Mavzu: ong taraqqiyoti va ongsizlik, valeologik ong
Yüklə 0,74 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ;
to‘rtinchidan , qismlarga ajralmovchi yaxlitlik tarkibiga ega ekanligi va hokazo. Ongsizlikning onglilikdan farqi shuki, uning tomonidan aks ettiriluvchi voqelik sub’ektning kechinmalari bilan, uning borliqqa munosabati bilan qo‘shilib, aralashib ketadi . Shuning uchun ongsizlikda sub’ekt tomonidan amalga oshiriluvchi xatti — harakatlar natijasini ixtiyoriy ravishda nazorat qilish va baholash imkoniyati mavjud emas. Ongsizlikda voqelik sub’ektning o‘xshashlik, ayniyat singari mantiqiy shaqllariga asoslanib aks ettiriladi. Bu holat bevosita emotsional his qilish, emotsional yuqish va identifikatsiyalashga daxldorlik tuyg‘usi orqali turlicha hodisalar o‘zining tuzilishi, mohiyati jihatidan o‘ziga xoslikdan qat’i nazar bir tizimga birlashtiriladi, psixologik ob’ektlar o‘rtasidagi u yoki bu xususiyatli alomatlar o‘rtasidagi tafovutlar, mantiqiy qarama — qarshiliklar ochilmasdan namoyon bo‘ladi, in’ikos etiladi. Ongsizlikda o‘tmish bilan kelajak ko‘pincha bir davrda hukm surayotganday, go‘yoki ular biron —bir psixik aktga bevosita birlashgan tarzda aks ettiriladi, bunga tush ko‘rish jarayoni yorqin misoldir. Ongsizlik borliqni bola tomonidan bilishning ilk shaqllarida, ibtidoiy tafakkurda, intuitsiyada, affektiv holatlarda, sarosimaga (paniqaga) tushishda, gipnoz holatida, tush ko‘rishda, odatiy harakatlarda, subsensor idrokda, ixtiyorsiz esda olib qolishda, shuningdek, intilishlarda, hissiyotda, xulq —atvorda ifodasini topib, ularning sabablari va oqibatlari shaxs tomonidan tubdan anglashilmaydi. Odatda ongsizlikning namoyon bo‘lishining to‘rt turkumi psixologlar tomonidan tan olinib kelinmokda. Mazkur hodisalarning psixologik tabiatini psixoanalitik pozitsiyasidan turib tushuntirishga harakat qilgan Zigmund Freyd «ongsizlikning dinamik qisilishi» terminini fanga olib kiradi. Z.Freyd, ongsizlik deb, ijtimoiy normalar talabi bilan nizoli holat, qarama—qarshilik tufayli ongga kira olmagan, amalga oshmay qolgan mayllar qisilish mexanizmi yordami bilan begonalashib individ yanglish aytgan so‘zida, gapda yanglishib ketishida, tush ko‘rishida va hokazolarda aks etishini tushunadi. Ongsizlikning shunga o‘xshash tarzda namoyon bo‘lish xususiyati shundan iboratki, sub’ektning amalga oshmay qolgan mayllari psixoterapevtik holatlar bilan sababiy bog‘liqligini anglashi mazkur mayllar bilan shartlangan kechinmalarning yo‘qolishiga olib kelmaydi (masalan, qo‘rquvning yo‘qolishiga), chunki, anglanish sub’ekt tomonidan qandaydir u bilan yo’z bermayotgan, guyo shaxsga aloqasiz, begona hodisa sifatida idrok qilinadi. Xulq—atvordagi ongsizlik samaradorligi ularni keltirib chiqaruvchi hodisalar shaxsning boshqa odamlar bilan hamkorlikda boshidan kechirishida (masalan, psixologik seans chog‘ida) yoki guruhiy psixoterapiya davrida o‘zgalarda kechishida sodir bo‘lsa individni qoniqtiradi. Chet el psixologiyasida, eng avvalo Z.Freydning psixoanalizida va uning izdoshlari qarashlarida ongsizlikning yo’zaga kelishini tor ma’noda, cheklanib tushunish uning dinamik jabhalarini shaqllanishining bir tomonlama tahlil qilish bilan shartlanganligidir. Chunki, ongsizlikning ijtimoiy — tarixiy shartlanganligi tan olmaslik, ongsizlikning inson bilan borliqning o‘zaro ta’siridan bevosita ajratib olmaslik bir qator anglashilmovchiliklarga olib keladi, ularni differensiyalash orqali shu kontekstdagina uning asl mohiyati,funksiyalari shaxs xulq — atvorida ochilishi mumkin, xolos. Bunday cheklanishlar sobiq sovet psixologiyasida ustanovka nazariyasida, psixologik hodisalar o‘rganishda faoliyatli yondashuvda psixikani dialektik materialistik tushunishdan kelib chiqqan holda anglashilmagan motivlarning funksiyalari, tabiati, ma’no anglatuvchi ustanovkalar inson hayotida shaxsiy ma’no kasb etuvchi g‘oyalarida bartaraf qilib borildi. Yüklə 0,74 Mb. Dostları ilə paylaş:
|