Mehmonxonalarda axborot kommunikatsion tizimlar

xizmati
deyiladi
.
Axborot
 
xizmati
- 
foydalanuvchiga
axborot
mahsulotini
taqdim
etish
yoki
qabul
qilishdir
.
Axborot
 
mahsuloti
va
xizmati
 
bu
maxsus
xizmat
bo‘lib
, 
iste’molchilarni
foydalanishi
uchun
ishlab
chiqilgan
va
ular
orasida
tarqatish
uchun
mo‘ljallangan
axborotiy
ma’lumotlar
to‘plami
va
kommunikatsiyalardir
. 
Axborot
 
mahsuloti
 
qattiq
jismlarda
aks
ettiriladi
. 
Axborot
 
mahsuloti
va
xizmatiga
 
quyidagilar
kiradi
: 

Aloqa
. 

Axborot
, 
masalan
ma’lumotlar
, 
bilimlar
, 
dasturiy
ta’minotlar
. 
Hozirgi
kunda
axborot
bozorida
quyidagi
tipdagi
axborotlar
mavjud
: 
 
Ishbilarmonlik
 
axboroti
, 
ya’ni
birja
axborotlari
, 
moliyaviy
,
 
siyosat
va
xo‘jalik
axborotlari
(
qimmatbaho
qog‘ozlar
narxi
, 
valyutalarning
kurslari
va
boshqalar
), 
statistik
axborotlar
(
ijtimoiy
, 
demografik
, 
ekologik
va
boshqalar
), 
tijorat
axborotlari
(
korxonalar
, 
mahsulotlar
, 
narxlar
va
boshqalar
bo‘yicha
). 
Professional
 
axborot
– 
yuristlar
, 
vrachlar
va
boshqalar
uchun
mo‘ljallangan
maxsus
ma’lumotlar
, 
ilmiy
-
texnik
axborotlar
. 
Iste’mol
 
axboroti
– 
yangiliklar
, 
adabiyotlar
, 
kompyuter
o‘yinlari
, 
videofilmlar
va
audio
mahsulotlar
. 
Ta’lim
 
xizmatlari
– 
elektron
darsliklar
, 
uslubiy
ko‘rsatmalar
va
boshqalar
. 
Axborot
 
tizimlari
 
va
 
vositalarini
 
ta’minlovchi
– 
dasturiy
mahsu
-
lotlar
, 
texnik
vositalar
, 
axborot
tizimlari
va
texnologiyalari
ishlab
chiqish
va
ularga
xizmat
qilish
, 
ma’lumotlar
bazasini
ishlab
chiqish
va
boshqalar
. 
Xordiq
 
chiqarish
– 
dam
va
rohat
olish
uchun
ijodiy
mutaxassislar
tomonidan
ishlab
chiqilgan
axborot
mahsuloti
. 

---

42 
 
Axborot
 
mahsuloti
va
xizmatiga
 
misol
qilib
quyidagilarni
keltirish
mumkin: 
Kutiladigan
 
funksiyasi
 
Mahsulot
 
turi
 
Xizmat
 
ko‘rsatish
 
Kompyuter
xizmatlari
Shaxsiy
kompyuter
Mashina
vaqtini
taqsimlash
Bibliografiya
Doimiy
ma’lumotlarni
saqlash
qurilmalari
Ma’lumotlar
bazasi
Televideniya
dasturlari
Videoplenka
Teleko‘rsatuvlar
Qo‘riqlash
vositalari
Qo‘riqlash
uskunalari
(
indikatorlar
, 
signal
uzatish
uskunalari
) 
Masofaviy
o‘qish
qurilmalari
Xabarlarni
sintezatori
Mini
EHM
Ma’lumotlarni
jam-
lashga
mo‘ljallangan
tarmoqlar
Kompyuter
dasturlari
Diskovodlar
Dasturlarni
yuklash
O‘yinlar
Oddiy
“
kompyuter
” 
Videoteka
Ma’lumotlar
bazasiga
tayangan
quyidagi
axborot
xizmatlarini
misol
qilsa
bo‘ladi
: 

axborotiy
nashriyotlarni
chop
qilish
; 

buyurtma
bo‘yicha
ma’lumotlarni
qidirish
; 

ilmiy
-
texnikaviy
ma’lumotlarni
qayta
ishlash
(
tarjima
, 
umumlashtirish
); 

ma’lumotlar
bazasiga
masofadan
murojaat
qilish
; 

dasturiy
ta’minotlarni
o‘rnatish
; 

aloqaviy
xizmatlar
; 

asosiy
manbani
taqdim
etish
. 
Axborot muhiti – subyekt faoliyati uchun axborotni yaratish, uzatish, 
to‘plash, saqlash, ishlov berish va tasvirlashlarni ta’minlovchi axborot tizimlari, 
axborot infratuzilmasi, axborot tashuvchilari va boshqa vositalar jamlanmasidir.

