Мцяллифдян
Yüklə 4,29 Mb. Pdf görüntüsü
|
~ 176 ~
Q=p+a+2s+5k+b+2at+9l
Bərabərliyin sağ tərəfindəki ikinci məhsulların cəmi, orta hesabla qliserinin 80-90%-ni təĢkil edir. Spirt qıcqırmasının ikinci məhsullarının əmələ gəlmə mexa- nizmi hələ tam aydınlaĢdırılmamıĢdır. Yalnız əsas məhsulların sintez yolu məlumdur. Qliserinin əmələ gəlməsinin «qliseropi- roüzüm» qıcqırması adlandırılan Neyberqin ikinci qıcqırma for- ması ilə izah etmək olar. Bu zaman bir molekul Ģəkər qliserin və piroüzüm turĢusuna parçalanır. Piroüzüm turĢusu isə dekarboksil- ləĢərək (karboksil qrupunu itirərək) sirkə aldehidi və karbon qazı əmələ gətirir. Bu qıcqırmada bir molekul qliserinin əmələ gəlməsi bir molekul sirkə aldehidinin əmələ gəlməsi ilə müĢaiyət olunur.
Bu forma qlükozanın natrium hidrosulfidin iĢtirakı ilə qıcqırmasını əks etdirir. Bu zaman sirkə aldehidi biosulfidlə birləĢib, gələcək reaksiyalardan kənarlaĢır. Onun yerini 3-fosfoqli- serin aldehidi tutur ki, sonra ondan qliserin əmələ gəlir. Müəyyən olunmuĢdur ki, sirkə aldehidi qıcqırmanın ikinci məhsullarının əmələ gəlməsində əsas mənbə rolu oynayır. Qıcqıran Ģirəyə sirkə aldehidinin vurulması, orada 2,3-butilenqlikol, asetoin, kəhrəba və sirkə turĢularının miqdarının artmasına, qliserinin isə azalmasına səbəb olmuĢdur. Sirkə aldehidindən qıcqırmanın digər ikinci məhsullarının əmələ gəlməsini belə təsvir etmək olar: Mayalar tərəfindən sirkə aldehi- dinin oksidləĢməsi zamanı sirkə turĢusu əmələ gəlir. Sonra sirkə turĢusunun su itirməsi və kondensasiya olunması nəticəsində kəh- rəba turĢusu əmələ gəlir. Erlixin nəzəriyyəsinə görə, kəhrəba turĢu- su qlyutamin turĢusunun deaminləĢməsi (amin qrupunu itirməsi) hesabına da yaranır. Lakin bu yol, qıcqırmada əmələ gələn kəhrəba turĢusunun yalnız 10%-ni verir. S.V.DurmiĢidzeyə görə, qıcqırma zamanı sirkə turĢusu əsasən kəhrəba, fumar, qlioksal turĢularına və həmçinin qliserinə çevrilir.
~ 177 ~
Az miqdarda etil spirti, 2,3-butilenqlikol və sirkə aldehidi əmələ gəlir. Süd turĢusundan əsasən qliserin, etil spirti və sirkə turĢusu alınır.
Qıcqırmada kəhrəba turĢusu-fumar, alma və sirkə turĢularına, həmçinin də etil spirti, 2,3- butilenqlikol və asetaldehidə çevrilir. Bu bir daha mayalarda həmin maddələrin əmələ gəlməsi üçün bütün ferment sisteminin olduğunu göstərir. Qeyd etmək lazımdır ki, qliseropiroüzüm qıcqırması, spirt qıcqırmasının baĢlanğıcında daha intensiv gedir. Bu mərhələdə, qliseropiroüzüm qıcqırmasına 10-20%Ģəkər sərf olunduğu halda, sonda bu miqdar 1,2% təĢkil edir. Bütünlükdə bu qıcqırmaya 6- 7%, o cümlədən qliserin əmələ gəlməsinə təqribən 2,5% Ģəkər istifadə olunur. Ona görə də, spirt qıcqırmasının əvvəlində spirt çıxımı sona nisbətən az olur. Ġkinci məhsulların əmələ gələn ayrı-ayrı nümayəndələrinin miqdarı nisbəti, maya irqindən və onun ferment sistemindən asılıdır. Bu nisbətə, həmçinin havalanma, pH və qıcqırma tempe- raturu da təsir göstərir. Spirt qıcqırmasında ikinci məhsullarla bərabər köməkçi məhsul- lar - ali spirtlər əmələ gəlir. Hazırda qıcqırma məhsullarında 50-yə qədər ali spirt tapılmıĢdır ki, onlar sivuĢ yağının 90-95%-ni təĢkil edirlər. Qıcqırmada əmələ gələn ali spirtlərin təqribən 85-93%-ni izoamil, izobutil və N-propil spirtləri təĢkil edir. Ali spirtlərin əmələ gəlmə yolu hələ tam aydınlaĢdırılmayıb. XX əsrin birinci yarısına qədər F.Erlixin belə nəzəriyyəsi əsas götürülürdü ki, ali spirtlər (sivuĢ spirləri) yalnız zülalların hidroliz məhsullarından, əsasən də aminturĢularından əmələ gəlirlər. Hazırda sivuĢ spirtlərinin həm aminturĢular, həm də Ģəkərlərdən əmələ gəlməsi sübut olunmuĢdur. Erlixin nəzəriyyəsinə görə aminturĢulardan ali spirtlərin əmələ gəlməsi iki yolla mümkündür. Birinci yol-aminturĢular karboksil qrupunu itirərək, hidratlaĢır və uyğun spirtə çevrilirlər. Ġkinci yol-aminturĢuların hidratlaĢaraq deaminləĢməsi (amin qrupunu itirməsi) olub, nəticədə oksiturĢu və ammonyak əmələ gəlir. Sonra oksiturĢu karboksil qrupunu itirərək, reduksiya olunur ~ 178 ~
və uyğun spirtə çevrilir. Hər iki prosesi belə göstərmək olar:
spirtin karbon zəncirində bir karbon atomu az olur. Əgər Erlix ali spirtlərin əmələ gəlməsində aminturĢuların mənbə olduğunu gös- tərirsə, Ġ.Y.Veselev belə mənbə kimi piroüzüm turĢusunu görür. O, müəyyən etmiĢdir ki, qıcqıran mühitə piroüzüm turĢusunun əlavə olunması ali spirtlərin toplanan miqdarını artırır. Ġ.Y.Veseleva görə maya hüceyrəsində piroüzüm turĢusunun iĢtirakı ilə ali spirtlərin əmələ gəlməsi iki yolla gedir. Birinci yol-aminturĢuların ketontur- Ģuları ilə (əsasən piroüzüm turĢusu) yenidən aminləĢmə reaksiya- sına girib, sonra F.Erlix, yaxud O.Neybauer sxeminə uyğun ali spirtlər əmələ gətirməyidir. Yenidən aminləĢmə reaksiyasını aĢağıdakı Ģəkildə göstərmək olar:
Ġ.Y.Veselov belə hesab edir ki, əgər mühitdə aminləĢmə, yaxud Yüklə 4,29 Mb. Dostları ilə paylaş:
|