Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

 
12.3.18. RASM
İ
Y 
Ё
Z
İ
ShMALAR 
Rasmiy 
ё
zishmalar, yani xonlar, podshoh’lar, amirlar, tariqat etakchilari 
va shoirlar wrtisidagi 
ё
zishmalar h’am tariiy manba bwlib xizmat qiladi va uning 
h’am ijtimoiy-si
ё
siy tarixni wrganishdagi ah’amiyati kattadir. Ular ayniqsa 
mamlakatdagi ichki vaziyat va mamlakatlararo munosabatlarni wrganishda 
tadqiqotchilarga katta material beradi. Shunday maktublardan kwplari wz 
vaqtida kwchirilib kitobat qilingan va ulardan birmunchalari bizning 
zamonimizgacha etib kelgan. “Maktuboti Temuriya” (“Temuriylarning 
maktublari”), “Majmuayi murosilot” (“Maktublar twplami”) va boshqalar shular 
jumlasidandir. 
 
12.3.19.
“Maktuboti Temuriya”
“Maktuboti Temuriya” h’ozirda Wzbekiston Respublikasi Fanlar 
Akademiyasi Sharqshunoslik instituti qwl
ё
zmalar fondida 2278 raqam ostida 
saqlana
ё
tgan, 191 varaqli XU1 asrda kitobat qilingan maktublar majmuasining 
nomidir.
Eronlik olim Abulh’usayn Navoiy mazkur majmuaga Eron, Turkiya, 
Oxarbayjon va Fors h’ukmdorlarining xatlarini h’am qwshib, 1991 yili “
İ
snod va 
maktuboti tarixi Eron (az Temur to shoh’ 
İ
smoil” nomi bilan nashr etgan. 
Mazkur twplamga Amir Temur va temuriylar (Shoh’ruh’, Sulton Husayn va 
boshqalar)ning Fors, Ozarbayjon, 
İ
roq va Turkiya h’ukmdorlari bilan 
ё
zishmalari jamlangan. 
Bu 
ё
zishmalar Amir Temur va temuriylarning mazkur mamlakatlar bilan 
bwlgan si
ё
siy munosabatlari tarixini wrganishga, xususan Amir Temurning 
1381-1404 yillari Eron, 
İ
roq, Ozarbayjon, Suriya va Turkiya ustiga qilgan 
h’arbiy yurishlarining saboqlarini twg’ri anglashga 
ё
rdam beradi. 
Mazkur twplam Haydar va Er wg’lining “Majmuayi munshaot”, xoja 
Shah’obiddin Abdulla Marvaridning “Munshaot”, Frudunbekning “Munshaoti 
Fridunbek” asarlariga h’am asoslangan. 
“Maktuboti Temuriya” xurosonlik mashh’ur shayx, Amir Temurning 
pirlaridan biri Zayniddin Abubakr Taybodiy (1395 yili vafot etgan0ning wz 
muridi amir Temurga ywllagan bir tarixiy maktubi bilan boshlanadi. Amir 
Temur bu maktubni “Temur tuzuklari”ning “Tadbirlar va kengashlar” deb 
atalgan birinchi maqolasida keltirgan. “Tuzuklar”da keltirilgan mazkur maktub 
h’aqida, xususan, mana bularni wqiymiz: “Pirim Zayniddin Abubakr Taybodiy 
menga 
ё
zmishlarkim, “Abulmansur Temur saltanat yumushlarida twrt ishni 
qwllasin, yani 1) kengash; 2) mashvarutu maslah’at; 3) h’ush
ё
rligu 
maloh’azakorlik; 4) eh’ti
ё
tkorlik. Chunki kengash va mashvaratsiz saltanatning 
71
Ўша
жойда
. 