---

43 
Ushbu ta’rifdan axborot muhiti bevosita axborot jarayoni bilan bog‘liq 
bo‘layapti. Axborot jarayoni – axborotni yaratish, yig‘ish, ishlov berish, to‘plash, 
saqlash, izlash, tarqatish, va iste’mol qilish jarayonlari.
 
Hozirgi zamonaviy rivojlanish bevosita axborotlashgan jamiyatning 
shakllanishi bilan bevosita bog‘lik bo‘lib, davlat chegaralari kabi to‘siqlardan 
bemalol o‘tib, har xil madaniyat, iqtisodiy rivojlangan va rivojlanmagan 
jamiyatlarni birlashtirish qobiliyati yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Bunday holat, 
albatta, turizm sohasiga o‘z ta’sirini o‘tkazmoqda. Turizmni rivojlanishida 
axborotiy jarayonlarining ahamiyatini, unda quyidagi jihatlarni namoyon 
qilmoqda: 
1.
Axborot muhitida ma’lumotlarni uzatishda juda yuqori natijalarga erishildi. 
Masalan, ma’lumotlarning uzatish tezligining o‘sishi, axborot oqimlarining 
hajmi dunyo bo‘yicha kundan-kun o‘sib borishi. Bular esa iqtisodiyotda keskin 
o‘zgarishlarga olib kelmoqda, bu esa o‘z navbatida turistik industriyada keskin 
o‘zgarishlarga olib kelmoqda. Bunda mavjud ma’lumotlarni uzatish va qabul 
Axborot jarayoni 
Saqlash 

Axborot 
tashuvchilar 

To‘lqinlar 

Qattiq disklar 

va b. 
Uzatish 
Ishlov berish 

Axborot 
tashuvchilar 

To‘lqinlar 

Qattiq disklar 

va b. 
Signal
Belgi
Til

Analogli 

Raqamli 

Tabiiy 

Sun’iy 

Alifbo 

Sintaksis 

Semantika 

---

44 
qilish texnologik jarayonlar turistik firmalar faoliyatini yengillashtirish bilan 
birgalikda, undagi turistik mahsulotlarni tayyorlashda keskin o‘z ta’sirini 
o‘tkazishmoqda, masalan, ularni keskin eskirishi, yangilanishii kabi sifatlari. 
Bulardan tashqari mijozlar uchun qulayliklar paydo bo‘ldi, masalan, masofadan 
turib kerakli turpaketni buyurtma qilish imkoniyati paydo bo‘ldi.
2.
Zamonaviy turizmni rivojlanishi bevosita uchta sohaning rivojlanishidan kelib 
chiqmoqda, bular: real iqtisodiyotning rivojlanishi, elektron to‘lov tizimlarining 
rivojlanishi va virtual iqtisodiyotning rivojlanishi. Turizm sohasida virtual 
iqtisodiyotning ulushi real iqtisodiyot ulushiga nisbatan oshib bormoqda. 
Buning asosiy sababi turizm sohasida elektron to‘lov tizimlarining joriy etilishi. 
Turizmning virtual sektori quyidagi tuzilmalar orqali namoyon bo‘ladi: internet 
do‘kon, turistik veb-firmalar, veb-xizmatlar va b. 
3.
Asosiy jihatlardan yana biri – bu axborot madaniyatining shakllanishi, virtual 
sayohatlarning rivojlanishi va shular orqali turistik virtual birlashmalarning 
paydo bo‘lishidir. 
2. Kommunikatsiyada axborot xossalari
Axborot zaxirasining boshqaruv tizimi uchun effektivligi ko‘p hollarda 
kommunikatsion funksiyani tadbiq etishga bog‘liq, ya’ni boshqaruv tizimi 
elementlarining bir-biriga va tashqi muhitning axborotiy ta’siriga bog‘liq. Shu bois 
tashkilot va kommunikatsiya funksiyalarini tadbiq etish texnologiyalari boshqaruv 
tizimi uchun katta ahamiyatga egadir.
Telekommunikatsiya
 
