Microsoft Word 5 Türkiye Miyosen Dönem Fosil Gergedangilleri
Yüklə 166,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
| GÜLŞAH GÜLER
GERGEDANGİLLERİ * Gülşah GÜLER ** Özet Türkiye Miyosen Dönemi fosil memeli faunalarının en zengin bileşenlerinden olan gergedangiller üzerinde günümüze kadar çok sayıda bilimsel çalışma gerçek- leştirilmiştir. Ancak geniş bir zaman aralığa dağılan ve sistematik revizyonları so- runlu olan kimi faunaların da bilimsel çalışmalar arasında yer aldığı anlaşılmıştır. Bu çalışma ile Türkiye coğrafyasında Miyosen Dönem’ine ait 43 adet karasal me- meli faunada yer alan Gergedangiller (Rhinocerotidae) ailesinin fosilleri üzerinde genel bir literatür taramasına gidilmiş ve yayınlamış örneklerin sistematik konumla- rı yine en güncel yayınların ışığında revize edilmiştir. Tüm bu literatür çalışmaları- na ilaveten zengin Hominoid fosilleri üreten Bursa-Paşalar Kazısı 1990-2014 yılla- rına ait Gergedangiller fosil materyalleri arazi ve laboratuvar çalışmalarının ışı- ğında ilk defa bu özgün çalışma ile taksonomik açıdan çalışılmıştır. Anahtar Kelimeler: Rhinocerotidae, Türkiye, Miyosen, Paşalar faunası. Miocene Fossil Rhinocerotidae of Turkey Summary Numerous scientific studies have been achieved on Rhinocerotidae which is one of the richest elements of Miocene mammalian faunas of Turkey. However, it was later understood that some faunas which had still problematic systematics on this group exists in scientific studies. Within this study, a broad literature study on Rhinocerotidae fossils that took part in one of the 43 Miocene localities of Turkey were achieved and systematics of published materials were revised in the light of latest literatures. Besides whole these literature works, Rhinocerotidae fossil mate-
*
Anabilim Dalı
** Prof. Dr. Berna ALPAGUT Danışmanlığında hazırlanan “İnsanın Üst Ailesinin Evrimine Eşlik Eden Gergedangillerin Anadolu Miyosen Paleoekolojisindeki Yeri” isimli yüksek lisans tezinden üretilmiştir.
GÜLŞAH GÜLER
60 rials collected during 1990-2014. Bursa-Paşalar were studied taxonomy in this study to Paşalar Excavation were described first time in this study. Key Words: Rhinocerotidae, Turkey, Miocene, Paşalar fauna. Giriş Jeolojik oluşumu ve coğrafi konumu bakımından önemli bir yere sahip olan Anadolu, Tersiyer Dönemde yaşamış olduğu jeodinamik evrim sonucu Avrupa, Asya ve Afrika kıtaları arasında kavşak konumlu bir ülke olma özelliği kazanarak memeli hayvanların göç yolları üzerinde yer almış, bunun yanı sıra birçok endemik faunanın evrilmesine olanak sağlayarak büyük coğrafi bir bölge olma özelliğini de üstlenmiştir (Kaya ve Saraç, 2007). Anadolu’nun çeşitli bölgelerinden çıkarılan fosil örnekler, memeli hayvanla- rın evrimsel süreçlerini ve buna bağlı olarak nasıl bir paleoekolojik ortamda yaşamış olduklarını anlamamızı sağlar. Bu doğrultuda öncelikle Anadolu Miyosen Hominoidea lokalitelerinden olan Bursa-Paşalar’dan çıkarılan gergedangillere ait fosil materyalleri takso- nomik olarak betimlenerek sonrasında Türkiye Miyosen gergedangilleri üzerinde görülmüş olan tüm paleontolojik literatür faunaların sunduğu bi- yostratigrafik veriler göz önüne alınarak yeniden gözden geçirilmiş, yayınla- nan fosil örneklerin varsa taksonomik revizyonları ve faunaların son biyost- ratigrafik konumları bu çalışmaya eklenmiştir.
