Mavzu: sport pedagogik mahoratni oshirish

2.Sportchiga kurash bilimlarini berish va mustahkamlash
Maqsadi: O‘rganilayotgan texnik harakatlami musobaqa sharoitida qo’llash.
Vazifalar:
a) texnik harakatlar mahoratini o‘rganishni mustahkamlash;
b) har xil sharoitlarda texnikaviy harakatlami bajarish diapazonini kengaytirish;
d) agar kurashchi shaxsiy qobiliyatlarini rivojlantirish darajasining o'sganligini bilsa, unda shaxsiy texnikaviy harakatlami tugallashi kerak. Masalan, kurashchi yoki sportchi shaxsiy qobiliyatini rivojlantirish darajasini o‘sganligini bilishi shart, chunki o‘rganayotgan uslubini olishish vaqtlarida ko‘rsatib yoki shu uslub bilan hujum qilib yiqita olsa, demak, shu uslubni detallab o‘rganish mumkin;
e) jismoniy sifatlar asoslarining rivojlanishi natijasida texnikaviy harakatlami qayta qurish va ulami takomillashtirishni ta’minlash lozim.
I. Shu bosqichda tuzilgan dinamik stereo, ya’ni mahoratni yokiboimasa, malakani saranjomlash va shu qatori tashqi muhitga nisbatan o‘zgarish yoilarini ko‘paytirish kerak. Qayerda malakani yoki mahoratni mustahkamlash mumkin? Uni faqatgina o‘quv, o‘ quv-mashg‘ ulotlari va olishuv mashg‘ulotlarida mustahkamlash mumkin.
Qanday harakat malakasini oshirish uslublari bor?-degan savol tug‘ilishi mumkin.
1. Standart holatdagi harakat: bunda kurashchi alohida-alohida o‘z qobiliyatlarini jismoniy, texnikaviy harakatlarini mustahkamlaydi. Buni biz mashqlami standart qaytarish uslubi bilan mustahkamlash deymiz.
2. Har xil yoilar harakatini mustahkamlash. Bunga sharoitni keno‘zgarishi natijasida bo‘ladigan standart harakatlarni qaytarishining uslubini vaqti-vaqti bilan mustahkamlash uslubi deyiladi.
II. Harakat yoilarini yoki boimasa harakatni o‘zgartirib turmoq . Har xil sharoitlarda ko‘p marotaba qayta-qayta qaytarish orqali erishishga olib keladigan harakatni o‘zgartirib turuvchi harakat deyiladi. Bu qachon paydo bolishi mumkin?
a) tashqi muhitni qiyinlashtirganda, masalan, kurashni og'irligini chegaralaganda, ogirlik markazini mustahkamlashda;
b) shug‘ullanuvchilaming psixologik va jismoniy holatlarini o‘zgartirganda, masalan, charchaganda, diqqatini chalgitganda, hayajonlanishda va h.k.;
d) jismoniy harakatlami o‘sishi natijasida harakatni mustakamlash va takomillashtirish etapida harakatni maksimal ta’minlashda asosan jismoniy sifatlarini va texnikani takomillashtirish jarayonining yigindisini xarakterlaydi. Keyingi vaqtlarda texnik yurishlarni yoki harakatlarni qayta qurishning zaruriyatlari, asosan amaliyotda ikki vaziyat paydo boiadi;
1-harakat shaklini o‘rganishda gavda-tana (organizm) qobiliyatlarining funksional sharoitlarga toiiq munosib emasligi.
2-malakani toiiq takomillashtirmasdan tashkil qilgani va asosan o‘rgatish uslublarining bilimsizlik bilan o‘rgatishlari. Masalan, ko‘p bolalarimiz viloyat (oblast)larda to‘ylarda ko‘rib o‘zlaricha o‘rganishgani.
Texnikaviy qayta qurish uslublari o‘z ichiga ikki yo‘nalishni oladi:
- harakatni bajarishda oson sharoitdan foydalanish;
— malakani takomillashtirish va uni mustahkamlash bosqichida harakatni aniq sharoitlarda toiiq bajarishni baholaydi.
Malakani takomillashtirish va uni mustahkamlash bosqichida harakatning aniq sharoitlarida toiiq bajarilishini quyidagi ko‘rsatkichlari baholanadi:
a) yurishlaming avtomatlashgan darajasi;
b) malakaning charchoqqa chidashi (qayta-qayta qaytarishning texnikaviy qoidalarini buzmasdan ko‘rsatgan ko‘rsatkichlar);
d) malaka chidamliligining emotsional siljishi (texnik harakatning mashg‘ulot va musobaqa sharoitlaridagi bajarilishini nazarda tutish lozim);
e) harakatning har tomonligi (har xil sharoitlarda harakatni bajarish qobiliyatlari);
f) texnik harakatlarning foydaligi. Har bir o‘rganish bosqichida bir-biriga o‘xshamagan hollar va vaziyatlar kelib chiqadi va ulaming mazmunlari har xil.
Kurashchilar ko‘p uslublami bilishlari mumkin, ammo musobaqada esa bir necha uslubdangina foydalanadilar. Bu degani tanishish va o‘rganish bosqichida shu uslublami to‘liq o‘zlashtirganu, lekin takomiilashtirish va mustahkamlash bosqichida esa yuzaki o‘zlashtirgan. Shunday vaziyatlar boiadiki, uslubni toiiq o‘rganish vaqtida ba’zi orqada qolgan bo‘sh bolalar qismlarga boiib o‘rgana boshlashadi. O‘qish jarayonini ketma-ketlik bilan o‘tishini o‘zgartirish etap yoki bosqichlarga ajratishga yo’l qo‘yadi.

