“Матн лингвистикаси” фани бўйича ўқув қўлланма яратилмоқда
Yüklə 2,64 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Maksimal matn
| motivatsion yaxlitlig
ini, ham kompozitsion butunlig ini ta’minlashga xizmat qilyapti. Shunga ko‘ra yozuvchi mazmuniy o‘q ni nom darajasiga ko‘tarish orqali maqsadiga to‘la erishgan deyishimiz mumkin. Sрuni aytib o‘tish kerakki, hamma nomlar ham bunday vazifani bajaravermaydi. Mutaxassislar ba’zan bittagina gap ham mikromatn tushunchasiga teng kelishi mumkin degan fikrni ilgari surishgan. Masalan: Bahor… Bu jumlada «tabiatning jonlanishi», «hammayoqning ko‘m-ko‘k tusga kirishi», «atrof-muhitning go‘zal tusga burkanishi» kabi yashirin mazmun mavjuddir. Lekin bu tipdagi ko‘rinishlarni tom ma’noda matn deb atash mumkin emas. Chunki matn struktural jihatdan gapdan yirik sintaktik butunlik. Demak, gaplardan tashkil topadi. Yashirin mazmun sifatida havola qilinayotgan ma’nolar so‘zning ma’no strukturasi bilan bog‘liq. Mazkur gap o‘zidan keyin keladigan izohlovchi yoki kengaytiruvchi gaplar bilan bir butunlik hosil qilgandagina matn deyish to‘g‘ri bo‘ladi. Agar yashirin mazmunga qarab xulosa chiqaradigan bo‘lsak, istalgan so‘zni matn deyishimiz mumkin bo‘ladi. Masalan, ona degan so‘zni oladigan bo‘lsak, bu so‘zning ham moddiylashmagan yashirin ma’nolari mavjud va ular mazkur so‘zni talaffuz qilishimiz bilanoq, ko‘z oldimizda u yoki bu tarzda namoyon bo‘ladi. Maksimal matn deyilganda keng ko‘lamdagi voqealarni yoritish ehtiyoji bilan yuzaga kelgan butunlik nazarda tutiladi. Badiiy uslubda hikoya, qissa, roman, epopeya kabi yirik hajmli asarlar maksimal matn hisoblanadi. Maksimal matn mikromatnlardan tashkil topadi. Eng kichik butunlik abzasga, eng katta butunlik esa bob (qism yoki fasl)larga to‘g‘ri keladi. Bunday matn tarkibida epigraf, so‘zboshi (muqaddima), so‘ngso‘z (epilog) kabi yordamchi qismlar ham ishtirok etishi mumkin. Ular asar mazmuni va g‘oyasiga, shuningdek, mavzuning tanlanishi va yoritilishiga oid ayrim masalalarga qo‘shimcha izoh, sharh bo‘lib keladi. Maksimal matn tashqi jihatdan turlicha shakllangan bo‘ladi. Masalan, F.M.Dostoyevskiyning jahon adabiyotining mumtoz namunasiga aylangan «Jinoyat va jazo» romanini olaylik. Roman 6 qism va epilogdan tashkil topgan. Har bir qism 5-7 bo‘limni o‘z ichiga olgan. Qism va bo‘limlarga alohida nom berilmagan. Romanning umumiy hajmi 21 bosma taboq. Yoki, Pirimqul Qodirovning «Humoyun va Akbar» tarixiy romanini ko‘zdan kechiradigan bo‘lsak, mazkur asar ikki mustaqil qismga ajratiladi. Har ikki qism alohida nomlanadi (Humoyun. Akbar). Qismlar 9-10 tadan bo‘limlarga bo‘linadi va har bir bo‘lim voqea bo‘lib o‘tayotgan joy hamda gap kim yoki nima haqida ketayotganligiga qarab nomlab boriladi (Masalan: 1.Agra. Hamida bonu arosatda… 2.Ganga. Ko‘rgilik. v.h.). Romanning umumiy hajmi 30 bosma taboq. Makromatnning tashkillanishini quyidagi sxema asosida yanada yaqqolroq ko‘rishimiz mumkin: Makromatnning eng kichik birligi abzasdir. Abzas bir mazmuniy butunlik bo‘lib «matnning bir xat boshidan keyingi xat boshigacha bo‘lgan qismi» hisoblanadi. Abzas Yüklə 2,64 Mb. Dostları ilə paylaş:
|