Matematikadan o’quv-uslubiy majmua

4. Aylanish sirti yuzasini hosoblash
egri chiziq funksiyaning grafigi bo‘lsin. Bunda funksiya va uning hosilasi bu kesmada uluksiz bo‘lsin.
egri chiziqning o‘q atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan jism sirti yuzasini hisoblaymiz. Buning uchun sxemani qo‘llaymiz.
Istalgan nuqta orqali o‘qqa perpendikular tekislik o‘tkazamiz. Bu tekislik aylanish sirtini radiusi bo‘lgan aylana bo‘ylab kesadi (15-shakl). Bunda aylanish sirtidan iborat kattalik ning funksiyasi bo‘ladi: va
argumentga orttirma beramiz va nuqta orqali o‘qqa perpendikular tekislik o‘tkazamiz. Bunda funksiya «belbog‘» ko‘rinishida orttirma oladi.
Kesimlar orasidagi jismni yasovchisi bo‘lgan va asoslarining radiuslari va bo‘lgan kesik konus bilan almashtiramiz. Bu kesik konusning yon sirti ga teng. ko‘paytmani ga nisbatan yuqori tartibli cheksiz kichik sifatida tashlab yuboramiz: . Bunda ekanini hisobga olamiz:
ni dan gacha integrallab, topamiz:
(17.13)
Shu kabi , funksiya grafigining o‘q atrofida aylantirshdan hosil bo‘lgan jism sirtining yuzasi ushbu
(17.14)
formula bilan hisoblanadi.
Agar sirt parametrik tenglamalar bilan berilgan bo‘lsa, u holda egri chiziqning o‘q atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan
jism sirti yuzasi quyidagicha hisoblanadi:
(17.15)
bu yerda va ( va ).
egri chiziq qutb koordinatalar sistemasida tenglama bilan berilgan bo‘lganida quyidagi formulalar o‘rinli bo‘ladi:
. (17.16)
Misollar
1. Radiusi ga teng bo‘lgan shar sirti yuzaini hisoblaymiz..Shar parametrik tenglamasi bo‘lgan yarim aylananing o‘q atrofida aylanishidan hosil bo‘ladi. Sharning koordinata o‘qlariga simmetrik bo‘lishini inobatga olib, hisoblaymiz:

.
2. zanjir chizig‘i dan gacha bo‘lagining o‘qi atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan sirt yuzasini hisoblaymiz (16-shakl).
Buning uchun avval hosilani va ifodani topamiz.
U holda (17.13) formulaga ko‘ra


3. parabola bo‘lagining to‘g‘ri chiziq bilan kesilgan qismining o‘qi atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan sirt yuzasini hisoblaymiz (17-shakl). Misol shartidan topamiz:
(17.14) formula bilan topamiz: