~ 165 ~
Qurğu kobud asılqanlardan təmizləmək üçün öz-özünə təmizlə-
yən filtrdən; ferment preparatının dozatorundan durulducu maddə
məhlullarının (jelatin, silisium 4 oksid) və bentonit suspenziyasının
nasos dozatorundan; saturasiya kalonkasından, flotasiya rezervu-
arından, duruldulmamıĢ, duruldulmuĢ və maye çöküntüləri vurmaq
üçün nasosdan, yapıĢqan maddələr və flotasiya məhsulları üçün
tutumdan, boru ötürücülərdən və elektroavadanlıqlardan ibarətdir.
Qurğu mərkəzləĢdirilmiĢ yuma sistemi ilə təchiz olunur. Flotasiya
məhsullarının götürülməsi vakuum sormanın köməyi ilə (tozsoran
prinsipi ilə iĢləyən) həyata keçirilir.
Elektroseperasiya, yaxud elekroflotasiya Ģirədən sabit elektrik
cərəyanı buraxmaqla, asılqan vəziyyətdə olan hissəciklərin təmiz-
lənməsinə deyilir. Bu məqsədlə xüsusi qurğudan istifadə olunur
(Ģəkil 6.4).
Şəkil 6.4. Elektroflotasiya qurğusunun sxemi
1-köpük; 2-duruldulan şirə; 3-elektrodlaraası boşluq; 4-qabın
korpusu; 5-paslanmayan poladdan xırda yumartavari katod;
6-qrafit anod; 7-duruldulmuş şirəni buraxan ventil.
Qurğunun elektrodları sabit cərəyana birləĢdirilir. ġirədən keçən
cərəyan, onda olan suyun bir hissəsini elektrolizə uğradır. Elek-
~ 166 ~
trokimyəvi reaksiyalar nəticəsində müsbət elektrodda oksigen,
mənfi elektrodda hidrogen ayrılır. Elektrodların səthində yaranan
qaz qabarcıqları yuxarı qalxdıqca öz yollarında rast gəldikləri, asılı
hissəciklərlə adsorbsiya olunur və onları Ģirənin səthinə qaldırır.
Qabarcıq əmələ gəlməsi 50-60
0
C temperaturda 10 dəqiqə müddə-
tində, 20 A/sm
2
cərəyan Ģiddətində intensiv gedir. Ümumiyyətlə,
elektroseperasiya Ģirənin temperaturundan asılı olaraq, təqribən 10-
30 dəqiqə davam edə bilir. ġirənin temperaturunun yüksəlməsi
prosesi sürətləndirir.
Sentrifuqadan keçirmə (seperasiya) Ģirədə asılı vəziyyətdə
olan müxtəlif hissəciklərin kənar edilməsi üçün tətbiq olunur. Bu
proses Ģirə alınan kimi, yaxud fermentativ və ya isti iĢlənmədən
sonra aparıla bilər. Sonuncu halda sentirifuqa etdikdə Ģirədən lətin
asılı Ģəkildə olan hissəcikləri ilə bərabər, qızdırılmada pıxtalaĢmıĢ
zülal və aĢı maddələri də kənar olunur.
Lətli Ģirələr, məhsula daha bircinsli konsistensiya vermək
məqsədilə, lətin daha iri hissəciklərini kənar etmək üçün,
sentirifuqadan keçirilir.
Sentirifuqanın iĢi, onun barabanının fırlanması hesabına yaranan
mərkəzdənqaçma qüvvəsindən istifadəyə əsaslanır. ġirədə asılı
vəziyyətdə olan lət hissəcikləri, kollolid və digər maddələr, Ģirənin
maye fazasına nisbətən böyük sıxlığa malik olub, sentirifuqa
barabanının firlanmasından yaranan mərkəzdənqaçma qüvvəsinin
təsiri altında mərkəzdən atılır və barabanın divarlarına çökür.
Asılqan hissəciklərdən azad olan Ģirə isə barabana çıxır. Müasir
sentirifuqalarda baraban 6500-7000 dövr/dəq tezliklə fırlanır.
Hazırda nisbətən az qarıĢıqlara malik durulmuĢ və durulmamıĢ
Ģirələri iĢləmək üçün yüksək məhsuldar, özü təmizləyən, fasiləsiz
iĢləyən boĢqablı sentirifuqadan istifadə olunur. Belə sentirifuqalar
yarımavtomat, yaxud avtomat iĢ rejimində hazırlanır.
ġirəni durultmaq və onun hava ilə təmasını aradan qaldırmaq
məqsədilə hermetik seperatorlardan istifadə olunur. ġirəni, həmçi-
nin ordinar Ģərablar üçün Ģərab materialını durultmaq məqsədilə
A1-VSZ sepertorları istifadə olunur (Ģəkil 6.5).
Seperator təzyiq altında çöküntünün ritmik yüklənməsi ilə du-
~ 167 ~
rulmuĢ Ģirə yaxud Ģərab materialının götürülməsi prinsipi ilə iĢlə-
yir. Seperatorun məhsuldarlığı saatda 600 dal-dır. Seperator Ģirədə
asılqanların kütlə payının 2%-ə qədər azaltmağa imkan verir.
Əgər Ģirə əvvəlcədən kobud qarıĢıqlardan təmizlənərsə, separa-
torların məhsuldarlığı artır. MDB ölkələrində hələlik sentrifuqa və
seperatorlardan geniĢ istifadə olunmur.
Sentrifuqa və seperatorların əsas istehsalçı firmaları Alfa- Laval
(Ġsveçrə), Ġmma (Ġtaliya), Fonguerne Garand (Fransa), Westfalia
Seperator Food Tec Gmbh (AFR) və b. Sentrifuqalar horizontal və
vertikal vəziyyətdə istehsal olunur.
Şəkil 6.5. Separator A1-VSZ:
1-ötürücü mexanizmlə gövdə;
2-stanina kasası; 3-
seperatorun qapağı; 4-baraban; 5-qəbuledici ötürücü
qurğu; 6-çöküntü qəbuledici; 7-val
Sentirufuqanın nisbətən təzə tipi dekanterlərdir. Yüksək miq-
dar iri hissəcik və çöküntüyə malik məhlulları fasiləsiz sentiri-
~ 168 ~
fuqadan keçirmək üçündür (Ģəkil 6.6). Özünü horizontal yerləĢmiĢ
barabanlı, Ģnekli sentirifuqa kimi göstərir. ġirə Ģnekin mərkəzində
olan boru ilə dekanterə daxil oıur. ġirənin durulma dərəcəsi, boru-
nu Ģnekin qabaq və dal tərəfində hərəkət etdirməklə nizamlanır.
ġirə Ģnek və arasındakı boĢluğa düĢür və mərkəzdənqaçma qüvvə-
sinin təsiri ilə iri hissəciklər, surətlə barabanın divarlarına çökür.
ġnek, barabana nisbətən bir neçə dəfə tez (40 dövr/dəq, yaxın)
fırlanmaqla iri hissəcikləri barabanın qurtaracağına itələyir və
hissəciklər çıxıĢ borusu vasitəsilə oradan kənar edilir. Baraban və
Ģnekin fırlanma tezliyindəki fərq, məhsulun dekanterdə olması
üçün tələb olunan müddətdən asılı olaraq dəyiĢir. ġnekin surətlə
firlanmasında kobud hissəciklər dekanterdə az müddətdə qalır. Bu
isə Ģirə çıxımını azaldır. Fırlanma tezliyində tələb olunan fərq,
xammalın növündən, qabaqcadan iĢlənmə üsulundan və Ģirənin
durulma dərəcəsindən asılı olaraq təcrübi yolla müəyyən olunur.
Şəkil 6.6. Dekanter
1-remen ötürmələri; 2-barabanın konus hissəsi; 3-baş
ötürücü elektrik mühərikki; 4-duruldulmuş şirənin
götürülmə borusu; 5-şnek; 6-baraban; 7-əzinti ötürən boru;
8-korpus; 9-ikinci elektrik müərriki