kompyuter
 
tarmoqlari va zamonaviy texnik aloqa 
vositalari negizida ma’lumotlarni masofadan uzatishdir.
Kommunikatsiyani tashkillashtirish quyidagi masalalarni yechishni taqozo 
etadi: 

kommunikatsiyani ichki tarkibini aniqlash, ya’ni boshqaruv tizimi elementlari 
orasidagi informatsiyalarni uzatish kanallarini aniqlash; 

kommunikatsiyani tashqi tarkibini aniqlash, ya’ni boshqaruv tizimi elementlari 
orasidagi axborotlarni uzatish kanallarini aniqlash; 

---

45 

har bir axborotni uzatish kanalining tarkibini va xajmini va uning maxfiylik 
darajasini aniqlash; 
Kommunikatsiya funksiyalarini tadbiq etish texnologiyalarini ishlab chiqish 
quyidagi masalalarni yechishni taqozo etadi: 

axborotni uzatish kanallari uchun kommunikatsion texnik vositalarni tanlash
( tashkiliy talab va moliyaviy zaxiralarni inobatga olgan holda); 

kommunikatsion texnikani ishlash tartibini aniqlash; 

kommunikatsion texnikani qullash shakllari va xizmat ko‘rsatuvchilarni sonini 
va tarkibini aniqlash; 

kommunikatsion texnikasidan samarali foydalanish maqsadida boshqaruv 
personalini kvalifikatsion darajasini va tarkibini aniqlash; 
Ko‘pgina kommunikatsion texnik vositalar va texnologiyalar uchun 
yuqorida qayd qilingan masalalarning tekshirilgan yechimlari mavjud (shaxsiy 
muloqot, majlislarda chiqish qilish va boshqalar). Kommunikatsiya vositalariga 
quyidagilar kiradi: 

statsionar va mobil aloqa vositalari va tizimlari; 

telegraf aloqa vositalari va tizimlari; 

faksimil va modem aloqa vositalari va tizimlari; 

sputnik aloqa vositalari va tizimlari. 
Turizm sohasidagi faoliyatning asosiy elementlaridan biri bu axborot bo‘lib, 
uning barcha bo‘g‘inlarini qamrab olgan. Axborot bilan ishlashda uning aktualligi 
turizm sohasida yaqqol ko‘rinib turadi. Undagi tezkorlik, aniqlik, ishonchlilik, 
tezkor qayta ishlash va uzatish ushbu sohani boshqaruvini smaradorligini belgilab 
beradi. Ushbu talablarni qondirish faqatgina zamonaviy axborot texnologiyalarini 
turizmda qo‘llash orqali amalga oshirish mumkin bo‘ladi. 
Umuman olganda, inson o‘zini atrof muhitda ro‘y berayotgan voqea va 
hodisalar to‘g‘risida o‘z sezgi organlari orqali axborotni olib borliqni his qiladi va 
unga ma’lum ta’sir ko‘rsatadi. Demak atrofdagi har bir hodisa, voqea axborot 
manbaidir. Lekin hozirda axborotiy manbalar deganda dunyoda bo‘layotgan voqea 
va hodisalar to‘g‘risida xabar beruvchi vositalar e’tiborga olinadi. Ularga misol 