Bursa Paşalar Kazısı Materyali Materyal ve metot çalışması olarak Anadolu Miyosen dönem MN 4/5 lokalitesi olan Paşalar 1990-2014 yıllarına ait Gergedangiller fosil materyal- leri, daha önceki yıllarda yayınlanmış fosil örneklerle (Fortelius, 1990) bire- bir deneştirilmiştir. Bursa Paşalar Kazısı’ndan 1983–1989 yıllarına ait çıkarılan 223 adet Gergedangiller fosil örneği Fortelius (1990) tarafından incelenmiş, 94 adeti- nin paleontolojik sistematiği “Journal of Human Evolution, Volume 19, Number 4/5, Rhinocerotidae from Paşalar, Middle Miocene of Anatolia (Turkey)” makalesinde yayınlanmıştır. Materyallerin cinsler arası dağılımla- rına göre en fazla fosil materyali türü tanımlanamayan gergedangiller oluştu- rur. Taksonomik olarak cinsi betimlenebilen türler arasında ise en fazla Be- gertherium tekkayai’ye ait örnekler olmuştur. En az fosil buluntuya rastlanı- lan tür ise Aceratherium sp. aff. tetradactylum’dur (Şekil 1). TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
61 Bursa Paşalar kazı arşivinde yer alan, kazının başlangıç tarihi olan 1983 yılından itibaren, 2014 yılına dek ele geçirilen tüm faunaya ait fosil örnekler taranmış ve Excel programı ile veri tabanı oluşturulmuştur. Bu veritabanına göre 1983-2014 yılları arası Bursa Paşalar faunasında 459 adet gergedangil- ler örneğiyle karşılaşılmıştır. Öncelikle 1983 -1989 yılları arasına ait gerge- dangiller örnekleri Fortelius (1990)’un çalışmasındaki fosil numaralarına göre tespit edilmiştir. 1990-2014 yıllarına ait 236 adet örnekten ise 116 adedi Fortelius (1990)’un fosil örnekleri ile deneştirilerek betimlenmiştir. Çalış- maya gergedangillerin vücut iskeletine ait fosilleri dâhil edilmemiştir. İncelenen Gergedangiller fosillerinde kesici buluntusuna rastlanılma- mıştır. Taksonomik olarak betimlenebilen türler arasında ise en fazla Be-
En az karşılaşılan tür ise Brachypotherium brachypus’tur (Şekil 1).
1990-2014 yılları arası tanımlanan fosil materyallerin dağılımına baktı- ğımızda; tarafımdan betimlenen Begertherium tekkayai’ye ait 98 adet fosil materyal; Brachypotherium brachypus’a ait 3 adet fosil materyal; Acerathe- rium sp. aff. tetradactylum’a ait 15 adet fosil materyal mevcuttur (Tablo 1; Resim 1,2,3,4). Bursa Paşalar 1990-2014 Bursa Paşalar 1983-1989 GÜLŞAH GÜLER
62 Tablo 1. Bursa Paşalar Kazısı (1990-2014) gergedangiller familyası izole dişler ve çeneler sayısal dökümü
Begertherium (Beliajevina) tekkayai Brachypotherium brachypus Aceratherium sp. aff. tetradactylum Mandibular dp 1
- - dp 2 19
- 2 dp 3 10
- - dp 4 12
- - p 1 -
- - p 2 -
- - p 3 2
- - p 4 2
- - m 1 3
1 - m 2 3
- - m 3 -
1 - Mandibula 8 - - Maxillar dP 1
- - dP 2 5
- 4 dP 3 10
- 3 dP 4 3
- - P 1 -
- 1 P 2 -
- 2 P 3 -
- 1 P 4 -
1 2 M 1 3
- - M 2 -
- - M 3 1
- - Maxilla 2 - - Türlere Göre Toplam 98
