Maşınqayırmanın tarixinə dair

Renessans  dövründə maşınqayırma 

171 

 

gahı  ilə  müqayisə  oluna  biləcək  bir  dəzgahdır  (şəkil  1.116).  Burada 

pardaqlama  aləti  əvəzinə  pardaqlanan  silindrin  diametrinə  uyğun 

düzəldilmiş ağac alətdən istifadə edilir. Bu alət yivli şpindelə bərkidilir. 

Emal  zamanı  yağlayıcı  mayeni  silindrin  divarları  üzərində  paylanması 

üçün ağac alətin üzərində yarıqlar nəzərdə tutulur.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Şəkil 1.116. Daxili pardaqlama dəzgahı. 

 

Silindrik  gövdə  qayka  və  tutqacların  köməyi  ilə  bərkidilir.  Alət 

şpindeldə,  üzərində  dişlər    olan,  yuxarıda  yerləşdirilmiş  qaykada 

oturdulur.  Bu  qayka  böyük  dişli  çarxa  ilişdirilir.  Böyük  dişli  çarxın  bu 

və  ya  digər  tərəfə  dönməsindən  asılı  olaraq  pardaqlama  aləti  silindrdə 

yuxarıya və ya aşağıya hərəkət etdirilir. Böyük dişli çarx ona bağlanmış 

ipin  köməyi ilə hərəkət  etdirilir. İpin bir ucu yaya bağlandığından çarxı 

yalnız  bir  tərəfə  fırlatmaq    kifayət  edir.  Çarxa  dolanan  ip  isə  yayın 

köməyi ilə geriyə dartılaraq, şpindeli başqa tərəfə fırladır.  

Şəkil  1.117.-də  göstərilmiş  yayma  tərtibatı  metal  lövhəni  yaymaq 

üçün  turbin  ötürmə  sisteminə  malikdır.  Güc,  vint  və  dişli  çarxların 

köməyi ilə ötürülür. Yayılan lövhə  dəzgahın  vintli oxuna  bağlanır.  Ox 

---

Renessans dövründə maşınqayırma 

172 

 

irəli hərəkət etdikdə lövhə dartılır və öz növbəsində diyircəklə zindanın 

arasından  keçir.  Lövhənin  tələb  olunan  qalınlığı  diyircəklə  zindanın 

arasındakı məsafədən asılı olaraq alınır.               

Leonardo  ağac  emalı  üçün  iki  burğulama  dəzgahının  cizgisini 

vermişdir  (şəkil  1.118).  Bunlar  su  quyularında  istifadə  olunan  ağac 

boruların  deşilməsi  üçün  üfiqi  və  uzun  pəstahlar  üçün  şaquli  deşmə 

dəzgahlarıdır. Birinci dəzgahın rekonstruksiya olunmuş modeli 1939-cu 

ildə Milanda sərgidə göstərilmişdir.  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Pəstahı  bərkitmək  və  mərkəzləşdirmək  üçün  tətbiq  olunmuş  tərtibat 

böyük  maraq  doğurur.  Şpindel  möhkəm  bir  gövdənin  üzərində  alətlə 

birlikdə  üfiqi  vəziyyətdə  yerləşdirilir.  Deşiləcək  ağac  patronda  sərt 

bərkidilir.  Patron  səkkiz  tərəfli  flansdan  ibarətdir.  Flanslarda  4 

tənzimləyici  bolt  yerləşdirilir.  Boltların  uc  hissəsində  olan  çıxıntılar 

ağacın  emal  zamanı  dönməsinin  qarşısını  alır.  Bu  tutqaclar  eyni 

zamanda ağacın mərkəzləşdirilməsini də təmin edirlər. Ağac bərkidilmiş 

 

Şəkil 1.117. Val yayan dəzgah 

---

Renessans  dövründə maşınqayırma 

173 

 

tərtibat yönəldicilər üzərində hərəkətli bağlanaraq burğuya tərəf hərəkət 

etdirilə  bilir.  Üfiqi  burğu  dəzgahı  da  yellənçəkli  ötürmə  ilə  hərəkətə 

gətirilirdi.  Şaquli  burğu  dəzgahında  isə  başqa  ötürmə  sistemindən 

istifadə edilmişdir (şəkil 1.119). 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Burada  hərəkət  insanlar  tərəfindən  fırladılan  dəstəklə  yerinə  yetirilirdi. 

