Microsoft Word 017 esas sayi doc
Yüklə 1,89 Mb. Pdf görüntüsü
|
Filologiya məsələləri, №4, 2017
78 SƏİDƏ ORUCOVA ADU
o.sayka@mail.ru
YUNAN DİLİNDƏN İNGİLİS DİLİNƏ KEÇMİŞ SÖZLƏR Açar sözlər alınma sözlər, elm, terminologiya, etimologiya, lüğət tərkibi, şəxs adları, leksik və fonetik xüsusiyyətlər Key words: borrowings, science, terminology, etimology, vocabulary, personal names, lexical and phonetic features Ключевые слова: заимственные слова, наука, терминология, етимо- логия, словарный запас, личные имена, лексические и фонетические особенности
Dilin inkişafinin mərhələlərindən biri başqa dillərdən alınmış sözlərdir. İngilis dilinin inkişafında da başqa dillərdən alınma sözlər böyük yer tutur. İngilis xalqının yarandığı ilk gündən ingilis dili ölkənin qədimyerli dillərinin və işğalçıların dillərinin hesabına zənginləşmiş və dilin lüğət tərkibinin yarısından çoxu həmin dillərin materialı əsasında formalaşmışdır. İngilislərin əcdadları olmuş german mənşəli anqlo-saksonların ilk əlaqəyə girdikləri xalq kelt tayfaları idi. İngilislər ilk alınma sözləri keltlərin dilindən almışlar. Bu dildən ingilis dilinin lüğət tərkibinə həm kelt sözləri, həm də keltlərin I-IV əsrlərdə işğalçı romanların dilindən aldıqları latın sözləri olmuşdur. Həmin latın sözlərinin daxilində isə öz növbəsində yunan mənşəli xeyli söz olmuş və bu sözlər ingilis dilindəki yunan mənşəli sözlərin erkən təbəqəsini təşkil etmişdir. Daha sonralar ingilis dilinə skandinav və fransız dillərindən xeyli miqdarda sözlər daxil olmuşdur. Lakin ingilis dilinin bütün dövrlərində onun lüğət tərkibinə xeyli miqdarda yunan sözləri daxil olmuşdur. Yunan mənşəli alınma sözlərin mənbələri də müxtəlifdir. Onların bir hissəsi latın dilindən alınmış leksik təbəqənin daxilində, başqa bir hissəsi isə XI əsrdə ölkəni etmiş normanların gətirdiyi fransız dilindən alınmışdır. Yunan mənşəli alınma sözlərin fərqli cəhəti odur ki, onlar əsasən din və elmlə bağlıdır. Elmin bir çox sahələrində, xüsusilə tibb sahəsində yunan mənşəli leksik təbəqə geniş təmsil olunmaqdadır. İngilis dilindəki yunan mənşəli alınma sözlər eyni zamanda ingilis dilinin lüğət tərkibində semantik və fonetik dəyişmələrə səbəb olmuş və çoxmənalılığın meydana gəlməsinə şərait yaratmışdır. Bu səbəbdən də ingilis dilində yunan mənşəli leksik təbəqənin araşdırılması ingilis dilinin leksikologiyasında baş vermiş linqvistik proseslərin öyrənilməsi baxımından xüsusi maraq doğurur. Məhz bu baxımdan ingilis dilində yunan mənşəli alınma sözlərin tədqiqi xeyli aktualdır. Məlum olduğu kimi, german tayfaları Britaniyaya roman işğalı başa çatdıqdan sonra Filologiya məsələləri, №4, 2017
79 gəlmişdilər. Məhz həmin dövrdən başlayaraq ingilis dilində latın və yunan mənşəli klassik alınma sözlər daxil olmağa başlamışdır. Latın dilindən alınma sözlərin bir çoxu yunan mənşəli idi. Məsələn: qədim ingilis dilindəki butera ( butter ) sözü latın dilindəki butyrum sözündən idi, lakin eyni zamanda bu söz latın dilinə yunan dilindən keçmiş sözlərdən biridir. VI əsrdən başlayaraq xristianlığın yayılması nəticəsində qədim ingilis dilinə klassik alınmaların alınması prosesi xeyli sürətlənmişdir. Xristianlıqla bağlı olaraq ingilis dilinə din və təhsil ilə bağlı xeyli alınma söz daxil oldu. Xristianlığın yayılması ilə bağlı olaraqyeni anlayışların yarandığı müşahidə olunurdu. Bu anlayışları bildirmək üçün latın dilindən alınmış sözlərin də bir hissəsi yunan mənşəli idi. Misal üçün, müasir ingilis dilindəki apostle “apos- tol”, bishop “keşiş”, clerk “katib”, devil “şeytan”, mass “kütlə”, monk “keşiş” sözləri latın dilindən alınmış yunan mənşəli sözlər olmuşdur. Onlar aşağıdakı yunan sözlərindən alınmışdır: apostolos, episcopos, klericus, diabolos və s. Klassik alınmaların ifadə etdikləri obyekt və anlayışlar ölkə əhalisi üçün yeni idi və həmin sözlərin aid olduğu obyektlər məhz klassik dillərdən alınmalar vasitəsilə ifadə edilirdi. Həmin sözlər ingilis dilinə uyğun olaraq xeyli dəyişirdi. Məsələn: apostolus, episcopus, candela, clericus, diabolos, monasterium, monarchus sözləri qədim ingilis dilində apostol, biscop, candel, clerec,deofol,mynster, munic kimi tələffüz olunurdu. Yunan dilindən ingilis dilinə xeyli miqdarda prefikslər daxil olmuşdur: amphi-, ana- , apr-, cata-, exo-, en-, hypo-, meta-, sine- və s. Lakin bu prefikslər ancaq alınma sözlərin tərkibində işlənir və qeyri-məhsuldar hesab olunur: amphibious, amphibiology, anatomy, anagram, analysis, apology, apostle, cataract, catalogue, cathedral, exotic, hypotenuse, hyphen, metaphysics, method, sinecure və s. Kilsə və dinlə bağlı latın dilindən ingilis dilinə alınmış sözlər arasında xeyli miqdarda yunan mənşəli sözlər vardır. Belə sözlərin bəziləri germanlar Britaniyaya gəlməmişdən əvvəl yunan dilindən alınmışlar. Ədəbiyyat , mədəniyyət və başqa sahələrlə əlaqədar leksikanın da bir qismi yunan dilindən latın dili vasitəsilə keçmişdir. İngilis dilindəki yunan mənşəli sözlər assimilyasiya olunmuş şəkildə alınmışdır. Onların böyük hissəsi latınlaşmış yunan sözləridir. Lakin yunan mənşəli sözlərin latın və ya fransız dili vasitəsilə alındığını çox zaman təyin etmək çətin olur. Bu hal əksər hallarda latın ədəbi dilindən alınma son dövrə aid olan alınma sözlərə şamil edilir. Bir çox hallarda yunan mənşəli sözün hansı dildən alınmasını müəyyən etmək qətiyyən mümkün olmur. Məsələn: consist və explore latın dilindəki consistere və explorare və yaxud da fransız dilindəki consister və explorer sözlərindənola bilər. Conformation, conflagration və başqa isimlər ya latın dilindəki conformation – em, conflagration, ya da fransız dilindəki conformation, conflagration sözləri ilə bağlı ola bilər. Affable, audible, jovial, modest, sublime, consequent sözləri həm fransız,
Yüklə 1,89 Mb. Dostları ilə paylaş:
|