3 15
Genel Toplam 116
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
63
Resim 1 Bursa-Paşalar, Begertherium tekkayai sol dP 2
4 Resim 3. Bursa-Paşalar, Aceratherium sp. aff. tetradactylum sol P 1 GÜLŞAH GÜLER
64 Resim 4. Bursa-Paşalar, Begertherium tekkayai sağ mandibula parçası P 3 -M 3
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
65 Literatür Çalışması İncelenen fosil materyalin yanı sıra gergedangiller buluntusu bulunan Anadolu Miyosen faunaları literatürden taranmıştır ve 43 adet lokalitede, 29 farklı gergedangiller türü saptanmıştır (Şekil 3). Bu lokalitelerin yaşları MN 4 zonu ile MN 13 zonları arasındadır (Şekil 2) ve aşağıda biyokronolojik sırada özetlenecektir: Erken Miyosen Anadolu’da bilinen en yaşlı Miyosen gergedangiller fosillerinin çoğun- luğu Alt Miyosen yaşlı linyit ocaklarından çıkmıştır. Bunlar sırasıyla Orta Anadolu’dan Konya-Harami (MN1) ile Batı Anadolu’dan İzmir-Tire (MN4) ile Muğla-Ören-Hüssamlar (MN4-5) lokaliteleridir (Resim 5.). Bunlar için- den Tire faunası paleontolojik açıdan Kaya (1987) tarafından çalışılmış ve bulgu Aceratherium sp. olarak tanımlamıştır. Muğla-Ören-Hüssamlar bulgu- su ise Anadolu’daki ilk bulgu olan Prosantorhinus sp. olarak tanımlanmıştır (Kayseri ve diğ. 2014). Tüm bu adı geçen lokalitelere ait bulgular Ege Üni- versitesi Tabiat Tarihi Müze’si envanterine kayıtlıdır.
GÜLŞAH GÜLER
66
Ş ekil 3. Anadolu Miyosen Lokalitelerindeki (MN 4 – 13) gergedangiller tür da ğı lı m ı 0 2 4 6 8 10 12 İzmir Tire Muğla-Öre n-Hüssa mlar
Burs a-Paşalar İzmir -Mordoğan Çandır Ankara-Tüney Muğla-Kultak Muğla-Ye
ni Eskihi sar
Çatakbağyaka Afyon-Susuz-Yaylac ılar Ankara-Gölba şı-Z ırv
a Ankara -Sinap Uşak-E şme
-Akçaköy Muğla-Ul
aş Kocaeli-Gebze Afyon-Selç ik Kayseri-Dadasun Nevşeh ir-Kapado kya Çanakkale-Bayraktepe Çanakkale-Sığ ınde
re Tekird
ağ-Çorlu- Yu laf lı Ankara-Baş bere ket
Konya-Hatunsara y/Sekisırt ı Konya-Kayadibi Yozgat-Yiğit ler
Köy Afyon-Gark ın Muğla-Özl üce Kütahya-Bayat Uşak-E şme
-Balçıkl ıde
re Afyon-K
ın ık Eski Bay ırk öy Evcilera ğıll arı
Kütahya-Harman cık
Nevşeh ir-Taşk
ınpa şa Çanakkale-Gülp ınar Çankır
ı-Çorakyerler Denizli-Sazak Çankır ı-Akka
şda ğ Denizli -Mahmutgaz i Muğla-
Şer efköy
İzmir-Ese ndere
Aydın-Am asya
St epha
norhin us p
ik ermien
sis Prosanto
rh inus sp
. Lartetot
herium san saniense
Hoploa ceratherium tet radactylum Hispanotherium grimmi Hispan
otheriu m alpan i n. Sp Dih oplus sc hleiermach eri Dih
oplus p ikermie
nsis Dic
eros pa chy
gnath us Diceros neumayri Chi lotheri
um sp . Chi lotheri um sc
hlos seri
Chi lotheri
um samiu m Chi lotheri um p
er siae
Chi lotheri
um kowalewski Chi
lotheri um kiliasi Chi lotheri
um in termedi
u m Chi lotheri um hab
ereri Chi
lotheri um b
lanford i B rach yp o th eriu
m brac hy pu s Beliajevina s p .
