Mavzu: Emotsionallikning inson hayotiga ta`siri Reja

Emotsiyalar va insonning xronologik yoshi
Emotsiya (frans. lot. — larzaga keltiraman, hayajonlantiraman) — odam va hayvonlarning tashqi va ichki qoʻzgʻatuvchilar taʼsiriga nisbatan subʼyektiv reaksiyalari. Emotsiya qoniqish yoki qoniqmaslik, quvonch, qoʻrquv va boshqalar shakllarda namoyon boʻladi. Emotsiya ixtisoslashgan miya tuzilmalarining faol holatidan iborat boʻlib, odam va hayvonlarda bu holatni minimal yoki maksimallashtirish (kuchaytirish, takrorlash) istagini paydo qiladi. Emotsiya xususiyati zarur ehtiyoj va uni qoniqtirish imkoniyati bilan belgilanadi. Ehtiyojni qoniqtirish ehtimoli kam boʻlganida Emotsiya salbiy (qoʻrquv, gʻazab) shaklda namoyon boʻladi. Aksincha uni qondirish ehtimoli kutilganiga nisbatan yuqori boʻlganida Emotsiyaga ijobiy tus (qoniqish, quvonch) beradi. Miyaning turli qismlariga elektr toki taʼsir ettirish orqali dastlab hayvonlarda, keyinchalik odamlarda salbiy va ijobiy Emotsiya paydo qiladigan nerv markazlari aniqlanadi. Bu markazlar, asosan, bosh miya poʻstlogʻining oldingi qismida, limbik sistemasi (uzunchoq miya, oraliq miya, oʻrta miyaning bir qancha tuzilmalari majmui)da, markaziy kulrang moddada va gipotalamusda joylashgan. Emotsiya oʻrganish, hosil boʻlgan shartli reflekslarni mustahkamlash jarayonida benihoya katta ahamiyatga ega. Emotsiya bilimlarni oʻzlashtirish (zehn) chegaraskni kengaytiradi; xotirani faollashtiradi, odam va hayvonlar kommunikatsiyasida qoʻshimcha vosita (mimika, nutq yoki tovush intonatsiyasi va boshqalar) boʻladi.
Xronologik yosh insonning yoshini u tug'ilgan taqvim sanasidan boshlab uning yoshi so'ralgan kungacha o'lchaydi. Yillar, oylar va kunlar bo'yicha odamning yoshi. Masalan, 2000-yil 1-mayda tug‘ilgan shaxsdan 2021-yil 3-iyunda yoshi so‘ralganda, ularning xronologik yoshi 21 yosh, 1 oy va 2 kun. Bu qiymat ular tug'ilgan paytdan boshlab ularning yoshi so'ralgan vaqtgacha o'tgan vaqtdir.Xronologik yosh bir necha asosiy sabablarga ko'ra muhimdir. Birinchidan, u odamlarga qonuniy yosh talabiga ega bo'lgan hayotdagi muhim tadbirlarda qatnashish imkonini beradi, masalan:
Ovoz berish
Haydovchilik guvohnomasini olish
Ishga joylashish
Muayyan sog'liqni saqlash imtiyozlarini olish
Bundan tashqari, xronologik yosh mijozning roziligi zarur bo'lgan hollarda muhimdir. Masalan, maslahat seanslarida yoki voyaga etmaganlarga psixologik munosabatda bo'lishda, xabardor qilingan rozilik kerak. Xronologik yoshdan aqlni o'lchash uchun standart sifatida ham foydalanish mumkin. Misol uchun, IQ reytingi bir xil xronologik yoshdagi odamlar bilan solishtirganda aql darajasiga asoslanadi.Bundan tashqari, xronologik yosh ma'lum bir yosh guruhidagi normal xatti-harakatlarni o'lchash uchun standartni taqdim etishi mumkin. Misol uchun, tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, o'smirlik davrida umumiy o'zgarishlar yuz berishi mumkin. Shunday qilib, bola o'smirlik yoshiga etganida, bu o'zgarishlar ota-ona uchun ajablanib bo'lmaydi. Buning o'rniga, ushbu o'zgarishlar o'sha yosh guruhidagilar uchun ma'lum bo'lgan standartlar va me'yorlar asosida kutiladi. Xronologik yosh tug'ilgan kun, oy, yil va so'ralgan kun, oy va yil o'rtasidagi farqni hisobga olgan holda hisoblanadi. Ko'pgina psixologik testlarda test o'tkazilgan sana va tug'ilgan sana asosida hisoblanadi. Misol uchun, agar 1990 yil 22 iyulda tug'ilgan shaxs 2013 yil 21 fevralda Wechsler kattalar razvedkasi shkalasini olgan bo'lsa, ularning test sanasidagi xronologik yoshi 22 yil, 6 oy va 30 kunni tashkil qiladi, bu farq. sanalar orasida.
