərindən  biri 

olmuşdur.  

Aqrikola  tədqiqatçı  kimi  fəaliyyət  göstərdiyi  müddətdə  öz  işlərinin 

nəticələrini  kitablar  şəklində  çap  etdirmişdir.  1530-cu  ildə  Aqrikolanın 

metalşünaslığa dair yazdığı  kitabı (lat. Bermannus, sive de re metallica) 

 

Şəkil 1.136. Georgius Aqrikola. 

---