um tekkayai B egertheri um ( B eli ajev ina)
g rimm
i Acerorhinus zernowi Acerorhinus sp. Aceratherium sp. aff. t etradactylum Aceratherium sp. Aceratherium incisivum Aceratherium (Mesacerathe rium) af
f. simo rrense
n:2 9
n:4 3
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
67 Resim 5. Konya-Ilgın-Harami lokalitesinden genel görünüm Orta Miyosen Anadolu’da bilinen diğer bir önemli lokalite Erken-Orta Miyosen (Or- leaniyen, MN5) yaşlı Bursa Paşalar lokalitesidir. Paşalar lokalitesi Anadolu Miyosen Dönem Hominoidea buluntu veren en zengin fosil yatağı olması ile diğer tüm lokalitelerden farklılaşır (Alpagut, 1990; Kelley ve ark., 2008; Kelley, 1990). Lokalitede günümüze kadar üç adet gergedangiller türü ile karşılaşılır. Bu türler; Begertherium tekkayai, Brachypotherium brachypus ve Aceratherium sp. aff. tetradactylum’dur (Fortelius, 1990: 489). Paşalar lokalitesini MN5/6 zonu ile İzmir il sınırları içerisindeki Mor- doğan lokalitesi takip eder (Resim 6). Kaya ve arkadaşları (2003) Mordoğan gergedan türünü Beliajevina sp. olarak tanımlamıştır. Bu lokalitede diğer fosiller henüz yayınlanmamış olup tüm bulgular EUNHM (İzmir) Mü- ze’sinde korunmaktadır.
GÜLŞAH GÜLER
68 Resim 6. İzmir-Mordoğan-Ayıbalığı Mevkii’nde bulunan Mordoğan lokalitesinden genel görünüm Çandır lokalitesi MN6 zonuna karşılık gelen ve Hominoid buluntu ve- ren bir lokalitedir (Tekkaya, 1974). Ankara sınırları içerisinde bulunan bu lokalitede Beliajevina grimmi, Aceratherium sp., Brachypotherium cf. brachypus ve Lartetotherium sansaniense olmak üzere dört adet gergedan- giller türü bulunur (Geraads ve Saraç, 2003: 217). Tüney lokalitesi MN6 zonu ile sınırlandırılır ve Ankara ili sınırları içe- risindedir. Tüney’in gergedangiller türünün morfolojik tanımına bakıldığında Brachypotherium brachypus olmak üzere tek bir türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975). Bu lokaliteye ait fosil bulgular BSP (Münih- Almanya) Müze’sinde bulunmaktadır.
Muğla ili sınırlarında bulunan MN 6 zonuna karşılık gelen Kultak loka- litesinin gergedangiller morfolojik tür tanımlaması Brachypotherium brachypus olarak tanımlanmıştır (Kaya ve diğerleri, 2007) (Resim 7,8). Mordoğan gibi bu lokaliteye ait tüm bulgular EUNHM (İzmir) Müze’sinde korunmaktadır.
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
69 Resim 7. Muğla-Ören-Kultak Fosil lokalitesinden genel görünüm
1 -M 2 (EUNHM) MN7/8 zonu ile yaşlandırılan lokaliteler sırasıyla Muğla-Yeni Eskihisar ve Çatakbağyaka, Afyon-Susuz-Yaylacılar ve Ankara-Gölbaşı-Zırva lokali- teleridir. Tüm bu lokalitelere ait fosil bulgular MTA (Ankara) , EÜNHM (İzmir) ve BSP (Münih-Almanya) Müzelerinde korunmaktadır.