Yonqarın  xaric  edilməsini  asanlaşdırmaq  üçün  burğulama  hərəkəti 

aşağıdan  yuxarıya  aparılırdı.  Burğu,  tən  ortasında  deşik  olan 

platformada  qayka  ilə  hərəkətli  yerləşdirilmiş  şpindeldə  bərkidilir.  Alət 

işçilər  tərəfindən  şpindelə  eninə  keçirilmiş  ağac  çubuqların  köməyi  ilə 

fırladılırdı.  İşin  əvvəlində  şpindel  lap  aşağıda  yerləşir  və  tədricən 

yuxarıya  hərəkət  etdirilir.  Bu  zaman  şpindelin  yuxarı  hissəsindəki  ağac 

çubuqlar yuxarıdan çıxarılaraq aşağıdakı deşiklərə keçirilir.    

Şəkil  1.120-də  dəmir  lövhəni  yaymaq  üçün  döyəcəkləyən  maşın 

təsvir  edilmişdir.  İki  diyircək  arasında  tarım  çəkilmiş  metallik  lövhə 

hamarlanmış  mərmər  daş  üzərində  iki  çəkiclə  ardıcıl  olaraq 

döyəcəklənir.  Metal  lövhəni  daş  üzərində  hərəkət  etdirmək  üçün  dişli 

çarx ötürməsindən istifadə olunur. 

Bu ötürmədə  tətbiq  olunan  böyük  çarxın yan tərəflərində  çəkicləri 

 

Şəkil 1.118. Üfiqi burğulama dəzgahı 

---

Renessans dövründə maşınqayırma 

174 

 

qaldırmaq üçün 6 yumruqcuq bərkidilir. Çarx döndükdə, metal lövhənin 

verişi  ilə  uzlaşdırılan  çəkiclər  qaldırılır  və  aşağıya  buraxılır.  Çəkic 

lövhəyə zərbə ilə dəyərək onu döyür.   

 

Uçan maşınlar 

 

Sonsuz  çeviklik  və  azadlıq 

arzusu  ilə  yaşayan  Leonardo 

havaya  qalxmaq,  səmada  quş 

kimi  uçmaq  üçün  maşınlar 

düzəltməyə cəhd edir [1.82]. O, 

öz 

dövrünü 

qabaqlayan 

maşınlar 

layihələndirmişdir. 

Onun  əlyazmalarında  quşlar  və 

başqa 

uçan 

heyvanlar, 

o 

cümlədən 

uçan 

maşınlar 

haqqında 

sonsuz 

sayda 

məlumatlar öz yerini tapmışdır. 

Leonardonun  işlərində  təsvir 

edilmiş  uçma  nümunələri  bu 

günkü  baxımdan  mənasız  görünsə  də,  onun  hava  nəqliyyatının  inkişafı 

üçün əsas istiqaməti müəyyənləşdirdiyi təkzib olunmazdır.  

İkarus  və  Dadalus  miflərindəki      quşlar  haqqındakı  əfsanələr 

Leonardonun  ideyalarının  əsasında  durmuşdur.  Leonardo  fikirləşirdi  ki, 

yarasanın uçma texnikası uçma maşınları üçün ən yararlı formadır. Şəkil 

1.121-də  belə  bir  qanadın  sxemi  verilmişdir.  Bu  qanad  torla 

örtülmüşdür.  Onun  aşağı  hissəsində  yuxarıya  qalxma  zamanı  hava 

axınının  nizamlanması  üçün  ventil  yerləşdirilir.  Qanad  eyni  zamanda 

həm  əl,  həm  də  ayaqla  xüsusi  mexanizmin  köməyi  ilə  hərəkət  etdirilə 

bilir.  

Şəkil  1.122-də  bu  qanadla  təchiz  olunmuş  mexanizm  təsvir 

olunmuşdur. Şəkildə göstərilmiş dəstək (vs) əl ilə itələnərək  qanadı  yu- 

 

Şəkil 1.119. Şaquli burğulama dəzgahı. 

---