Mavzu: Ishlab chiqarish omillari bozori Reja Mehnat bozori Kapital bzori

birlik.

150 birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun firma 15 birlik kapitaldan va 5 birlik ishchi kuchidan foydalanadi.

Masshtab samarasi

Xarajatlarning proportsional o`zgarishga ishlab chiqarish masshtabining o`zgarishi deyiladi. Ishlab chiqarishda faqat ikkita omildan

- ishchi kuchi
(L)
va kapitaldan
(K )
foydalanilganda, ulardan foydalanish

ikki barobar oshsa

^2L va ^2K
bo`lsa, ishlab chiqarish masshtabi ikki

barobar kengaydi deyiladi.

Xuddi shunday mehnat va kapitaldan foydalanish ikki marta
qisqartirilsa ( ^0,5L va ^0,5K ) ishlab chiqarish masshtabi ikki marta
qisqarganligini bildiradi. Ishlab chiqarishda omillardan foydalanishning proportsional oshishi, ya′ni ishlab chiqarish masshtabining kengayishi mahsulot ishlab chiqarish hajmiga har xil ta′sir qiladi, u mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishi, kamaytirishi va o`zgartirmasligi mumkin.
Agar ishlab chiqarish masshtabi kengayganda omillar sarfi sur′atidan mahsulot ishlab chiqarish hajmining o`sish su′rati yuqori bo`lsa, bunday ishlab chiqarish hajmining o`sishiga musbat masshtab samarasi deyiladi. Musbat masshtab samarasida uzoq muddatli o`rtacha xarajatlar kamayadi.
Agar, ishlab chiqarish masshtabi kengayganda, omillar sarfi sur′atidan ishlab chiqarish hajmining o`sish sur′ati past bo`lsa, bunday o`sishga manfiy masshtab deyiladi. Manfiy masshtab samarasida (keyinchalik ko`ramiz) uzoq muddatli oraliqda firma mahsulot ishlab chiqarishni oshirganda o`rtacha harajatlar oshib boradi.
Ishlab chiqarish masshtabi kengayganda omillar sarfi sur′ati ishlab chiqarish hajmining o`sish su′ratiga teng bo`lsa, bunday o`sishga o`zgarmas masshtab samarasi deyiladi.
Masshtab samarasi mahsulot ishlab chiqarish hajmining, mahsulotni ishlab chiqarish uchun sarflanadigan omillar miqdori bilan bog`liqligi bilan ifodalanishini e′tiborga olsak, uni o`rganishda ishlab chiqarish funksiyasidan foydalanish maqsadga muvofiqdir.
Ishlab chiqarish funksiyasi berilgan bo`lsin:

Q  f (X )  f (x₁ , x₂ ,..., x_n ) _,

Bu yerda: ^Q - ishlab chiqarish hajmi, omillari sarfi miqdori.

x₁ , x₂ ,..., x_n
- ishlab chiqarish

Agar ishlab chiqarish masshtabi ^ barobar oshsa ^

u holda

ishlab chiqarish masshtabining kengayishini quyidagicha yozamiz:

  X    x₁ ,  x₂ ,. ,  x_n  _.
Bu yerda  ishlab chiqarish masshtabining o`zgarishini ifodalaydi. U holda ishlab chiqarish masshtabining  barobar kengayishini mahsulot ishlab chiqarish hajmiga ta′sirini quyidagicha yozish mumkin:

Ishlab chiqarishda faqat ikkita omildan foydalanilsa mehnat va kapitaldan. U holda yozish mumkin :