Mavzu: Ilmiy tadqiqot olib borish kompetentligi bo'lajak o'qituvchi shaxsini shakllantirish omili sifatida

1-jadval.

Talabalarning tadqiqot kompetentligi darajasi bo‘yicha taqsimlash( foizlarda, 112 nafar)

Darajalar	I	II	III	IV
Talabalar soni %	40,9	44,1	10,0	5,0

Ushbu jadval shuni ko’rsatadiki, hozirgi vaqtda ish amaliyotida birinchi va ikkinchi darajadagi talabalarda tadqiqot kompetentligi shakllanmoqda (talabalarning

85 %). Bunday holat jamiyatda o’z ishiga ijodiy yondasha olishga va maktab o’quvchilarida tadqiqot kompetentligini shakllantirishga qodir malakali pedagogolarga bo’lgan ehtiyojni qondira olmaydi.
Shunday qilib, yuqorida aytib o’tilganlarni umumlashtirganimizda, quyidagi xulosalarga kelamiz.

1. Tadqiqot kompetensiyasi, shaxsning boshqa xususiyatlari singari, har xil

   
   

«asosiy tarkibiy qismlarning rivojlanish darajasi va umuman shaxsning sifati» bilan ajralib turadi. Pedagogika fanida darajalarni tanlash mezonlari va ularning soni bo’yicha yaxlit fikr mavjud emas.

2. Faoliyatning tizimli-dinamik nazariyasiga muvofiq, bizning tadqiqotimizda tadqiqot kompetensiyasini shakllantirish darajasini baholashning to’rtta asosiy mezonlari aniqlandi: qiymatga yo’naltirilgan, loyihaviy-ijodiy, predmetli- o’zgaruvchan, nazorat-tuzatuvchi.

   
   

3. Tadqiqot kompetensiyalarini rivojlantirish bu uning uzviy bog’liq tomonlarini shakllantirishning yagona jarayoni: qiymatli-motivatsion va operativ.

   
   

Tadqiqot kompetensiyalarining rivojlanish darajasi talabalarning tadqiqot faoliyatining motivatsion va operatsion jihatlari o’rtasidagi o’zaro bog’liqlikni anglash darajasi bilan belgilanadi. Tadqiqotimizda tadqiqot kompetensiyasi rivojlanishning to’rtta darajasini aniqladi (past, o’rta, o’rtachadan yuqori, yuqori).

4. Oliy ta‟lim amaliyotida bitiruvchilarning tadqiqot kompetentligi darajasi bo’lajak o’qituvchiga nisbatan zamonaviy talablarga javob bermaydi. Talabalarning aksariyat qismi (taxminan 85%) ushbu shaxs xususiyatining rivojlanish darajasiga ega emas. Yuqori kurs talabalarining atigi 15 foizida ilmiy izlanishlar malakasini oshirishning yuqori darajasi mavjud. Bu shuni anglatadiki, zamonaviy oliy ta‟lim muassasalari bitiruvchilarining aksariyati zamonaviy va tez o’zgaruvchan ish dunyosida muvaffaqiyatli ishlashga tayyor emas.

   
   

Pedagogika ta‟lim muassasalarida yakuniy bitiruv malakaviy ishni amalga oshirish talabalarning kasbiy tayyorgarligini oshirishga qaratilgan bo’lib, nazariya‟ni chuqur o’rganish, tizimga keltirish va ilgari olingan bilimlarni to’ldirish, bilimdonlikni oshirish, mustaqil faoliyat ko’nikmalarini shakllantirish va rivojlantirish bilan bog’liq. Mustaqil o’rganish qobiliyati ilmiy tadqiqot ishlarini o’rganish jarayonida rivojlanadi. Ilmiy ish bilan shug’ullanish talabalarning tizimli fikrlashi, zamonaviy ta‟lim tizimining pedagogik va ijtimoiy hodisalarini tahlil qilish, pedagogik g’oyalar tarixini chuqur o’rganish, ularning har biri haqida mustaqil hukm chiqarish qobiliyatini rivojlantiradi. Shu bilan birga talaba tajriba ishlarini olib borish texnologiyasini: birlamchi manbalar bilan ishlash ko’nikmasi, olingan amaliy materialni tashxislash va qayta ishlash ko’nikmalari va ma‟lumotlardan to’g’ri foydalanish ko’nikmalarini o’zlashtiradilar. Tadqiqotchilik bilim va ko’nikmalarining mavjudligi talabaning kasbiy madaniyati darajasining eng yorqin xususiyatlaridan biri bo’lib, u o’z navbatida pedagogning asosiy tizimni shakllantiruvchi omilidir.

