Mavzu: O‘zbek mumtoz adabiyotida tarbiya masalalari. Alisher Navoiy ijodi va uning o‘gitlari. Reja

NAVOIY – MA’NAVIY PIRIMIZ
Biz Navoiyni asarlarini anglashni boshlasak, milliy uyg‘onish jarayoni tezlashadi, uchinchi renessansni qurishimiz yengillashadi. Albatta, renessans asoslarini yaratishda Navoiy ma’naviy pir, Amir Temur moddiy madadkor missiyasini bajaradi. Bu haqqoniy gap. Hazrat Alisher Navoiyga kelsak, ma’naviy-ruhiy dunyosining ko‘proq ikki jihatini: jahon ma’naviyat olamiga qo‘shgan ulushini hamda shoir oldidagi ma’naviy qarzimiz miqdorini chuqur his etish fursati yetib keldi.
Xamsanavislik, gumanizmni yoqlash, adolatli podsholikka chorlash, komil insonni ulug‘lash, tasavvuf ilmini yuksaklikka ko‘tarish, oilada tarbiyaga urg‘u berish, ustoz-shogirdlikni tiklash, baynalmilallik, tilni kamolotga yetkazish Hazratning benazir xizmatlari bo‘lsa, «Xamsa», «Xazoyin-ul maoniy» va barcha asarlariga joylangan ma’naviy xazinani tushunish, komil inson bo‘lish, adolatli jamiyat qurish, jamiyatda ma’rifatli insonlarni qadrlash kabi siyosiy tadbirlar pir oldidagi qarzlarimizdir.
Bizga ma’lumki, demokratiya, so‘z erkinligini ko‘pincha G‘arb mamlakatlarining mevasi, deb taqdim etadilar. Haqqoniy, xolis axborotning saltanatni boshqarishdagi ahamiyati haqida «Sen shohsen – agar ogohsen, agar ogohsen shohsen sen», deb bundan besh yuz yil oldin xitob qilgan Alisher Navoiy chin ma’noda demokrat edi.
Shoirning fikricha, insonning qadr-qimmati uning mol-mulki bilan emas, balki ma’naviy qiyofasi, axloqiy sifatlari bilan o‘lchanadi. Navoiy falsafasida siyosiy nazariya (ideal davlat qurish) va axloqiy nazariya (komil inson ta’limoti) uzviy bog‘liqlikda ifodalanadi. Ijtimoiy-siyosiy masalada shoir gumanistik ta’limotni yaratdi: shohni bog‘bonga, mamlakatni bog‘ga qiyosladi, unga ko‘ra, bog‘bon oqil, mehnatsevar bo‘lsa, bog‘i gullab yashnaydi, podshoh ma’rifatli, bilimdon, adolatparvar bo‘lsa, xalqini sevsa, mamlakati obod bo‘ladi!
Navoiy xalqlar o‘rtasidagi buyuk do‘stlikni o‘z asarlarida tarannum etgan. Qarangki, shoir dostonlarining qahramonlari turli xalq vakillari: Shirin – arman qizi, Farhod – xitoy o‘g‘loni, Shopur – eronlik, Ma’sud – hind, Layli va Majnun – arab, Iskandar va uning maslahatchilari Arastu, Buqrot, Suqrot – yunonlik bo‘lishgan.