Saflanish mashqlari.

Qurolli Kuchlaming Ustaviga muvofiq ctuzilgan saflanish mashqlari sport kurashida ham qoilaniladi. Jamoa harakatlarning tuzilishida, kurash mashg‘ulotlarini tashkil qilishda yordam beruvchi mashqlar saflanishdir. Saflanishdagi mashqlar asosan kurash tayyorlov va ba’zi vaqt mashg‘ulotning yakunlovchi qismida ham ishlatiladi.
Umumrivojlantiruvchi mashqlar (URM). IJRM asosan shug‘ullanuvchilarga jismoniy sifatlarini rivojlantirishda qoilaniladi.
Kurashchilar akrobatika mashqlarini bajarish, yugurish, sakrash, kanatga tirmashib chiqishlami yaxshi bilishlari kerak.
Bu sport turlari bo‘yicha yuqori natijalami ko‘rsatishmaydi, ammo bu jismoniy sifatlami mustahkamlashda yordam beradi. Maxsus umumiy rivojlantiruvchi va saflanishdagi mashqlami o‘rgatish xususiyatlari. Jismoniy mashqlar sport turlarida mashg‘ulotlarda asosiy vosita boiib hisoblanadi. Ulaming tarkibi esa sport turiga qarab taqsimlanadi. Hamma mashqlar esa maxsus umumrivojlantiruvchi (URM) va saflanish mashqlari boiib hisoblanadi. Mashqlar esa kurashda texnikaviy-taktikaviy tuzilishlami osonlik bilan o'rganishni yengillashtiradi. URM bilan maxsus mashqlami bir-biridan farqi kamroq boiadi.
Kurashda malakani oshirishda qoilaniladigan mashqlar maxsus mashqlar deyiladi. Boshqa sport turlaridan foylalaniladigan mashqlar esa, umumrivojlantiruvchi mashqlarga kiradi. Yugurish, futbol, basketbol kabilar esa maxsus chidamlilikni oshiruvchi sport turlariga kiradi, suzish esa mushaklami bo‘shashtiruvchi mashqlarga kiradi.
Kurashchilarni boshlangich o‘rganishiga kiruvchi sport turlari masalan, yengil atletika, gimnastika va sport o'yinlari xuddi umumrivojlantiruvchi mashqlar boiib hisoblansa, bora-bora ular kurashchilaming suyaklarini mustahkamlashi natijasida organizmlaming umumiy rivojlanishi umumrivojlanish maqsadlaridan maxsus mashqlarga kirib keladi. Maxsus mashqlar deganda, biz kurashchining asosiy mashqlarini nazarda tutamiz va bu mashqlar orqali maxsus jismoniy sifatlarini rivojlantiramiz va mustahkamlaymiz. Bu imitatsiya mashqlariga va maxsus tayyorlov mashqlariga bolinadi, Maxsus tayyorlov mashqlari. Bundan asosan kurashchilarni maxsus jismoniy-texnikaviy harakatlariga qaratilgan boiadi. Maxsus mashqlar orqali kurashchilar jismoniy sifatlarini aniq bir yo‘nalishini
rivojlantirishadi. Ko‘p mashqlaming ma’nosi kurashchilarni shunga olib keladiki,
hujum qiluvchi kurashchini tik hoiatdan parter holatiga o‘tib kurashni o‘rganishni taqozo qiladi. Har xil do‘mbaloq oshishlar, o‘z-o‘zini himoya qilib yiqilishlar asosan hujumchining harakatlarini o‘z ichiga oladi. Kurashchining muvaffaqiyatli harakat qilishi uchun eng awalambor uni toiiq jismoniy sifatlarini rivojlantirish kerak. Buning uchun murabbiy kurashchilar uchun maxsus mashqlami tanlashi lozim. Masalan, qol , oyoq va gavda mushak kuchlarini rivojlantirish uchun og‘ir atletika,
o‘z raqibi bilan o‘tirib turish, engashish va boshqalar. Bu mashqlar asosan ogirliklar bilan bajariladi. Masalan, yengil atletika mashg‘ulotlarida, qisqa masofaga yugurish, akrobatika va] boshqalar. Maxsus mashqlarga quyidagilar kiradi:
- shtanga bilan egilishlar, burilishlar;
- chuchelani tezlikka (uloqtirish) tashlash;
- egilib tashlash uchun har xil orqaga yiqilishlar, ko‘prik (most) holatiga turish, tik holatdan, raqib bilan, chuchela bilan;
- boshni o‘z o‘qi atrofida aylantirish;
- har xil ushlashlar bilan qo‘l oyog‘idan ushlash.
Kurashni maxsus mashqlami o‘rganishda quyidagilarga rioya qilish kerak:
1. Maxsus mashqlarga kiradigan hamma texnikaviy elementlar to‘liq o‘rganilgan bo‘lishi kerak.
2. Hamma maxsus mashqlarga kiruvchi texnikaviy elementlar aniq, hech qanday buzilmasdan bajarilishi kerak. Ikki tovoni birbiriga yaqin olib kelinsa boshqacha bajariladi.