Maşınqayırmanın tarixinə dair
Yüklə 20,63 Mb. Pdf görüntüsü
|
Sənaye inqilabı
Sənayenin mexanikləşdirilməsində elektrik enerjisinin tətbiqi böyük əhəmiyyətə malik idi. Ancaq, bu dövrdə Rusiyada elektrikləşdirmə prosesi zəif gedirdi. XIX əsrin sonunda sənaye energetikasının əsasında buxar maşınları dururdu. XIX əsrdə Rusiyanın inkişafında əhali artımı da nəzərdən qaçmır. Bu əsrdə əhalinin sayı 4 dəfə artır. Rusiya 1860-cı ildə 74 milyon, 1913-cü ildə isə artıq 164 milyon əhaliyə malik idi [2.15]. Bu artım əsasən kənd regionlarında nəzərə çarpırdı. Sənaye inqilabı ərəfəsində Rusiyada şəhər əhalisinin sayı 5 dəfə artmışdır. Bunlardan dağ-mədən işlərində çalışanların nisbəti 2% təşkil edirdi. Əhalinin böyük hissəsi öz gündəlik çörəyini kəndçiliklə qazanırdı. Əsrin sonuna yaxın əhalinin sürətli artımı, ölkədə onsuz da elə də çətin gedən iqtisadi prosesləri daha da çətinləşdirmişdir. Rusiyada sənayeləşmə prosesinin gedişində dövlətin aktiv iştirak etməsi 90-cı illərdə maliyyə naziri Sergey Vitt (1891 − 1900) tərəfindən daha intensiv şəkildə aparılırdı. O, böyük təzyiqlərə baxmayaraq şəxsi sənaye sahələrinin inkişafına yardımı gücləndirmişdir. Onun Transsibir dəmir yolunun tikintisində gördüyü işlərlə bərabər, Rusiya üçün ən dəyərli xidməti 1897-ci ildə etdiyi pul islahatı idi. Rus valyutasının qızıla bağlılığı xaricdən gələn kapital axınını gücləndirir. Bu kapital əsasən sənayenin genişləndirilməsinə sərf edildiyindən, dəmir və polad istehsalında, kömur və neft hasilatında böyük inkişaf nəzərə çarpırdı. Rusiyada sənaye inqilabı, ümumiyyətlə başqa Avropa ölkələrindən fərqli olaraq uzun çəkən proses olub, ölkə daxilində və xaricində baş verən siyasi proseslər nəticəsində müxtəlif mərhələlərlə baş vermişdir. XIX əsrin sonunda demək olar ki, Rusiya artiq dünyada gedən qlobal sənayeləşmə prosesinə qoşularaq, ölkədə gələcək geniş sənayeləşmə üçün zəmin yaratmışdır.
Sənaye inqilabı
2.4. İlkin sənayeləşmə dövründə metal emalının inkişafı M aşınqayırma və ağır sənayenin başqa sahələrinin inkişafı metallurgiya sənayesinin də inkişafını zəruri etmişdir. Dəmir, polad və dəmir tərkibli xüsusi legirli metalların və eləcə də əlvan metal (mis, sink və nadir metallar) ərintilərinə sənayenin tələbi getdikcə artmaqda idi. Sənaye inqilabının təsiri ilə Avropanın bir sıra dövlətlərində baş verən sənayeləşmənin intensivliyi X Ι X əsrin ortalarında domna sobalarının geniş yayılmasına gətirib çıxartmışdır. Zamanın tələblərinə cavab vermək üçün sobaların məhsuldarlığının artırılması istiqamətində də müəyyən işlər görülmüşdür. Sobaya hava verilməsi sistemi təkmilləşdirilmiş və üfürcəklərin məhsuldarlığı artırılmışdır. Adi üfürcəklərin mərkəzdənqaçma üfürcəkləri ilə əvəz olunması, XIX əsrin ortalarında sobaya kifayət qədər hava verilməsi problemini həll etməyə imkan vermişdir. Konverter qazının tətbiqi ilə X Ι X əsrin əvvəllərində yanacaqdan qənaətli istifadə olunmağa başlanmışdır. Belə sobalara X Ι X əsrin əvvəlində Rusiyada da rast gəlinir. Anosovun əlyazmalarından və cizgilərindən məlum olur ki, bu sobalar 1819-cu ildə Slatovski metallurgiya fabrikində tətbiq olunmuşlar. Bu dövrdə, Fransada şəxsi metallurgiya fabrikinə sahib olan Aubertinin apardığı sınaqların nəticələri məlumdur. 