Emotsiyalarning faollashuv darajasi,birinchi navbatda joy bilan belgilanadi inson shaxsiyatida hissiyotlar egallaganligi. Faqat bir fikr bor insonning hissiy tajribasi,ma'lum darajada ishonch bilan,bu nima. Insoniy qadriyatlar va maqsadlar hissiy javoblarda namoyon bo'ladi.Ular asosiy biologikni aks ettiradi tendentsiyalar, shuningdek, dunyo va o'zi haqidagi ijtimoiy orttirilgan g'oyalar.Ular shaxsning o'sha tomonlarini ochib beradi, ular odam yashirishni xohlaydi boshqalar. Emotsiyalarni tushunish shaxsiyatni tushunishning kalitidir.Hissiy kechinmalar tabiatda hamma joyda mavjud, hayotni his-emotsiyalarsiz tasavvur qilib bo'lmaydi. Hissiyotlar ham amaliy jihatdan hamroh bo'lgani uchun ta'lim jarayonida muhim ahamiyatga ega bilimning barcha jihatlari.Emotsiyalar - bu cheklangan to'plamdan samarali foydalanish uchun psixofiziologik jarayonlar to'plami inson tanasining ish holati va rejimlarini nazorat qilish orqali hajmi jihatidan cheklangan tabiiy resurslar ehtiyojlarni qondirish uchun faoliyatning barcha bosqichlari :Emotsiyalarning tabiati haqida savol tug'ilmagan turli, ba'zan qarama-qarshi nuqtai nazarlarning paydo bo'lishini qo'zg'atib, o'z yechimini topdi. Gerbart I.F. Asosiy psixologik fakt - bu vakillik va his-emotsiyalar, deb ishongan,odam boshdan kechirgan, yozish turli vakillar o'rtasida o'rnatiladigan va nizoga reaktsiya sifatida qaralishi mumkin bo'lgan aloqa spektakllar orasida. Bundan tashqari, bu nuqtai nazarini V. Vundt qo‘llab-quvvatlagan bo‘lib, u hissiyotlar ta’sir ostidagi g‘oyalarning o‘zgarishidir, deb ta’kidlagan.his-emotsiyalar, lekin uning fikricha, his-emotsiyalar ham vakillik tufayli o'zgarishi mumkin, organik jarayonlar esa faqat hissiyot mahsuli. V. Vundt ham hissiy jarayonlar va holatlarning asosiy o'lchovlarini ajratib ko'rsatdi.