GÜLŞAH GÜLER
70 Muğla-Yeni Eskihisar gergedangillerinin morfolojik tür tanımlamaları- na bakıldığında Aceratherium aff. tetradactylum ve Hispanotherium alpani n. sp. türlerinin bulunduğu görülür (Saraç, 1977; Sickenberg ve diğ. 1975; Heissig, 1976) (Resim 9,10).
4 (MTA) TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
71 Afyon-Susuz-Yaylacılar faunasında ise Hispanotherium grimmi ve Ace- ratherium (Mesaceratherium) simorrense olmak üzere iki tür tanımlanmıştır (Sickenberg ve diğ. 1975; Heissig, 1976) (Resim 11,12).
sağ astragalus (BSP)
GÜLŞAH GÜLER
72 Ankara-Gölbaşı-Zırva lokalitesi Alman-Türk Linyit Araştırma Ekibi ta- rafından bulunmuş diğer bir fauna olup diğer yaşıt faunalarına benzer tak- sonlardan Hispanotherium grimmi ve Aceratherium sp.’yi barındırır (Sic- kenberg ve diğ. 1975; Heissig, 1976).
MN7/8 zonu ile yaşlandırılan Anadolu’daki son lokalite Muğla ili sınır- ları içerisindeki Çatakbağyaka lokalitesi de, Yaylacılar ile aynı gergedan faunasına sahip olmasına karşın, Brachypotherium brachypus içermesi ba- kımından Afyon yöresi faunalarından farklılaşır (Sickenberg ve diğ. 1975; Heissig, 1976) (Resim 13).
Geç Miyosen’in başında Valesiyen yaşlı fosil memeli lokaliteleri Orta Miyosen lokalitelerine oranla sayıca çok daha fazladır ve daha çok sayıda gergedan taksonu içermektedir. Bu döneme ait en önemli lokaliteler sırasıyla aşağıda özetlenmiştir: MN 9 zonu ile yaşlandırılan Sinap lokalitesi, Ankara ili Kazan ilçesi sı- nırları içerisinde bulunur. Anadolu’da bulunan Hominoidea buluntusu veren lokalitelerdendir (Ozansoy, 1970; Alpagut ve ark., 1996) ve faunada on adet TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
73 gergedan türü tanımlanmıştır. Alt Sinap Formasyonu’nda Brachypotherium brachypus, Hoploaceratherium tetradactylum, Hispanotherium grimmi; Orta Sinap Formasyonu’nda Acerorhinus zernowi, Acerorhinus sp. nov., Chilot- herium kiliasi, Chilotherium cf. habereri, Chilotherium sp. (ilkel), Stepha- norhinus pikermiensis, Diceros neumayri’nin olduğu saptanmıştır (Fortelius ve arkadaşları, 2003; 284). MN9 zonuna karşılık gelen bir diğer lokalite Uşak ili sınırlarında bulu- nan Eşme-Akçaköy lokalitesidir. İ.Yalçınlar tarafından 1940’ların başında bulunan Akçaköy faunası gergedanları sırasıyla Aceratherium sp., Diceros
sig, 1976). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) , EÜNHM (İzmir) ve BSP (Münih-Almanya) Müzelerinde korunmaktadır (Resim 14).