1809-cu ildə o, konverter qazının dəmirin tablandırılmasında tətbiqi və kərpiclərin sobalarda istifadə olunması üzrə sınaqlar aparmağa başlayır. 1811-ci ildə Aubertin bu işlərin nəticələrini patentləşdirmişdir. Sobalara, ilk dəfə olaraq isidilmiş havanın verilməsi şotlandiyalı C. Nayson (ingl. James Neison) tərəfindən aparılır və o bu texnologiyası üçün 1818-ci ildə patent alır. Nayson havanı 420K ilə 470K arasında isidərək yanacağa 40% qənaət edir. Bununla, domna sobalarının məhsuldarlığının kəskin artırılmasına nail olunur. Rusiyada, Peterburq şəhərinin metallurgiya zavodunda 1829-cu ildə sobaya verilən havanın mineral yanacaqların tətbiqi ilə qızdırılması sınaqları aparılmışdır.
Sənaye inqilabı
Bunun nəticəsində, daha çox dəmir istehsal etmək mümkün olmuşdur. Praktikada qızmiş havanın verilməsi, əsasən 1870-ci ildən sonra geniş tətbiq edilməyə başlayır [2.42]. Domna sobalarının effektivliyinin artırılmasında əsaslı dəyişiklik verilən havanın, sobadan ixrac olunan qazların hesabına qızdırılmasını mümkün edən texniki avadanlığın ixtira olunması ilə bağlı idi. 1857-ci ildə ingilis mühəndisi Eduard Kouer (ingl. Edward Cowper, 1819 −
inkişafında böyük rol oynayır. O, domna sobalarının konstruksiyasında mühüm
dəyişikliklər etmiş
və dəmirin
emal prosesini təkmilləşdirmişdir. Nəticədə, böyük ölçüdə və yüksək məhsuldarlıqlı sobaların tətbiqi mümkün olmuşdur. Domna sobalarının inkişafı onun tutumunun da artmasında özünü göstərmişdir. XIX əsrin əvvəlində bu 50 m 3 olduğu halda, 1864-cü ildə 450 m 3 -i, 1870-ci ildə isə artiq 1160 m 3 -i keçmişdir [2.2]. Tigel poladlarının hazırlanmasında rus metallurqu P.Anosov dəyərli tədqiqatlar aparmışdır. O, öz işlərinə 1828-ci ildə Slatous şəhərindəki silah fabrikində başlamışdır. Sınaqlarını, sirli saxlanan elmi əsaslar üzərində aparan Anosov poladın xassələri və keyfiyyətinin karbonun miqdarından asılı olmasını aşkar edir. Bundan əlavə, başqa elementlərin də poladın keyfiyyətinə təsirinin araşdırılması, onun tədqiqatlarının tərkib hissəsi idi. O, tədqiqatlar zamanı tigel poladlarının istehsalına xüsusi maraq göstərir. Böyük ölçüdə və odadavamlı gildən hazırlanmış tigellər poladın ərimə temperaturuna tab gətirməli idi. Uzun müddət elmi əsaslandırılmış şəkildə apardığı eksperimentlər nəticəsində Anosov xüsusi poladın alınmasına nail olur. Bundan əlavə o, ilk dəfə olaraq dəməşq poladının sirrini açmışdır [2.2, 2.43]. X Ι
tigel poladının istehsalı böyük əhəmiyyət kəsb edirdi. Topların homogen tərkibdə və böyük miqdarda hazırlanması, o dövrdə yalnız tigel üsulunun köməyi ilə aparıla bilirdi. Bu sahədə Almaniyanın Krupp firması böyük nailiyyətlər əldə etmişdi, ancaq onlar öz texnologiyala- Yüklə 20,63 Mb. Dostları ilə paylaş:
|