Jeyms-Lang nazariyasi mavjud. nazariya,mustaqil ravishda amerikalik tomonidan taqdim etilgan faylasuf va psixolog V. Jeyms va Daniyalik shifokor K.G. Lange. Jeyms-Lanj nazariyasiga ko'ra, his-emotsiyalarning paydo bo'lishi tashqi ta'sirlardan kelib chiqadigan o'zgarishlar tufayli yuzaga keladi, ham ixtiyoriy harakat sohasida, ham yurak, qon tomir va sekretsiya faoliyatining ixtiyorsiz harakatlari sohasida. Bular bilan bog'liq his-emotsiyalar yig'indisi o'zgarish - bu hissiy tajriba. Jeymsning so'zlari bilan aytganda: “Biz yig'layotganimiz uchun qayg'udamiz;biz qo'rqamiz, chunki biz titrayapmiz; biz quvonamiz, chunki kulamiz." Agar Jeyms periferik o'zgarishlarning keng doirasi bilan bog'liq his-emotsiyalar, keyin Lange - faqat qon tomir-motor tizimi bilan:innervatsiya holati va qon tomir lümeni. Shunday qilib, ularning sababi edi periferik organik deb ataladi
Odatda hisobga olinadigan o'zgarishlar hissiyotlarning natijasi. Jeyms Lanjning nazariyasi hissiyotlarni aylantirishga urinish edi tabiiy o'rganish uchun mavjud ob'ekt Rossiya va xorijiy olimlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatdiki, kognitiv Inson jarayonlariga hissiyotlar, jumladan diqqat, fikrlash, xotira, idrok etish, fikrlash va o'rganish ta'sir qiladi. Emotsiyalar uzoq vaqt davomida o'rganilgan bo'lsa-da, ularning universal ta'rifi yo'q. Emotsiyalar murakkablikni tasvirlaydi asab va endokrin tizimlar vositachiligida sub'ektiv va ob'ektiv o'zgaruvchilar o'rtasidagi o'zaro ta'sirlar to'plami.Emotsiyalar va inson faoliyati o'rtasidagi o'zaro ta'sir 19-yillarning oxirida o'tkazilgan ko'plab tadqiqotlar natijalari bilan tasdiqlangan.
20-asr boshlarida va hozirgi kungacha davom etmoqda . Ushbu tadqiqotlar natijalari shuni ko'rsatadiki, his-emotsiyalarning ishlashga ijobiy yoki salbiy ta'siri hissiyotning intensivligiga bog'liq.
Hissiyotlar subyektivdir atrofimizdagi va bizda sodir bo'layotgan narsalar o'zlari. Bu shuni anglatadiki, har xil odamlar hissiy jihatdan boshqacha munosabatda bo'lishlari mumkin.xuddi shu hodisaga javob bering.
Masalan, muxlislar uchun sevimli jamoadan ayrilish tushkunlikka tushadi, tushkunlikka tushadi.raqib jamoa muxlislari uchun bu quvonch. Va ma'lum bir san'at asari sabab bo'lishi mumkin turli odamlar faqat aksincha hissiyotlar.
Hozirgi zamon psixologiyasi har xil usullar bilan kishi amaliy faoliyatiga ta'sir qilish imkoniga ega. Shunday usullardan biri, bu turli toifadagi odamlarga psixologik yordam k o ‘rsatishdan iboratdir. Ammo psixologik yordam k o krsatish uchun, avvalo, ulardagi psixik o ^garishlar sabablarini va unga ta'sir qiluvchi om illam i aniqlash zarurati tug‘iladi. Bunda biz psixodiagnostika faniga va uning metodlari hamda m etodikalariga murojaat qilam iz. «Psixodiagnostika» atamasi psixologik tash x is q o ‘yish degan ma'noni anglatib, shaxsning ruhiy holatida to ‘liq biror-bir alohida xususiyati haqida xulosa chiqarishdir, bunda «tashxis» shaxsning taraqqiyot ko‘rsatkichi va tavsifnomalarni birgalikda tahlil qilish asosida sinaluvchining holat va xususiyatlari haqidagi xulosalardan iborat. «Psixodiagnostika» atamasi ilk bor R orshaxning «Psixodiagnostika» asari chop etilishidan so 'n g psixiatriyada qo llan ilg an b o 'lib , u tez orada tibbiyotdan tashqarida ham keng miqyosda om m alasha boshladi. «Diagnoz», ya’ni «tashxis» esa shaxs rivojlanishidagi har qanday o g ‘ishlarni, hattoki uning holat va xususiyatlarining konkret taraqqiyot darajasini aniqlash demakdir.
Psixodiagnostika – bu maxsus bilimlar sohasi bo‘lib, individ guruhning psixologik taraqqiyot ko‘rsatkichlarini, holat va xususiyatlarini baholash uchun metodikalar majmuini ishlab chiqish bilan bog‘liqdir. Psixologiya fani o‘rganayotgan har qanday jarayon psixodiagnostikaning baholash ob'ekti bo‘lishi mumkin. Masalan: o‘zaro hamkorlik qilayotgan shaxslarning xatti-harakatlari va muloqotida Yuzaga keladigan, alohida bir odam sezgisidan boshlab, murakkab ijtimoiy- psixologik jarayongacha.