Mavzu: Ishlab chiqarish omillari bozori Reja Mehnat bozori Kapital bzori

Izokosta - bu ishlab chiqarish xarajatlarini ifodalovchi chiziq bo`lib, u umumiy qiymati bir xil bo`lgan ikkita ishlab chiqarish omillari sarflarining barcha kombinatsiyalarini ifodalovchi nuqtalarni o`z ichiga oladi, ya′ni umumiy qiymati bir xil bo`lgan mehnat va kapital sarflari kombinatsiyalarni ifodalovchi nuqtalarni o`z ichiga oladi.
Agar firmaning ishlab chiqarish omillariga sarflanadigan byudjetni S

deb belgilasak, ishchi kuchiga sarfini

W  L
va kapitalga sarfini
r  K

desak, izokostani ifodalovchi tenglamani quyidagicha yozish mumkin:

C  W  L  r  K
(1)

Demak, firmaning ishchi kuchiga sarfi bilan kapitalga sarfi yig`indisi uning umumiy xarajati C ga teng.

Izokostani grafikda quyidagicha aniqlaymiz:

1. 
   munosabatdan
   

bo`lsa, ya′ni firma mablag`ini faqat ishchi

kuchiga sarflasa, u
L  ^C
W
C
miqdorda ishchi kuchi yollashi mumkin. _W

nuqtani gorizontal o`q bo`yicha belgilaymiz. Agar firma mablag`ini faqat

kapitalga sarflasa, ya′ni
C
L  0
bo`lsa,
K  ^C
r
kapitalni ijaraga olish

mumkin. _r

nuqtani vertikal o`q bo`yicha joylashtiramiz.
C C
_W va _r
nuqtalarni tutashtiruvchi chiziq (1) tenglamani ifodalovchi
izokostani beradi. Izokostaning har bir nuqtasiga mos keluvchi resurslar sarfi kombinatsiyasining qiymati umumiy xarajat C ga teng. Masalan, A va B nuqtalar uchun quyidagi tenglikni yozish mumkin:
C  W  L_A  r  K_A  W  L_B  r  K_{B .}

Agar nuqta

0N₁ N₂
uchburchak ichida yotsa, shu nuqtaga mos resurslar

kombinatsiyasini olganda, firma o`z byudjetini to`liq sarflamaydi. Masalan

M nuqta uchun (1)-tenglama quyidagicha yoziladi:

W  L_M
r  K_M
^{ C} . (2)

(1) tenglama firmaning har bir umumiy xarajati uchun grafikda alohida izokosta bilan ifodalanadi. Agar firmaning umumiy xarajatlari ikki

variantda bo`lsa, ya′ni
<sup>C</sup><sub>1</sub> va <sup>C</sup><sub>2</sub>
hamda
C<sub>1</sub>  C<sub>2</sub>
bo`lsa, ushbu umumiy

xarajatlar uchun izokostalar grafikda quyidagicha joylashadi (10.10-rasm).

Firma byudjetining o`sishi yoki resurslar narxining pasayishi izokostani o`ngga siljitadi, byudjetning qisqarishi va resurslar narxining oshishi izokostani chapga siljitadi.

(1)-tenglamani quyidagi ko`rinishda yozamiz:
_r  _r 
(3).

(3)-tenglamadan kelib chiqadiki izokostaning burchak koeffitsienti

quyidagiga teng:

K _{ } W
L r
(4).

Izokostaning burchak koeffitsienti ^


^ shuni ko`rsatadiki, agar


firma ^r narxda

W
_r birlik kapital sotib olish uchun bir birlik mehnat

sarfidan voz kechsa (^W so`m iqtisod qiladi), ishlab chiqarishdagi umumiy xarajat qiymati o`zgarmaydi.

Masalan, agar ish haqi 200000 so`m, kapitalga ijara haqi 50000 so`m bo`lsa

K _ W  200000 сум _{ 4}
yoki
K  4L.

L r  50000 сум
Demak, firma umumiy xarajatni o`zgartirmasdan bir birlik mehnatni 4 birlik kapital bilan almashtirishi mumkin.
Endi firmaning umumiy xarajatlari cheklanganda maksimal mahsulot ihlab chiqarishga erishish masalasini grafik usulda echilishini ko`rib chiqamiz.

