Matematikadan o’quv-uslubiy majmua

Aylanish jismlarining hajmini hisoblash
Yuqoridan uzluksiz funksiya grafigi bilan, quyidan o‘q bilan, yon tomonlaridan va to‘g‘ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziqli trapetsiyaning o‘q atrofida aylantirishdan hosil bo‘lgan jism hajmini hisoblaymiz. Bu jismning ixtiyoriy ko‘ndalang kesimi doiradan iborat. Shu sababli jismning tekislik bilan kesimining yuzasi bo‘ladi.
U holda (17.17) formulaga ko‘ra
(17.18)
Shu kabi yuqoridan uzluksiz funksiya grafigi bilan, quyidan o‘q bilan, yon tomonlaridan va to‘g‘ri chiziqlar bilan chegaralangan egri chiziqli trapetsiyani o‘qi atrofida aylantirishdan hosil bo‘lgan jismning hajmi quyidagi formula bilan hisoblanadi:
(17.19)
Agar egri chiziqli trapetsiya uzluksiz funksiya grafigi, o‘qi,
va to‘g‘ri chiziqlar bilan chegaralangan bo‘lsa, u holda
(17.20)
bo‘ladi.
egri chiziq va , nurlar bilan chegaralangan egri chiziqli
sektorning qutb o’qi atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan jismning hajmi
(17.21)
formula bilan topiladi.
Misollar
1. , va chiziqlar bilan chegaralangan tekis shaklning
o‘q aylanishidan hosil bo‘lgan jismning hajmini (18) formula bilan hisoblaymiz:

2. Radiusi ga va balandligi ga teng bo‘lgan konusning hajmini hisoblaymiz. Bunda konusnni katetlari va bo‘lgan to‘g‘ri burchakli uchburchakning balandlik bo‘ylab yo‘nalgan o‘q atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan jism deyish mumkin (20-shakl). Gipotenuza tenglamasi bo‘lsin deymiz.
U holda
, .
Bundan

3. va chiziqlar bilan chegaralangan tekis shaklning da to‘g‘ri chiziq atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan jismning hajmini hisoblaymiz. Berilgan chiziqlar bilan chegaralangan tekis shaklning aylanishidan hosil bo‘lgan jism 21-shaklda keltirilgan. Egri chiiq to‘g‘ri chiziq atrofida aylangani uchun yangi koordinatalar sistemasiga o‘tish maqsadga muvofiq bo‘ladi:
U holda aylanish jismining hajmi



4. kardioidaning qutb o‘qi atrofida aylanishidan hosil bo‘lgan jismning hajmini hisoblaymi. Bunda burchak dan gacha o‘zgaradi. U holda (17.21) formulaga ko‘ra