Mavzu: kompyuter viruslari va ulardan himoyalanish vositalari

6.3.1. Virus-qurtlar (worms) 
Zararli dasturlarning alohida sinfi boʻlgan qurtlar raqamli muhitda 
tarqalishning oʻziga xos usuli va jiddiy tahdiddir. Boshqa turdagi viruslardan farqli 
oʻlaroq, qurtlar foydalanuvchining oʻzaro ta’sirisiz yoki xost fayllariga 
biriktirilmasdan oʻz-oʻzidan tarqalish qobiliyati bilan ajralib turadi. Ushbu oflayn 
tarqatish dasturiy ta’minot yoki tarmoq protokollaridagi zaifliklardan foydalanish 
orqali erishiladi, bu ularni bir-biriga bogʻlangan tizimlar orqali tezda tarqalishiga 
imkon beradi. Ushbu boʻlim qurtlarning murakkab tabiatini oʻrganadi va ularning 
xatti-harakatlari, mexanizmlari va oqibatlarini tahlil qiladi. 
Oflayn tarqatish. 
Qurtlarning belgilovchi xususiyati ularning oʻz-oʻzini 
koʻpaytirish xususiyatidir. Xost tizimiga kirgandan soʻng, qurt zaifliklarni aniqlash 
va ulardan foydalanish uchun oʻz kodidan foydalanadi, bu esa tarmoq yoki Internet 

---

orqali ulangan boshqa tizimlarga tarqalishiga imkon beradi. Foydalanuvchidan 
zararlangan fayllarni bajarishni talab qiladigan viruslardan farqli oʻlaroq, qurtlar 
oʻz-oʻzidan yangi maqsadlarni qidiradi va tezda oʻz faoliyat doirasini kengaytiradi. 
Tarmoq orqali tarqalish 
Qurtlar raqamli muhitning oʻzaro bogʻliqligidan foyda koʻradi. Ular yangi 
tizimlarga kirish uchun xavfsizlik protokollarining zaif tomonlari, eskirgan dasturiy 
ta’minot yoki notoʻgʻri konfiguratsiyalardan foydalangan holda tarmoqlarni kezib 
yurishadi. Tarmoq yoʻllari yordamida qurtlar keng koʻlamli qurilmalarga tarqalishi 
mumkin, bu ularni ayniqsa kuchli infektsiya agentlariga aylantiradi.
5
Qurtlar turli xil vositalar, jumladan elektron pochta qoʻshimchalari, tarmoq 
zaifliklari yoki ma’lum protokollardagi kamchiliklardan foydalanish orqali 
tarqalishi mumkin. Tizim infektsiyalanganidan soʻng, qurt bir xil tarmoqdagi boshqa 
zaif kompyuterlarni qidirishi va ularga tarqalishi mumkin.
6