Ishlab chiqaruvchi ^Q₃ miqdorda ishlab chiqara olmaydi, nimaga

deganda uning byudjeti ^Q3 miqdordagi mahsulotni ishlab chiqarish uchun

kerak bo`lgan resurslarni sotib olishga etmaydi. <sup>Q1</sup> ham maksimal ishlab
chiqarish hajmi bo`la olmaydi, chunki bu holatda ishlab chiqaruvchi o`z byudjetini to`liq sarflamaydi, demak u ishlab chiqarishni oshirishi mumkin.

^Q₂ miqdordagi mahsulot berilgan byudjetda eng maksimal mahsulot
ishlab chiqarish hajmi hisoblanadi. E nuqtada ^Q₂ izokvanta bilan izokosta
chizig`i C kesishadi va ushbu E nuqta ishlab chiqaruvchining muvozanat holatini ifodalaydi.
E nuqtada izokvanta ham, izokosta ham bir xil yotiqlikka ega ekanligidan va izokvantaning yotiqligi chekli texnologik almashtirish

normasi bilan o`lchanishi

MRTS   ^K
L
_ MP_L
MP_K

1. va izokostaning

   
   

yotiqligi

K _{ } W
L r
ga tengligini hisobga olsak, muvozanat E nuqta

uchun quyidagi tenglik o`rinli bo`ladi:

MP_{L } W

1. (6)-munosabatni

   
   

MP_K r

quyidagicha yozamiz:

MP_{L } MP_K

1. (7)- tenglik ishlab chiqaruvchining

   
   

W r
muvozanat holatini belgilovchi shart bo`lib hisoblanadi.
Muvozanat shart (7) shuni ko`rsatadiki, cheklangan xarajatda maksimal ishlab chiqarishga erishilganda ishlab chiqarish omillari uchun sarflangan har bir qo`shimcha so`m bir xil miqdordagi qo`shimcha mahsulot ishlab chiqarishni ta′minlaydi.
Agar ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshsa, masalan ishchi kuchi narxi oshsa firma, bunday o`zgarishga ishlab chiqarish jarayonida ishchi kuchini kapital bilan almashtirish bilan javob beradi. Bunday holat quyidagi grafikda keltirilagan .

Boshlang`ich holatdagi

^C₁ izokostada maksimal ishlab chiqarish E

nuqtada erishiladi va

L₁ , K₁
miqdordagi resurslar sarflanadi. Ishchi

kuchining narxi oshganda izokosta

^C₂ holatga o`tadi. ^C₂
izokosta ishchi

kuchi narxining oshganligini ifodalaydi.

^C₂ izokostada firma maksimal ishlab chiqarish hajmiga ^E₂
nuqtada

erishadi va ishlab chiqarishga

^L₂ va ^K ₂
miqdordagi resurslar sarflanadi.

Ishchi kuchiga narxning oshishi, ishchi kuchidan foydalanishni qisqartiradi va kapitaldan foydalanishni oshiradi.

Misol. Firmaning ishlab chiqarish funksiyasi quyidagi ko`rinishga

ega:

Q  2  L  K
Kapital narxi 40 000 so`m, ishchi kuchi narxi 120 000 so`m. Agar

firma byudjeti 12 000 ming so`m bo`lsa, u maksimal miqdorda mahsulot ishlab chiqarish uchun ancha ishchi kuchidan va qancha miqdordagi kapitaldan foydalanadi? Maksimal ishlab chiqarish hajmi qancha bo`ladi?

Demak, masalanining ko`rinishini quyidagicha yozamiz:
Q  2  L  K  max _.

Umumiy formuladan foydalanib maksimal ishlab chiqarishni ta′minlaydigan resurslar miqdorini aniklaymiz.

_{K } 1200 _ 1200
 15
birlik,
_{L } 1200 _ 1200 _{ 5}
birlik,

2  r 2  40

2 W 2 120

Demak, maksimal miqdori

Q  2515  150