bAyTArlıq
Elmi-praktik jurnal
50
Azərbaycanın bütün bölgələrində ziyan-
verən gəmiricilər çox geniş yayılmışdır.
Ölkəmizdə deratizasiya tədbiri yalnız sink-
fosfid preparatı ilə və xarici ölkələrdən
gətirilmiş hazır aldadıcı yemlərlə aparılır ki,
bu da səmərəli nəticə vermir. Odur ki, daha
səmərəli kumarin tərkibli preparatların axta-
rılması, ölkəmizə gətirilməsi və tədbiqi çox
vacibdir.
Bu məqsədlə bir çox baytarlıq aptek-
lərinin fəaliyyəti təqdirəlayiqdir.Onlar
dərman maddələrinin idxalı ilə məşğul olan
firmalarla əlaqə saxlayaraq ölkəyə kumarin
tərkibli “SB”, lorinat preparatlar və Türki-
yədə istehsal edilən cəlbedici rakumin pas-
tası və Ukraynada istehsal edilən aldadıcı
yem “Ştorm” ilə hazırlanmış qarışıq gətir-
mişlər. Laboratoriya şəraitində ağ siçan və
siçovullar üzərində bunlar sınaqdan keçiril-
miş, hər bir preparatın həm toksiki, həm də
antikoaqulyant təsiri öyrən ilmişdir.
Təcrübələr AzETBİ-nin Ekologiya, sa-
nitariya və yoluxmayan xəstəliklər laborato-
riyasında həyata keçirilmişdir. Təcrübədə
90 ədəd ağ siçovul, 80 ədəd ağ siçan və
6 ədəd adadovşanından istifadə edilmişdir.
Aldadıcı yemlərin hazırlanmasında cəlbedici
maddələrin xüsusi əhəmiyyətini nəzərə ala-
raq onlardan dördü – vanilin, darçın, pişikotu
cövhəri və cirə yağı sınaqdan keçirilmişdir.
Ratindisid preparatların laborator heyvanları
üzərində kumulyativ və digər toksikoloji
təsiri “Zəhərli maddələrin sanitar-toksikoloji
cəhətdən qiymətləndiril məsi” (Y.S.Koqan)
metodik göstərişə və “Heyvandarlıq fermala-
rında gəmiricilərin küt ləvi qırılması”
(D.F.Traxanov, Q.A.Riba sov) tövsiyələrinə
uyğun olaraq öyrənilmişdir.
“SB” zofindisit preparatının sıçanlara
təsiri 1 və 2 nömrəli şəkillərdə göstəril mişdir.
Əldə edilmiş iki ratindisid “SB”, lori-
nat preparatla aldadıcı yemlər hazırlandı.
Hər qrupda 5 ədəd ağ siçan olmaqla alda-
dıcı yemlə 3-4 gün yemləndirildi. Nəzarət
qrupunda olan siçanlar isə adi yemlə
yemləndirildi. “SB” preparatı ilə hazırlan-
mış aldadıcı yemi siçanlar 3 gün həvəslə
qəbul etdilər. Təcrübənin 4-cü günü siçan-
larda yemdən imtina etmək və hərəkətsizlik,
5-ci günü isə süstlük əlamətləri, yemdən
tam imtina etmək, qulaq, quyruq və üz
nahiyyələrində kiçik qan sağıntıları müşa-
hidə edildi. Təcrübənin 7-8 günləri siçanla-
rın hamısı zəhərlənmədən öldü.
Lorinat preparatı ilə hazırlanmış alda-
dıcı yemlə yemləndirilmiş qrupda siçanlar
2 gün yemi yaxşı qəbul etdilər. Təcrübənin
3-4-cü günləri onlarda aqressivlik əlamət-
Şəkil 1. Preparat verildikdən
3-4 gün sonra
Şəkil 2. Dovşanların dərisinə “SB” prepa-
ratının sürtülməsi
51
Elmi-praktik jurnal
bAyTArlıq
ləri başladı. Belə ki, siçanlar bir-birinə hü-
cüm çəkir və biri digərini yaralayırdı. Təc-
rübənin 4-5-ci günləri siçanlarda süstlük
əlamətləri müşahidə olundu. Yeddinci gün
2 ədəd, 9-cu gün isə 1 ədəd siçan öldü. İki
ədəd siçan isə 11-12-ci günlərədək salamat
qalıb, verilən yemi qəbul edirdilər.