---

158
barcha qilgan ishlari va (podshoh’ning) aytgan gaplari xato bwlgan. Unday 
podshoh’ni joh’il odamga qi
ё
slash mumkin. Uning swzlari va qilmishlari boshga 
pushaymonlik va nadomat keltirgan. Shunday ekan, saltanatni boshqarishda, 
mashvarutu maslah’at va tadbir bilan ish yuritgin, toki oqibatda nadomat chekib, 
pushaymon bwlmagaysan. Yana shuni h’am bilginkim, saltanat ishlarining bir 
qismi sabru toqat bilan bwlgay, yana bir qismi esa bilib-bilmaslikka, kwrib-
kwrmaslikka solish bilan bitur. (Xullas) tadbirlardan ogoh’ qilingandan keyin 
shuni h’am aytish joizdurkim, qatiylik, sabr-toqat, chidamlilik, h’ush
ё
rlik, 
eh’ti
ё
tkorlik va shijoat bilan barcha ishlar amalga oshirilgay. Vassalom.”Amir 
Temur pirining bu wgitlariga umr bwyi, butun faoliyati davomida amal qildi. 
“Bu maktub,-deb 
ё
zadi h’azrat soh’ibqiron,-menga ywl boshlovchi yanglig’ 
rah’namolik qildi. U menga saltanat ishlarining twqqiz ulushini mashvarat, 
tadbir va kengash bilan, qolgan bir ulushini esa qilich bilan bajo keltirilishini 
anglatadi”
72
. 
“Twplam”dagi quyidagi maktublar Amir Temurning Eron(Fors), 
Ozarbayjon va Turkiyaga nisbatan 1381-1404 yillarda olib borgan si
ё
satini va 
nomlari sanab wtilgan mamlakat h’ukmdorlarining Amir Temurga qarshi h’arbiy 
ittifoq tuzish xususida olib borgan si
ё
satini tushunishda 
ё
rdam beradi: 
İ
roq h’ukmdori Sulton Ah’mad jaloir (1382-1410)ning Fors h’ukmdori Muzaffariy 
Shoh’ Shujo (1359-1384 yy.)ga 
ё
zgan maktubi; 
Ozarbayjon h’ukmdori Qora Yusuf (1389-1420)ning Yildirim Boyazid I (1389-1402) 
ga ywllagan maktubi; 
Yildirim Boyazid I ning Qora Yusufga javob maktubi; 
Shoh’ Shujoning birodarzodasi Shoh’ Mansur (1387-1393) ning Yildirim Boyazid I 
ga 
ё
zgan xati; 
Yildirim Boyazid 1 ning Shoh’ Mansurga javob maktubi; 
Amir Temur kwragonning Gilon h’okimi Mir Said Aliga maktubi; 
Sultoni Azam Amir Temur kwragonning Sayyid Ali Ki
ё
buzurgga (Gilon) yuborgan 
xati; 
Sayyid Ali Ki
ё
buzurgning Amir Temurga 
ё
zgan javob xati; 
Amir Temur kwragonning Bag’dod podshosi Sulton Ah’mad Jaloirga ywllagan 
maktubi; 
Bag’dod podshosi Sulton Ah’mad Jaloirning h’azrat Amir Temurga javob maktubi; 
Amir Temur kwragonning Misr podshosiga 
ё
zgan maktubi; 
Sulton Ah’mad jaloirning Yildirim Boyazid 1 nomiga ywllagan maktubi; 
Yildirim Boyazid 1 ning Sulton Ah’mad Jaloirga yuborgan javob xati; 
Qora Yusuf qoraqwyunluning Yildirim Boyazid 1ga yuborgan nomasi;
Amir Temurning Yildirim Boyazid 1ga ywllagan ywllagan birinchi maktubi; 
Sulton Yildirim Boyazid 1 ning Amir Temurga gustoxona javob xati; 
Amir Temurning Rum qaysariga 
ё
zgan ikkinchi maktubi; 
Rum podshosi Yildirim Boyazid 1 ning Amir Temurga 
ё
zgan javob xati; 
Amir Temurning Rum qaysari Yildirim Boyazid 1ga ywllagan uchinchi maktubi; 
Yildirim Boyazid 1 ning Amir Temurga javob maktubi; 
72
“
Темур
тузуклари
”.-
Тошкент
: 1996, 25-
бет
.

---

159
Amir Temurning Sulton Boyazidga ywllagan twrtinchi maktubi; 
Sulton Yildirim Boyazid 1 ning h’azrat Amir Temurga ywllagan javob maktubi; 
Amir Temurning Yildirim Boyazid 1ga sulh’ taklif qilib Marog’adan jwnatgan 
maktubi; 
Sulton Boyazidning Amir Temurga yuborgan javob xati
73
.