Mavzu. Birinchi jahon urushidan keyin Turkiya, Eron, Afg`oniston

Mavzu. Birinchi jahon urushidan keyin Turkiya, Eron, Afg`oniston

5-mavzu

Reja

Turkiya birinchi jahon urushidan keyin.
Jahon urushlari oralig’ida Eron
Jahon urushlari oralig‘ida Afg‘oniston.
1913 yilning oxiridan boshlab mamlakatda hokimiyat yosh turklar partiyasining uchta vakili: Enver bey, Tal’at bey va Jemal beylar qo‘liga o‘tdi.
1918 yil 30 oktyabrda Mudros sulhi imzolandi, hokimiyatda turgan uchta beylar mamlakatni tark etdi, yosh turklarning «Birdamlik va taraqqiyot» partiyasi tarqalib ketdi.
Tukiyaning o‘z yerlaridan boshqa barcha hududlar Millatlar Ligasi mandati ostiga o‘tdi.
Turkiya tarkibidan ikkita avtonomiyani – Armaniston va Kurdistonni ajratib chikarish taklif qilindi;
Qora dengiz bo‘yida, Trapezund (Trabzon) rayonida yunonlarning Pontiy davlatini tuzish rejalashtirildi.
1919 yil 15 may kuni Gretsiya qo‘shinlari Izmirni bosib oldi, ammo unga Italiya ham da’vo qilayotgan edi.
1919 yil boshidan hokimiyat «Ozodlik va totuvlik» tashkilotidan turk liberallari qo‘liga o‘tdi, ammo haqiqiy hokimiyat Antanta qo‘lida edi.
1919 yil boshidan butun mamlakat bo‘ylab qarshilik o‘choqlari paydo bo‘ldi: 1919 yil yanvarda mamlakat janubida, mayda Anatoliyaning g‘arbiy qismida partizanlar harakati boshlandi.
1919 yil 23 iyul kuni uning raisligida Arzurum shahrida sharqiy viloyatlar «huquqlarini himoya qilish jamiyati»ning sy’ezdi bo‘ldi.
19 may kuni Samsun shahriga kelib, mahalliy partizanlar harakatiga rahbarlik qildi.
Mahalliy ziyolilar va zobitlar rahbarligida «aholi huquqlarini himoya qilish jamiyatlari» tuzildi.
Sy’ezd tomonidan tuzilgan M. Kamol boshchiligidagi Vakillik kengashi Istambul va Antanta tomonidan okkupatsiya qilingan zonadan tashqari mamlakatning butun hududiga da’vosini e’lon qildi.
Sivasdagi sy’ezd talabiga ko‘ra sulton hukumat boshlig‘ini almashtirdi va parlament saylovlari o‘tkazishga rozilik berdi.
1920 yil 28 yanvarda Istambuldagi parlament «Milliy ahd»ni qabul qildi.
1920 yil 16 mart kuni sultonning roziligi bilan Istambulga ingliz desanti tushirildi.
Shunday sharoitda 1920 yil 23 aprelda Anqara shahrida yangi Turkiya Buyuk millat majlisi (TBMM) yig‘ildi.
1920 yil avgustda M. Kamol Moskvadan birinchi harbiy yordamni oldi.
Sulton Ankaradagi yangi hokimiyatni isyonchi deb e’lon qildi va unga qarshi armiyani jo‘natdi, ammo partizanlardan mag‘lubiyatga uchradi.
Shundan so‘ng 1920 yil iyunda Izmirdan grek qo‘shinlari M. Kamolga qarshi yurish boshladi. Shu tarika grek-turk urushi boshlandi.