Mavzu: Multisim dasturining yaratilish tarixi, xususiyatlari, bosh ishchi oynasi. Ishdan maqsad

p-n oʻtish. 
r- tipli va n- tipli yarim oʻkazgichlar oʻzaro uzviy kontaktga 
keltirilsa, kontakt chegarasida ma’lum qatlam hosil boʻladi. Bu qatlam p-n oʻtish
deb ataladi. Bu qatlamda ajoyib hodisalar roʻy beradi. p-n oʻtishli yarim oʻtkazgich 
tashqi manbaga toʻg‘ri va teskari yoʻnalishda ulanishi mumkin (2.3-rasm).
Agar p-n oʻtishli kristallga tashqi manbaning minusini n- sohasiga, plyusini 
p-sohaga ulasak, kristall orqali tok oʻtmaydi. Agar tashqi manbaning qutblarini
teskarisiga ulasak, kristall orqali oʻtadigan tok oshib ketadi. p-n oʻtishdan oʻtadigan 
tok kattaligini unga qoʻyilgan kuchlanishga bog‘liqligiga p-n oʻtishning volt-amper
P
n 

I
ток

ўтади
P
n 

I
ток

ўтмайди
2.2-

rasm

---

---

xarakteristikasi(VAX) deyiladi. p-n oʻtishning VAX sining analitik koʻrinishi
quyidagicha boʻladi. 
𝐼 = 𝐼

𝑆
(𝑒

𝑒𝜙

𝑘𝑇
− 1)

(2.1) bu yerda
𝐼
𝑆

- toʻyinish toki

Bitta p-n oʻtishdan iborat boʻlgan yarim oʻtkazgichli asbob diod deyiladi. Uning 
tuzilishi va sxemadagi belgilanishi quyidagicha boʻladi (1.2-rasm).

Yarim oʻtkazgichli diod elektr tokini bir tomonlama oʻtkazadi. Uning bu 

xususiyatidan foydalanib, oʻzgaruvchan toklarni oʻzgarmas tokka aylantirishda

foydalaniladi. 
p-n oʻtish tokining unga berilayotgan kuchlanishga bog‘liqligi

I=f(U) 
volt-

amper xarakteristika (VAX) deyiladi.

(2.2) 

Agar p-n oʻtishga toʻg‘ri kuchlanish berilgan boʻlsa,

U

0

kuchlanish ishorasi - 

musbat, teskari kuchlanish berilgan boʻlsa esa - manfiy boʻladi.

U

TUG

> 
0,1 V boʻlsa eksponensial songa nisbatan birni hisobga olmasa ham boʻladi 
va kuchlanish ortishi bilan tok ham eksponensial ortib boradi. Teskari kuchlanish
berilganda esa -0,2 V kuchlanish qiymatida tok 


I

0

qiymatiga yetib keladi va 

keyinchalik kuchlanish qiymati oʻzgarmaydi.

I

0 
kattaligi shu sababli teskari ulangan