236
Bu deyim bir çocuk oyuncağı olan hacıyatmazla bağlantılıdır. Rusça’da bu
oyuncağa “Ванькa-встанькa” (Van’ka-vstan’ka) denir. “Bалять ваньку”
(val’at’ van’ku) – van’kayı yana yatırmak demektir. “Ванька” (Van’ka) , Rus
masallarına saf, aptal bir tipin temsilcisi olduğu için “валять ваньку” (val’at’
van’ku), “валять дурака” (val’at’ duraka) ile aynı anlamda kullanılmıştır. Yetişkin
bir insanın hacıyatmazla oynaması gayri ciddi bir davranış saymaktaydı. Deyimin
mecazi anlamı da buradan gelmektedir.
382
Örnek tümceler;
a)
Почему вы не работаете? Почему валяете дурака? Где у вас бригадир?
(Гладков)
383
Neden çalışmıyorsunuz? Neden avarelik ediyorsunuz? Ekip şefiniz nerede?
b)
Время было хорошее, потому что в школе почти не учились. Приходили
и валяли дурака. (Токарева).
Okulda ders yapılmadığı için, zaman çok güzel geçiyordu. Okula gelip
aylaklık ediyorduk.
c)
Ему казалось, что он попал к людям, которые всё время валяли дурака.
(А.Первенцев)
O, sürekli avarelik eden insanların arasına düştüğünü sanıyordu
.
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır.
Tümce içinde genelde yüklem (örnek a, b, c) görevini üstlenmektedir. ki
ögeli tümcede fiil şimdiki ve geçmiş zamanda ya da “привыкнуть” (privıknut’) -
382
N.M.Şanskiy, 1987, s. 24
383
Ö.Aydın Süer, 1999, s. 24
237
alışmak
, “начать” (naçat’) - başlamak, “продолжать” (prodoljat’) – devam etmek,
“перестать” (perestat’) – kesmek, vazgeçmek gibi fiillerle birlikte mastar halinde
kullanılmaktadır. Öznesiz tümcede ise mastar halinde ve “хватит” (hvatit) – yeter,
kes
ve “нечего” (neçego) - faydasız sözcükleriyle birlikte kullanılmaktadır. Fiil hem
tekil halde hem de çoğul halde kullanılabilmektedir. sim ise sadece tekil halde ve
tamlayan durumundadır.
Верёвка плачет
Türkçe anlamı = ip (urgan) ağlıyor;
Türkçe karşılığı = cezayı hak etmek, darağacına müstehak olmak;
Aslı = Asıl Rusça.
Bu deyim idam cezasıyla bağlantılıdır. dam sırasında nemli ipe sabun
sürülürdü ve oluşan köpükler gözyaşı gibi damlardı. Bu deyimin mecazı anlamı
buradan doğmuştur.
384
Örnek tümceler;
a)
Непослушный мальчишка, давно по нём, как говорится, верёвка
плачет.
385
Laftan anlamayan çocuk, hani ne derler, cezayı çoktan hak etmişti.
b)
Я найду куда их пристроить... Верёвка давно по ним плачет.
(А.Степанов)
386
c)
Onları bir işe yerleştireceğim… Darağacını çoktan hak ettiler.
384
Gruşko, Medvedev, 2000, s. 64
385
Ö.Aydın Süer, 1999, s. 27
386
A. .Molotkov, 1978, s. 59
238
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır.
Tümce içinde tümcenin temel ögeleri (örnek a, b) olarak kullanılmaktadır.
Deyim tekil halde kullanılmaktadır.
Вилами на воде (по воде) писано
Türkçe anlamı = su üzerinde dairelerle yazılmış;
Türkçe karşılığı = havada bir iş, çok kuşku verici bir iş;
Aslı = Asıl Rusça.
Mihel’son, Timoşenko, Popov, Gruşko, Medvedev gibi bazı bilim adamları
bu deyimin Eski Yunanca’dan ya da Latince’den bir taklit olarak geçtiği tahmininde
bulunmaktadırlar. Bunun nedeni de bu dillerde ve başka bir çok dilde olan “писать
на воде” (pişat’ na vode) – suda yazmak deyimdir. Fakat “писать на воде” (pişat’
na vode) – suda yazmak deyimi ve “вилами на воде (по воде) писано” (vilami na
vode (po vode) pisano) – çok kuşku verici bir iş deyimi hem şekil olarak hem de
anlam olarak farklılık göstermektedir. Bu yüzden bu deyimin başka bir dilden taklit
olarak geçmediği görüşündeyiz. Ancak Rusça’daki “вилами на воде (по воде)
писано” deyiminin “писать на воде” (pişat’ na vode) – suda yazmak deyiminin
temelinde ortaya çıkma olasılığını da reddedemeyiz.
Bu deyimim kökenleri hakkında son zamanlarda çok sayıda etimolojik
tahmin ortaya çıkmaktadır. Bunları inceledikten sonra bize göre gerçeğe en yakın
olan Şanskiy’nin yaptığı tahmindir. Şanskiy’e göre bu deyim büyük olasılıkla asıl
Rusça olan bir kökene sahiptir. Bu deyim içerisinde kullanılan “вилы” (vilı)
sözcüğü bazı lehçelerde bu güne kadar “круги” (krugi) - daire, halka anlamında
kullanılmıştır (bkz. вилок, вил (завиток)). Daha sonları bu anlam güncelliğini
239
kaybetmiştir. Günümüzde ise hatalı bir şekilde kullanılarak yaba ile
ilişkilendirilmektedir. Yaba, ot ya da saman karıştırmak için köylülerin kullandığı
çatal şeklinde bir tarım aletidir. Deyimde söz edilen hareket ise yabayla ilgili
olmayıp, suya atılan bir taşın oluşturduğu dairelerle suya yazılan kadere bakarak bir
insanın geleceği hakkında tahminde bulunmaktır.
387
Örnek tümceler;
a)
Станет ли кандидат губернатором – вилами по воде писано, всё зависит
от активности избирателей, от их доверия к его программе. (из
прессы)
388
Aday vali olacak mı, kuşku verici bir iş. Her şey seçmenlerin hareketine,
adaya ve onun programına olan güvenine bağlı.
b)
Но даже это обещание, как говорится, вилами на воде писано. (Правда,
1982, 19 сент.)
389
Bu vaat bile, nasıl derler, kuşku verici.
c)
Это ещё вилами на воде писано, буду ли я знаменит. (П.Невежин)
390
Ünlü olabilecek miyim, bu henüz havada bir iş.
Deyim konuşma dilinde karşımıza çıkmaktadır.
Tümce içinde yüklem (örnek a, b, c) görevini üstlenmektedir.
Deyim değişmemektedir.
387
N.M.Şanskiy, 1987, s. 27
388
N.V.Basko, 2002, s. 36
389
V.M.Mokiyenko, Poçemu nak govor’at? Ot avos’a do yat’a, istoriko-etimologiçeskiy spravoçnik
po russkoy frazeologii, Sankt-Peterburg, Norint, 2004, s. 94
390
A. .Molotkov, 1978, s. 320
Dostları ilə paylaş: |