Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

 
8.3.6. “Chor maqola”
“Chor maqola” nomi bilan mashh’ur bwlgan bu qiziqarli asar muallifi 
Nizomiy Aruziy Samarqandiydir. Uning wz ismi Najmuddin Ah’mad ibn Umar 
ibn ali bwlib, asli Samarqandlikdir. Otasi bir vaqtlar Saljuqiy Alp Arslon xizmatida 
bwlgan. Bwlg’usi olim IX asrning 90- yillarida tug’ilgan, 1116-1119 yillari Sulton 
Sanjar (1118-1157) saroyida Nishopurda h’a
ё
t kechirdi, swngra Gur va Bomi
ё
nda 
(Afg’onistonning markaziy qismida joylashgan viloyatlar) h’ukm surgan 
Shansabiylar xizmatiga kirdi va umrining oxirigacha wsha erda yashadi. 
“Chor maqola” ilmiy, etnik-didaktik mavzuda 
ё
zilgan asar bwlib, “Majma 
ul-g’aroyib” (“Ajoyibotlar majmuasi”) nomi bilan h’am ataladi. Asar 1156-1157 
yillari bitilgan bwlib, twrt qismdan iborat: 
3.
Dabir (kotib)lar va dabirlik h’aqida; 
4.
Sheriyat ilmi va shoirlarning qadr-qiymati h’aqida; 
5.
Cay
ё
ralar h’aqidagi ilm va munajjimlik h’aqida; 
6.
Tibb (meditsina) va tabiblik xususidadir.
Birinchi qismda qoraxitoylar bilan Sulton Sanjar wrtasidagi 1141 yilning 9 
sentyabrida Samarqand atrofida bwlgan urush, Qoraxitoylar bilan Xorazm, 
shuningdek, Sulton Mah’mud G’aznaviy bilan Movarounnah’r h’ukmdori 

---

76
Qoraxoniy Bug’raxon Muh’ammad (1033-1056 yillar atrofida vafot etgan) 
wrtasidagi si
ё
siy munosabatlar, qoraxitoylar istilosi arafasida Buxoro sadrlarining 
umumiy ah’voli h’aqida qisqa, lekin qimmatli malumotlar keltirilgan.
“Chor maqola”ning ikkinchi qismida h’am muh’im maoumotlarni 
uchratamiz. Mashh’ur forsiyzabon shoirlar Rudakiy (taxm.860-941 yy.), Farruh’iy 
(1038 yili vafot etgan), Firdavsiy (taxminan 940-1020-1030 yillar orasi)larning 
h’a
ё
tiga oid, shuningdek, Bodh’izning tabiiy sharoiti, masalan u erda bwlgan 
1000ga yaqin koriz, uzumning 120ta navi, Qoraxoniylar davrida 
Movarounnah’rning adabiy va madaniy h’a
ё
tiga oid axborotlar shular 
jumlasidandir.
Uchinchi qismda Abu Rayh’on Beruniy va Umar Hay
ё
mning (taxm. 1048-
1123) h’a
ё
ti (Nizomiy Aruziy Samarqandiy u bilan yaqindan tanish bwlgan) bilan 
bog’liq malumotlar berilgan. 
Twrtinchi qismda wzbekistonlik buyuk qomusiy olim Abu Ali ibn Sinoning 
(980-1037 yy.) Buxoro va Xoraz mdagi ilmiy faoliyati bilan bog’liq malumotlarni 
uchratamiz. 
Xullas, Nizomiy Aruziy Samarqandiyning ushbu asari Wzbekistonning X-
XI asrlardagi ijtimoiy-si
ё
siy va madaniy h’a
ё
tini wrganishda muh’im ah’amiyatga 
ega bwlgan manbalardan biri h’isoblanadi. 
“Chor maqola”ning forsiy matni 1910 va 1955-1957 yillarda eronlik 
sharqshunos olimlar Mirzo Muh’ammad Qazviniy h’amda Muh’ammad Muin 
tomonidan chop qilingan. Asar ingliz tiliga 1921 yili va 1963 yili rus tiliga tarjima 
qilingan. Sharqshunos Mah’mud Hasaniy uni wzbek tiliga tarjima qilib chop 
ettirgan.