---

46 
qilib radio, televideniye, gazeta, jurnal, kitob va hokazolarni olish mumkin. Bularni 
har biri turli yo‘nalishdagi axborotlarni uzatishi mumkin. 
Agarda korxonaning iqtisodiy faoliyati ko‘rilayotgan bo‘lsa, unda mehnat 
resurslari, moliyaviy va moddiy materiallar oqimini boshqarish uchun axborot 
zarur. Masalan oddiy pul mablag‘larni boshqarish uchun quyidagi axborotlar 
kerak: qancha mablag‘ bor, qancha va qayerga ishlatildi, mablag‘lar qayerdan 
keladi, qancha qoldi. 
Materiallar bo‘yicha esa qancha material (xom-ashyo) 
qoldi, qayerdan va qancha keladi, qayerga sarflanadi, buyurtma vaqti va miqdori, 
ularni olib kelishi masalasi va hokazolar. Mehnat resurslarini boshqarish uchun: 
xodimlar soni, mutaxassisligi, oylik maoshi, ish joyi, shtati, xodimlar to‘g‘risida 
ma’lumotlar va boshqalar. 
Axborot tushunchasining har xil tahlili informatika fanining muammolaridan 
biridir. Ushbu hol axborot bilan xabar va ma’lumot tushunchalarining 
chalkashligidadir. Xabar – axborot tashuvchida aks ettirilgan biron-bir matndir. 
Axborot tashuvchi – axborotni o‘zida saqlashga mo‘ljallangan obyekt. Ushbu 
tushunchalarni farqlash uchun quyidagi misolni keltiramiz, masalan, telefon orqali 
sizga xabar keldi: “Informatika fanidan ochiq darsga taklif qilinasiz”. Ushbu xabar 
axborotga aylanadi, agarda ushbu xabarni eshitsak, tushunsak va biz ma’lum bir 
tadbirlarni amalga oshiramiz. Boshqa hollarda u xabarligicha qoladi, chunki 
xabarni qabul qilib olgan iste’molchida hech qanday o‘zgarishlar ro‘y bermadi.
Shundan kelib chiqqan holda quyidagi ta’rifni uchratsa bo‘ladi, axborot – bu 
olamdagi butun borliq, undagi ro‘y beradigan hodisalar va jarayonlar haqidagi 
xabar va ma’lumotlardir. 
Axborot so‘zi arabcha “axbor” so‘zidan olingan bo‘lib, xabar, ma’lumot 
degani. Ushbu so‘zning lotincha ekvivalenti “informatio” bo‘lib, «tushuntirish», 
«tavsiflash» degan ma’noni anglatadi. Umuman axborot so‘zi esa ish, voqea-
hodisalar haqida tushuncha beruvchi xabar, ma’lumot deb e’tirof etilgan. Axborot 
inson nutqida, kitobdagi matnlarda, tasvirlarda va boshqalarda mavjuddir.
Axborot bilan quyidagi amallarni bajarish mumkin:

---

47 

yaratish;

uzatish;

anglash;

foydalanish;

xotirada saqlash;

qabul qilish;

nusxalash;

formallashtirish;

tarqatish;

o‘zgartirish;

kombinatsiyalash;

qayta ishlash;

bo‘laklash;

soddalashtirish.

to‘plash;

doimiy 
saqlash;

qidirish;

o‘lchash;

buzish;
Bu yerda keltirilgan amallarning qisqacha mazmuni quyidagicha: 
- yaratish – ma’lumotlardan axborot barpo etish; 
- uzatish – axborotni boshqa manzilga jo‘natish; 
- anglash – axborotning mazmunini tushunib olish; 
- foydalanish – axborotni biror-bir ehtiyoj uchun ishlatish; 
- xotirada saqlash – axborotni esda saqlab qo‘yish ; 
- qabul qilish – taqdim etilgan axborotni olish; 
- nusxalash – axborotdan olingan ko‘chirma; 
- formallashtirish – axborot shaklini belgilash; 
- tarqatish – axborotni turli tomonlarga yoyilib ketishi; 
- o‘zgartirish – avvalgi ko‘rinishga o‘xshamagan holatga o‘tishi; 
- kombinatsiyalash – axborotlarni ma’lum tartibda o‘zaro joylashtirish; 
- qayta ishlash – axborotga ishlov berish orqali o‘zgartirishlar kiritish; 
- bo‘laklash – butun axborotni bir necha qismga bo‘lish; 
- soddalashtirish – axborot tarkibini oddiyroq ko‘rinishga keltirish, ushbu jarayon 
ma’lum ma’noda katta mahoratni talab qiladi; 
- to‘plash – axborotni turli manbalardan olib, bir butun holda yig‘ish; 
- doimiy saqlash – vaqt o‘tishi bilan o‘chib ketmaydigan axborot; 
- qidirish – zarur axborotni izlashdagi harakat; 
- o‘lchash – hajmini yoki katta-kichikligini ifodalaydigan raqam ko‘rsatkichi ; 
- buzish –axborot o‘zining sof ma’nosini yo‘qotishi; 
Axborot bilan bir qatorda ma’lumotlar tushunchasi ham keng qo‘llaniladi. 
Axborotlar har qanday korxonalar faoliyatida muhim ahamiyat kasb etadi. Bu 

---

48 
axborotlar ma’lum ko‘rinishda qog‘ozlarda yoki magnit disklarda keng 
foydalanishi mumkin bo‘lgan shaklda saqlanadi va qayta ishlanadi, ularni biz