Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc
Yüklə 1,14 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 7.3.30. “Mulh’aqot as-suroh’”
“Mulh’aqot as-suroh’” (“As-suroh’”ga ilova”) nomli kitobning muallifi XIII-XIV asr boshlarida yashagan tilshunos va tarixchi olim Jamol Qarshiydir (1230 y. tug’.). Uning asli ismi Abulfazl Muh’ammad ibn Umar ibn Xolid, ammo olim kwpincha Jamol Qarshiy (“Qarshi mwg’ulcha “qasr” demakdir.) nomi bilan mashh’ur bwlgan. Olim Olmaliq shah’rida ( İ la vodiysida, G’uljaning g’arbi- shimoliy tarafida joylashgan yirik wrta asr savdo va madaniyat markazlaridan biri) ruh’oniy oilasida tug’ilgan. Otasi Olmaliqning mashh’ur h’ofizlaridan (“Quron”ni qiroat bilan wquvchi), onasi esa marvlik shayx Abu Alining avlodi bwlgan. Bwlg’usi olim Olmaliqlik mashh’ur shayx Ashraf ibn Najib al-Kosoniydan talim oldi, swng Chingiziylarga tobe bwlgan mah’alliy h’ukmdor Sug’noq takinning (vaf. 1250-1253 y.) wg’li Elbutarning tarbiyachisi sifatida xizmatga kiradi. Bu h’ol, shuningdek sadr Burh’oniddinning h’omiyligi tufayli, uning keyingi yuqori lavozim devoni inshoga kwtarilishiga ё rdam berdi. 1264 yili Jamol Qarshiy, bizga malum bwlmagan sabablarga kwra, istefoga chiqib, Koshg’arga ketib qoladi. Koshg’arda Jamol Qarshiyga sadrlardan Kamoluddin Abu Abdulloh’ ibn Husayn va Saduddin h’omiylik qildilar. Olim Koshg’arda asosan sher ё zish bilan mashg’ul bwldi va sadr Saduddinning taklifi bilan 1302 yili wzining “As-suroh’ min as-Sah’oh’” (“Foydali (muloh’aza)dan kelib chiqqan ochiq gap”) nomli asarini ё zdi. Jamol Qarshiy 1269-1294 yillar orasida Wrta Osi ё ning kwpgina viloyatlari bwylab sa ё h’at qilgan. Masalan, 1269-1270 yillari İ lamishda (Andijondan Talasga boradigan ywl ustida joylashgan qadimiy shah’ar), bir necha bor (1272,1293 y.) Shoshda, 1273 67 yili Barchinlig’kent va Jandda bwlgan. Olim ana shu sa ё h’atlar vaqtida twplangan malumotlardan wzining yuqorida nomi qayd etilgan asarini ё zishda keng foydalangan. Jamol Qarshiyning ushbu asari Abu Nasr İ smoil ibn Hammod al- Javh’ariyning (vaf.1008 y.) “As-sah’oh’” (“Mukammal lug’at”) nomli asariga ё zilgan qwshimcha bwlib, kwpincha “Mulh’aqot as-suroh’” nomi bilan mashh’urdir. Asarda XIII asrda Olmaliq va unga qaram erlarda h’ukmronlik qilgan turk h’ukmdorlari, Qoraxoniylar, xususan ularning Koshg’arda h’uk“Mulh’aqot as- suroh’” (“As-suroh’”ga ilova”) nomlimronlik qiogan namo ё ndalari; Koshg’ar, Xwtan, Farg’ona, Shosh viloyatlari, shuningdek Sirdar ё ning quyi oqimida joylashgan bir qator yirik wrta asr shah’arlari, masalan Barchinlig’kent, Jand h’aqida, Jamol Qarshiy bilan zamondosh bwlgan mashh’ur kishilar-shayxlar, olimlar, shoirlar h’aqida diqqatga sazovor malumotlarni uchratamiz. Umuman, Jamol Qarshiyning ushbu asari Movarounnah’r h’amda Markaziy Osi ё xalqlarining XIII asrdagi tarixi, madaniyati, yirik shah’arlari va ularning ah’volini wrganishda zarur manbalardan biridir. “Mulh’aqot as-suroh’” h’ozirgacha bironta tilga tarjima qilinmagan. Uning qwl ё zma nusxalari Angliya, Frantsiya, Germaniya kutubxonalarida, Rossiyaning Sankt-Peterburg shah’rida va Toshkentda mavjud. Ushbu darslikda arab tilida bitilgan yurtimiz tarixiga oid eng muh’im ё zma manbalar twg’risida ixcham va qisqa malumot berishga intildik. Chunki tariximizning bu qatlami, yani arab tilida VII-XIV asrlar davomida yaratilgan ё zma manbalar h’ali mukammal wrganilgan deyish qiyin. Bu kelgusi manbashunoslar oldidagi sharafli vazifa. Albatta, biz keltirgan ё ki zikr etgan asarlar nomlari bilan arab tilidagi manbalar rwyxati chegaranlanmaydi, ё xud tugamaydi, ammo bakalavriat talabalarida umumiy tasavvur h’osil qilish uchun kifoya qiladi, deb h’isoblaymiz. Yüklə 1,14 Mb. Dostları ilə paylaş:
|