Metodologiyasi

M atem atik uslublar turli holatlar va om illar, u yoki bu h o ­
d isalarn in g sabablari, a so siy faktlar (dalillar)n i an iq lash , ular-
213

---

n in g qiyosiy a h a m iy a tin i a n iq la sh d a q o ‘l keladi. S h u n in g d ek , 
bu
uslublar nneceolnfik т и ч т m olar - :r.ar.ba!ardaBi n.a'iu n iotiaE
n in g h aq q o n iy lig in i te k sh irish , m a n b ad an ko‘p ro q ax bo ro tlarn i 
o lish d a rajasin i o sh irish k a b ila rn i hal etish d a h am yordam be- 
rau i. Ayni vaqtda m a z k u r u slu b lard an fo y d alan ish n in g m e’yor- 
lari va ta d q iq o tlard ag i o ‘r n in i a n iq lab olish m u h im ah am iy at 
kasb e ta d i, c h u n k i u n in g tad q iq o t o b y ek tin in g x ususiyatlari, 
ayni v aqtda ta rix fa n in in g va m ate m a tik a fa n in in g ta ra q q iy o ­
ti b ilan h o la tla rin i h a m d iq q a t-e ’tib o rd an ch etd a q o ld irm aslik
lozim .
M atem atik uslublardan tadqiqot jarayonida eng z a ru r holatlar­
d a va q o ‘llash im koniyati m avjud boMgan holatlarda foydalanish 
m u m k in va qoMga kiritilgan natijalarni va xu lo salam i a n ’anaviy 
uslublardan foydalangan holdagi natijalar bilan taqqoslab borish 
m aqsadga m uvofiqdir. B unda ta rix ch in in g m atem atik a fani so- 
h asidan ham yetarli bilim ga ega boMishi m uh im o ‘rin tutadi va 
h a r ikki fan yuzasidan yuqori darajadagi bilim ga ega tarixchi 
m utaxassislar ta d q iq o tlar jaray o n id a katta natijalarga erishishlari 
m u m k in .
Shaxsiy ko m p y uterlarn in g paydo boMishi va ilm iy tadqiqotlar 
jarayoniga kirib kelishi bilan m atem atik uslublardan foydalanish­
n in g yangi bosqichi boshlandi.
Matematik modellashtirish. 
M odellashtirish — tarixiy hodi- 
sa larn in g sh artli ravishdagi an d ozasini, sh aklin i, h olatini tuzish, 
shakllan tirish dir. H a r qand ay m odel (andoza, shakl) - bu tadqiq 
etilayotgan ho d isalar va ja ra y o n lar m ohiyatining abstraktlashgan 
ko‘rinish id r. M odellashtirish asosida o 'x sh ash lik nazariyasi yota- 
di, b u n d a m odel (andoza, shakl) tadqiq etilayotgan hodisalar va 
ja ra y o n la m in g y aqinlash tirilg an o'xshashligidir.
M odellashtirish o ‘z tarkibiga sifat va m iqdor jih a td a n tuzilgan 
m o d ellash tirish n i k iritad i (ya’ni m ohiyat-m azm un jih a td a n va tu- 
zilish-m iq do riy jih atd an ).
Tuzilish m iqdoriy m odellashtirish — bu m o hiyat-m azm un- 
li sh ak ln in g (andozaning) tu zilish shaklidir. U n in g an iq -konkret
214

---

~ v b im o tla r bilan to'ld irilish i va bu m a ’lum o tlarning m atem a­
tik 
u s i u b i a r
yordam ida ta n iii q u in ism taoqiq 
e i i i a y o i u a i i iiou i> < i- 
lar haqida yangi m a’lum otlar berishi m um kin.
ffcj'hia k iritilran bu m a’lu m otlarn i talqin qilish va tush u n tirib
V 
D 
w
berish 
m ohiyat-m azm unli shakl orqali am alga oshiriladi va b u n ­
da tadqiq etilayotgan hodisaning m ohiyati o chib beriladi.