Görünümü Ulaş lokalitesi Muğla ili sınırlarında bulunur ve MN 9/10 zonu faunala- rındandır. Ulaş faunası gergedangilinin morfolojik tür tanımına bakıldığında
kenberg ve diğ. 1975). GÜLŞAH GÜLER
74 Gebze lokalitesi Kocaeli ili sınırları içerisinde bulunan, MN 9/10 zonu- na karşılık gelen faunalardandır (Ozansoy, 1955: 11). Gebze faunası gerge- danları Chilotherium blanfordi olarak tek bir türle temsil edilse de bu bulgu- nun revizyona ihtiyaç duyduğu düşünülmektedir (Kaya ve Mayda, 2011). Lokaliteye ait fosil bulguların nerede bulunduğu bilinmemektedir. Selçik lokalitesi Afyon ili sınırlarında bulunur ve MN 9/10 zonu fauna- larındandır. Selçik faunasında gergedanlar Chilotherium habereri olmak üzere tek bir türle temsil edilir (Sickenberg ve diğ. 1975). Bazı araştırmacılar ise bu lokalitenin daha genç olduğunu düşünmektedir (Kaya ve Mayda, 2011). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) ve BSP (Münih- Almanya) Müzelerinde korunmaktadır. Dadasun lokalitesi, MN 10 zonuna karşılık gelir ve Kayseri ili sınırları içerisindedir. Dadasun faunası gergedangilinin morfolojik tür tanımına ba- kıldığında Diceros neumayri olarak tek bir türle temsil edildiği görülür (Sic- kenberg ve diğ. 1975: 69). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) ve BSP (Münih-Almanya) Müzelerinde korunmaktadır. Kapadokya lokalitesi MN 10 zonu Anadolu fosil memeli faunaların- dandır. Nevşehir ili sınırları içerisinde bulunur. Kapadokya faunası gerge- dangilinin morfolojik tür tanımına bakıldığında Diceros neumayri olmak üzere tek bir türle temsil edildiği görülür (Antoine ve diğ., 2012). Yukarıda saydığımız MN10 lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) Müzesinde korunmaktadır. Çanakkale sınırları içerisindeki Bayraktepe faunası diğer MN10 lokali- telerine oranla en zengin fauna topluluğuna sahip olması ile ayrılır. Bayrak- tepe gergedangillerinin morfolojik tür tanımlamalarına bakıldığında Begert-
karşılaşılır (Kaya, 1992: 146) (Resim 15). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) ve EÜNHM (İzmir) Müzelerinde korunmaktadır.
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
75
genel görünümü MN 10 zonu ile sınırlandırılan Sığındere lokalitesi ise Çanakkale- Eceabat sınırları içerisindedir. Lokalitede bulunan gergedangillerin morfolo- jik tür tanımları incelendiğinde; Chilotherium habereri ve Dihoplus piker- miensis’in olduğu saptanmıştır (Kaya, 1989: 80) (Resim 16). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) ve EÜNHM (İzmir) Müzelerinde korunmakta- dır.
GÜLŞAH GÜLER
76 MN 10 zonuna karşılık gelen Anadolu’daki son lokalite Tekirdağ- Çorlu-Yulaflı lokalitesidir. Yulaflı köyü yakınlarında yer alan kum ocakla- rında yer alan lokalite zengin bir faunaya sahiptir. Faunanın gergedangiller fosilleri üzerinde yürütülen paleontolojik çalışmalar sırasıyla Aceratherium incisivum, Acerorhinus zernowi ve Dihoplus schleiermacheri türlerini tanım- lamıştır (Geraads, Kaya ve Mayda, 2005: 531; Kaya ve Heissig, 2001) (Re- sim 17,18,19). Lokaliteye ait fosil bulgular EÜNHM (İzmir) Müzesinde korunmaktadır.
