Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
71 Ingilis dilinin Avstraliya variantında avstralizmlər poetik əsərlərin, xüsusilə də, xalq nəğmələri və folklorun əsasını təşkil edir. Məlumdur ki, dilin leksik sisteminin inkişafına mühüm faktorlar həlledici təsir göstərir. Bunlara misal olaraq təbii-coğrafi mühiti, sosial- iqtisadi, mədəni və başqa faktorları göstərmək olar. Məsələn, Avstraliyanın koloniyalaşmasının erkən dövrlərində yeni, hələ tanış olmayan əşya və ya hadisələrin adlandırılmasına olan tələbat tamamilə leksik yenilik olan laughing, jackass, kackeroo və woolshed tipli sözlərin yaranmasına gətirib çıxarmaya bilməzdi. U.Remsonun, S.Bekerin, C.Ternerin və başqa avstraliyaşünasların ingilis dilinin Avstraliya variantında olan bu tipli leksik yeniliklərə və həm də AuE-də digər leksik xüsusiyyətlərə həsr olnmuş elmi əsərləri var. U.Remsonun tədqiqatlarının materialları bu günümüzdə də müasirdir,ona görə ki, müəllif leksikanın elə elementlərini tədqiq edir ki, bu leksik vahidlər zamanın sınağından keçib və avstraliyalıların ədəbi dilini zənginləşdirib. Buna görə də Remsonun əsəri AuE-nin müasir vəziyyətinin öyrənilməsi baxımından böyük maraq doğurur. Haqlı olaraq Avstraliya ingiliscəsinin leksik-semantik sisteminə aid olan ümumişlək sözlərin Beyker tərəfindən özbaşına bir kateqoriya birləşdirilməsi tənqid edən Remson özü də səhvlərdən can qurtara bilmir. U.Remson hərdən elə sözləri avstralizmələr aid edir ki, bu sözlərin AuE-nin leksik-semantik tərkibində mənsubiyyəti mübahisəlidir. Misal üçün, “bloke” sözünü götürə bilərik. Oksford lüğətinin tərtibçiləri bu sözün eyni dərəcədə BE-yə mənsubluğunu bildirirlər. Eyni vəziyyət “hoax” sözünə də aiddir. Bu sözün amerikanlıların ədəbi dilində tez-tez işlədilməsi onun təmiz avstralizm olmadığını bildirir. İngilis dilinin Avstraliya variantına həsr olunan elmi əsərlər içərisində bir az sxematik olsa da, dolğunluğu ilə seçilən və S.Beyker tərəfindən yazılan “The Australian Language” əsərini qeyd etmək yerinə düşər. Ancaq bu əsərin Menkenin məşhur “Amerikan dili” əsərin təsiri altında yazıldığı baxmayaraq, Beykerin fikrincə bu kitab AuE ilə BE arasında olan fərqlərin sübutudur. O yazır ki, bizdə, yəni Avstraliyada və İngiltərədə əşyalar bir-birindən o dərəcədə fərqlidir ki, adət etdiyiniz sözlərdən ya imtina etməli, ya bu sözləri başqa mənalarda işlətməli, ya da tamamilə yeni sözlər işlətməli idik. Avstraliya ingiliscəsinin leksikasına həsr olunmuş və maraq doğuran, nəzərə çarpan əsərlər arasında C.Ternerin “The Language in Australia and New Zealand“ (1966) və “Good Australian Engilsh” (1972) əsərləri də var. Birinci kitabda müəllif Avstrliya ingilis dilinə müxtəlif tərəflərdən yanaşır. O, C.Beykerlə Avstraliya ingilis dilinə görə mübahisəyə girir, Avstraliya ingilscəsinin tələffüz xüsusiyətlərini analiz edir, sadə danışıq diinə və slenqlərə məxsus leksik vahidləri təsvir edir. Terneringilis dilinin Avstraliya variantının yarandığı vaxtdan bu günədək olan inkişafını izləyir. Bu iş bir az sxematik və məhdud misallarla aparılır.
