Microsoft Word ìàíáà ëàò ëåê. doc

 
8.3.7. “Mujmal at-tavorix va qisas”
Muallifi nomalum bwlgan “Mujmal at-tavorix va qisas” (“Tarixlar va 
qissalar majmuasi”) nomli bu asar ixcham tarzda 
ё
zilgan umumiy tarixga oiddir. 
Unda qadim zamonlardan (islomiyatdan avval wtgan Eron podshoh’lari zamonidan 
to wg’uzlar tarafidan Sulton Sanjarning asir olinishi (1153) va Nishopurning 
vayron etilishigacha bwlgan davr ichida Eronda va qisman Wzbekistonda yuz 
bergan ijtimoiy-si
ё
siy voqealar h’ikoya qilinadi.
Asar 1153 yildan keyin yaratilgan. Kitobning ilmiy qimmati shundaki, unda 
turkiy xalqlar, ularning kelib chiqishi h’aqidagi rivoyatlar, turklarning vatanlaridan 
biri 
İ
ssiqkwl h’aqida boshqa manbalarda uchramaydigan malumotlar keltirilgan. 
“Mujmal at-tavorix va qisas”ning yagona qwl
ё
zma nusxasi Parij Milliy 
kutubxonasining qadimiy forsiy kitoblar fondida, 62 raqam ostida saqlanmoqda. 
Uning matni 1939 yili eronlik Malik ush-shuaro Bah’or tomonidan chop etilgan. 
8.3.8. “Zayn al-axbor”
“Zayn al-axbor” (“Tarixlar bezagi”) nomli kitob muallifi XI asrning yirik 
tarixchisi Gardiziydir. Uning twla ismi Abu Said Abulh’ay ibn Zah’h’ok ibn 
Mah’mud Gardiziy, G’azniga (Afoniston) tobe bwlgan va uning sharqiy tarafida 
joylashgan Gardiz qishlog’ida tug’ilgan. U wz zamonida
ё
q shuh’rat topgan 
olimdir. Bu esa uning yaqin “Zayn al-axbor” nomli asari tufayli bwldi. Kitob 1049-

---

77
1050 yillar orasida 
ё
zib tamomlangan va G’aznaviylardan Sulton Abdurashidga 
(1049-1053) taqdim etilgan. 
“Zayn al-axbor” asosan qadim zamonlardan (islomiyatdan avval wtgan 
qadimgi Eron podshoh’lari zamonidan) to 1041 yilgacha, yani G’aznaviylardan
Sulton Mavdud (1041-1050) bilan Sulton Muh’ammad (1030-1031, ikkinchi marta 
1041) wrtasida, yani 1041 yili Dinovarda bwlgan urushgacha Xurosonda bwlib 
wtgan voqealar h’aqida h’ikoya qiladi. Asarda ayniqsa Xurosonning arab 
istilosidan 1041 yilgacha bwlgan tarixi boshqa asarlarga nisbatan kengroq 
ё
ritilgan. 
Gardiziy ushbu asarini 
ё
zishda as-Sallomiyning “Kitob fi axbor vuloti 
Xuroson”, al-Jayxoniyning “Ajoyib al-buldon”, shuningdek ibn Muqaffa, ibn 
Xalliqonning asarlaridan h’am foydalangan. 
“Zayn al-axbor” rumliklarning madaniyati (dar marifati rumi
ё
n), turli 
xalqlarning diniy marosimlari va yil h’isoblari, Movarounnah’rning turkiy ah’olisi 
va Hindiston h’aqida degan boblardan iborat. Asarning turli xalqlarning 
(musulmonlar, yah’udiydar, xristianlar va boshqalarning) diniy marosimlari va yil 
h’isoblari h’amda Hindiston h’aqidagi boblari Abu Rayh’on Beruniy asarlari, Wrtv 
Osi
ё
va Wzbekistonning turkiy ah’olisi h’aqidagi bobi esa qisman ibn 
Xurdodbeh’, Jayh’oniy va ibn Muqaffa asarlariga tayanib 
ё
zilgan. 
Gardiziyning “Zayn al-axbor” asari Xuroson va Movarounnah’rning arablar 
istilosidan to XI asrning wrtalarigacha bwlgan si
ё
siy tarixini qrganishda muh’im 
wrin tutadi. 
“Zayn al-axbor” asarining forscha matni eronlik Mirzo Muh’ammad 
Qazviniy 1937 yili, Muh’ammad Nozim 1928 yili h’amda Said Nafisiy tomonidan 
1954 yili chop etilgan edi. 1969 yili Teh’ronda asarning twla nashri amalga 
oshirildi. Uning turkiy xalqlar h’aqidagi bobi rus tilida V.V.Bartold tomonidan 
1900 yili nashr qilingan. 
Kitobning Wzbekistonga aloqador qismi A.K.Arends tomonidan ruschaga 
qilingan tarjimasi 1991 yili L.M.Epifanova tomonidan nashrga tay
ё
rlanib 
Toshkentda chop etildi.