Talabalarning ilmiy-tadqiqot faoliyati nafaqat bilish va ijodiy vazifalarni amalga oshirish imkonini beradi, balki ularning o’z-o’zini namoyon qilish uchun imkoniyat yaratadi, pedagogik faoliyatning muhim komponenti bo’lgan kommunikativ madaniyatni rivojlantiradi. Pedagog kasbiy madaniyatining o’ziga xosligi - pedagogika sohasidagi kompetentlik va professionalizmning o’z shaxsiy madaniyati bilan uyg’unlashuvi bo’lib, ularga nafaqat bilimlarni uzatishga, balki rivojlanayotgan ta‟lim jarayonida insonparvarlik muhitini yaratishga yordam beradi.
Bitiruv malakaviy ishi va kurs ishlarini, hatto eng oddiy tadqiqotlarni o’tkazmasdan amalga oshirish mumkin emas. Ilmiy-tadqiqot olib borish bo’yicha bilim, ko’nikma va malakalarini egallash turli o’quv predmetlarini, xususan,
«Pedagogika nazariyasi va tarixi», «Umumiy pedagogika», «Pedagogik texnologiya»,
«Tarbiyaviy ishlar metodikasi», «Ijtimoiy pedagogika» va boshqalarni o’rganishda amalga oshiriladi.
Bundan tashqari, har bir talaba ilmiy rahbari bilan ishlashi kerak. U adabiyot yangiliklarini kuzatib boradi, tanlagan fanida ro’y berayotgan o’zgarishlardan boxabar bo’lishga harakat qiladi va eng muhimi – fanni tushunish jarayoni amaliy mashg’ulotlar va imtihonlarga tayyorlanishda ham, universitetdan tashqarida ham to’xtamaydi. Ong tubida dam olayotganda ham o’z-o’zini takomillashtirish jarayoni to’xtamaydi.
Shu bilan birga pedagogika oliy o’quv yurtlari talabalarining ilmiy-tadqiqot ko’nikmalarini shakllantirish amaliyotini tahlil qilish ular ilmiy-tadqiqot faoliyati jarayonida duch keladigan muhim qiyinchiliklarni ko’rsatadi. Talabalarda ilmiy- nazariy bilim, metodologik va metodik tayyorgarlikning yetarli darajada emasligi ularni tadqiqot ishini olib borish bosqichida tadqiqot vazifalari ustida ishlashlarini ancha murakkablashtiradi. Xuddi shu muammo tadqiqot gipotezasini ishlab chiqishda, axborot to’plash rejalarini tayyorlashda ham kuzatiladi. Tajriba ishlarini rejalashtirish va o’tkazish, olingan ma‟lumotlarni qayta ishlash ayniqsa qiyin.
Yakuniy saralash ishlarini bajarishda, eng yaxshi tadqiqot natijasini olish uchun talabalarga nazoratchilarning og’zaki konsultatsiyalari, aniq ishlanmalar (mazmundagi rejalar, adabiyotlar ro’yxati, talabalarni tekshirish usullari va boshqalarni) o’z ichiga olgan metodik tavsiyalar kerak.
Insonparvarlashtirish sharoitida pedagog shaxsiy madaniyatining kommunikativ jihati muhim ahamiyat kasb etib, u haqiqiy pedagogik muloqotda namoyon bo’ladi. Ilmiy rahbar va talaba o’zaro muloqotda bo’lganda bitiruvchining kommunikativ madaniyati shakllanadi va uning kasbiy kompetentligi oshadi.

XULOSA

Xulosa qilib shuni aytish mumkinki, kasbiy kompetentlikni tarkibiy qismlaridan biri bo’lgan tadqiqot kompetentligini shakllantirishning asosiy shart- sharoitlaridan biri o’quv jarayoni va mustaqil ta‟lim davomida innovatsion usullar yordamida nazariy va amaliy tayyorgarlik uchun yaxlit jarayon sifatida xizmat qiladi, Shuningdek, tadqiqot ishtirokchilari bilan tadqiqot ishlarini tashkil qilishda, nafaqat tadqiqot farazi va nazariy materiallarni bilish, balki o’zaro hamkorlik jarayonida do’stona yondashuvni o’z ichiga oladi.

http://fayllar.org