Aparılan təcrübə və müşahidələrin
nəticə ləri göstərir ki, ən yaxşı ratindisid
təsirə malik “SB” preparatıdır. Bunu nəzərə
alaraq “SB” preparatının müxtəlif laborator
heyvanları üzərində digər toksiki xüsusiy-
yətləri öyrənildi. Bu məqsədlə, preparatın
onların dərisinə allerji təsiri öyrənildi, hər
biri 2,0 kq çəkidə olan 6 dovşan və 200 q
çəkidə olan 10 ədəd ağ siçovul götü rüldü.
Laborator heyvanlar təcrübəyə qoyul -
mazdan qabaq 7 gün karantində saxlanıldı.
“SB” pre pa ratının dovşanların dərisinə
təsirini öyrən mək üçün onların bel
nahiyəsində 5×5 sm
2
ölcüdə tükdən
təmizləndi. Təcrübəyə başlamazdan əvvəl
dovşanların qulaq venasından qan alınaraq
trombositlərin miqdarı təyin edildi. Sonra
“SB” preparatından günəba xan yağı ilə sus-
penziya hazırlandı və 1 ml miqdarında 3
gün ardıcıl olaraq dovşanların qırxılmış dəri
nahiyəsinə sürtüldü. Təcrü bənin 1,3,5 və
10-cu günləri dovşanlardan qan alınaraq
trombositlərin miqdarı yenidən müəy yən
edildi. Məlum oldu ki, “SB” preparatı dov-
şanların dərisindən sorulma xüsu siyyətinə
malik deyildir. Qanda trombosit lərin miqda-
rında elə bir nəzərəçarpan dəyişikliklər mü-
şa hidə olunmadı.
Təcrübənin sonunda dovşan lar kəsilə rək,
daxili orqanlarında patoloji-anatomik dəyi-
şikliklər müayi nədən keçirildi. Dəridə və
daxili orqanlarda heç bir patoloji dəyişik-
liklər müşahidə olunmadı.
Sonra “SB” preparatından hazırlanmış
suspenziyadan 3 ədəd ağ siçovulun gözlə-
rinə bir damla, nəzarət qrupunda olan 2
ədəd siçovulun gözlərinə isə adi günəbaxan
yağı damız dırıldı. Suspenziya töküldükdən
10-15 dəqiqə sonra sıcovulların gözlərində
qıcıqlanma əlamətləri göründü. Lakin bir-
neçə saatdan sonra siçovulların gözlərində
allergiyaya xas olan əlamətlər görünmədi.
Beləliklə müəyyən edildi ki,“SB” pre-
paratının güclü zəhərləyici xassəsinə
baxmaya raq o, dəridən sorulmur, dəridə
və göz qişasında allerji təsirə malik deyil-
dir. Təsərrüfat şəraitində kumarin tərkibli
“SB” preparatı ilə hazırlamış yemə cirə,
digərlərinə isə pişikotu cövhəri əlavə
edəcək, Abşeron rayonun Giləzi, Buzovna
quşçuluq və “Cavid” MMC damazlıq və
kəndli-fermer təsərrüfatlarında onlarla dera-
tizasiya tədbirləri aparılmışdır.
Beləliklə aparılan təcrübələrin nəticələri
əsas verir ki, kumarin tərkibli “SB” pre-
paratından hazırlanmış aldadıcı yemə
cəlbedici cirə yağı və ya pişikotu cövhəri
əlavə etməklə deratizasiya tədbirinin həyata
keçirilməsi məqsədəuyğundur.
Tədqiqatların nəticəsi olaraq aldadıcı
yemlərin deratizasiya məqsədilə aşağıdakı
tərkibdə işlədilməsini təklif edilir:
1. Bir kiloqram təmiz buğdaya 25 q
“SB” preparatı, 50 q bitki yağı (yaxşı olar
ki, günəbaxan yağı işlədilsin), suspenziya
əmələ gələnə kimi qarışdırılır, sonra üzərinə
5-6 damcı cirə və yaxud 10-15 damcı vale-
rian cövhəri əlavə edilir və yenidən yaxşı
qarışdırılır. 20-30 dəqiqədən sonra hazır-
lanmış dərmandan 2-3 xörək qaşığı siçovul
yuvalarına tökülür. Tədbir 3 gün dalbadal
təkrar edilir. Deratizasiya aparılmış sahə
7-10 gün nəzarətdə saxlanılır. Məhv olan si-
çovullar yığılaraq yandırılır.
2. Toyuq saxlanan sexlərdə siçovlları
məhv etmək üçün 2-3 ədəd bişmiş yumurta
əzilərək bir kiloqram buğdaya qarışdırılır.
25 q “SB” preparatından götürüb 60 q
günəbaxan yağı ilə suspenziya hazırlanır.
Sonra bunların hamısı bir yerdə qarışdırılır
və 30-45 də qiqədən sonra istifadə olunur.