Filologiya məsələləri, №4, 2017
72 Müəllifin gördüyü işin müsbət tərəfi ondadır ki, o Avstraliya ingiliscəsinin leksikasının semantik inkişafını sosial faktorlara bağlamağa səy göstərir. Əsərin “Semantics” adlanan III hissəsi onun bu səpgidə olan tədqiqatlarına aiddir. Terner əvəllər A.Mitcell tərəfindən irəli sürülən Avstraliyada dilçilik şəraitinin nitqin vahid şəklə salınması üçün unikal olmasını bir daha Təsdiqləyir. Belə ki, bütün ölkə ərazisində dialektlər müşahidə olunmur, sözlərin işlədilməsində bölgələrdə olan normadan kənara çıxmalar olduqca azdır. Astraliya ingilicəsində Avstraliya elementinin izahına və onun Avstraliya ingiliscəsind rolunun əleyhinə çlıxan Terner Avstraliya dili ideyasını qəbul etmir və düzgün bir fikrə gəlir ki, Avstraliya variantı ingilis dilinin təbii-coğrafi, sosial-mədəni-etnik və başqa faktorların qarşılıqlı əlaqəsinin qanuni nəticəsədir və bu nöqteyi-nəzərdən AuE müasir ingilis dilinin başqa variantlarından heç nə ilə fərqlənmir. Son onilliklərdə ictimai inkişafın mühüm anlarını nəzərə alıb, müasir dilin vəziyyətini və ingilis diinin Avstraliya variantında toplanan avstralizm- lərin son illərin çapdan çıxmış soraq kitabçalarından istifadə etməklə aparılmış analiz göstərir ki, Avstraliya ingiliscəsindəki avstralizmlər aşağıdakı istiqamətlətrə meyl göstərir: 1. Flora və fauna. 2. Təbii-coğrafi mühit. 3. Ölkə, ştat və şəhər adları . 4. Həyat tərzi (insanlar, adətlər, idman). 5. Ölkənin daxili hissəsi (üzərindəki tikilərlə). 6. Kənd təsərrüfatı (əsasən qoyunçuluq). 7. Aboringenlərin xasiyyəti və onların həyat tərzi. Ölkənin adı, “ köhnə və xeyirxah İngiltərə” ilə ənənəvi etnik və mədəni əlaqələri, Avstraliya ştatlarının şəhərlərinin ad və ləqəbləri bütöv bir avstralizmlər seriyasında öz əksini tapıb. Qismən avstralizmə misal olaraq Commonwealth-i göstərə bilərik. Əgəe ingilis, yeni zelandiyalı, kanadalı üçün bu söz qısaldılmış Commonweath - Millətlərin Britaniya birliyi anlamındadırsa, avstraliyalı üçün bu söz Avstraliya anlamındadır. Göstərilən misalda Avstraliya elementi Commonwealth sözünün ancaq bir mənasında özünü göstərir. Avstraliya ingiliscəsində göstərilən leksik vahidlərin II Dünya müharibəsindən sonra nəzərə çarpan dərəcədə canlanması maraq doğuran faktdır. Çünki bu illərdə Avstraliyaya gələn mühacirlərə və onlarla buraya gələn Britaniya adalarının sakinlərinə yerli sakinlərin ironiya ilə verdikləri ad-ləqəblərdən ən məşhurları “pommy” və “pom wog” idi. Pommy (pom) sözünün ingilis dilinin Avstraliya variantında işlənməsinin tarixi və mənşəyi məlum deyil. Beykerin fikrincə bu söz keçən əsrin ortalarında yaranıb və işlənməyə başlayıb. Onun fikrincə pommy - jimmy (jimmygrant-immigrant) sözünün oxşarı kimi yaranıb və öz növbəsində
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|