Resim 16. Yulaflı Lokalitesinin de yer aldığı “Çorlu-Yulaflı Köyü Kum Ocağı’ndan genel görünüm
2 – DP 4 (EUNHM) TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
77 Resim 18. Tekirdağ-Çorlu-Yulaflı, Dihoplus schleiermacheri, sol maxilla M 2 -M 3 (EÜNHM) Ankara sınırları içerisinde bulunan Başbereket lokalitesinin yaşı Sic- kenberg ve arkadaşlarına (1975) göre MN 9/10, Saraç (1994, 2003)’a göre ise MN 11 zonunu (Erken Turoliyen) işaret etmektedir. Başbereket faunası- nın gergedanları Diceros neumayri ve Chilotherium habereri olmak üzere iki türle temsil edilir (Sickenberg ve diğ. 1975). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) Müzesinde korunmaktadır. Hatunsaray/Sekisırtı lokalitesi Konya ili sınırları içerisinde bulunan, MN 10/11 zonuyla yaşlandırılan faunalardandır. Hatunsaray/Sekisırtı faunası gergedangillerinin morfolojik tür tanımına bakıldığında Diceros neumayri ve Chilotherium sp. olmak üzere iki türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975). Konya ili sınırlarında bulunan diğer bir zengin MN 10/11 lokalite ise Kayadibi’dir. Faunasında Chilotherium samium, Acerorhinus zernowi ve Diceros neumayri olmak üzere üç tür tanımlanmıştır (Sickenberg ve diğ. 1975; Heissig, 1976) (Resim 20, 21). Konya yöresi lokalitelerine ait fosil bulgular MTA (Ankara), EÜNHM (İzmir) ve BSP (Münih-Almanya) Müze- lerinde korunmaktadır. GÜLŞAH GÜLER
78 Resim 19. Konya-Kayadibi, Diceros neumayri, sağ maxilla (BSP)
Yiğitler Köy lokalitesi MN 11 zonu faunalarındandır ve Yozgat ili sınır- ları içerisinde bulunur. Faunada bulunan gergedangilinin morfolojik tür ta- nımının Diceros neumayri olmak üzere tek bir türle temsil edildiği görü- lür(Sickenberg ve diğ. 1975: 98). Lokaliteye ait fosil bulgular BSP (Münih- Almanya) Müze’sinde korunmaktadır. Garkın lokalitesi MN 11 zonu faunalarındandır ve Afyon ili sınırları içerisinde bulunur. Garkın faunasının gergedangillerinin morfolojik tür ta- nımına bakıldığında Chilotherium kowalewski, Chilotherium habereri ve
ve diğ. 1975: 98). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara), EÜNHM (İzmir) ve BSP (Münih-Almanya) Müzelerinde korunmaktadır (Resim 22, 23).
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
79 Resim 21. Afyon-Sandıklı-Garkın, Konya-Kayadibi, Chilotherium kowalewski, kafatası (BSP) (solda) ve Afyon-Sandıklı-Garkın, Diceros neumayri sol DP 4 (EÜNHM) (sağda) GÜLŞAH GÜLER
80 Resim 22. Garkın köyü dere yatağında gözlenen ve Garkın faunasını da barın- dıran Akarsu çökelleri Özlüce lokalitesi MN 11 zonuna denk gelen bir faunadır ve Muğla ili sınırları içerisinde bulunur. Özlüce faunası gergedangillerinin morfolojik tür tanımlamalarına bakıldığında Diceros neumayri, Chilotherium cf. kiliasi ve Chilotherium nov. sp olmak üzere üç türle temsil edildiği görülür (Alpagut, Kaya, Mayda ve diğ., 2014). Lokaliteye ait fosil bulgular Muğla Arkeoloji Müzesinde korunmaktadır (Resim 24, 25).
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
81 Resim 24. Muğla-Özlüce Chilotherium kiliasi mandibula örneği Bayat lokalitesi MN 11 zonu faunalarındandır ve Kütahya ili sınırları içerisinde bulunur. Bayat faunası gergedangillerinin morfolojik tür tanımla- maları Chilotherium kowalevskii ve Diceros neumayri olarak belirtilmiştir (Kaya ve Mayda, 2009) Lokaliteye ait fosil bulgular EUNHM (İzmir) ve Kütahya Arkeoloji Müze’lerinde korunmaktadır. MN11/12 zonuna karşılık gelen bir başka Anadolu fosil memeli faunası ise Uşak-Eşme-Balçıklıdere faunasıdır. İ. Yalçınlar tarafından 1940’larda bulunan Balçıklıdere faunası gergedangillerinin morfolojik tür tanımına ba- kıldığında Chilotherium sp., Diceros pachygnathus, Dicerorhinus cf. schle- iermacheri, Aceratherium sp. olmak üzere dört türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975). Ancak Geraads (1994)’in yaptığı son yeniden gözden geçirme ile faunanın son şekli Diceros neumayri, Chilotherium per-
MTA (Ankara) ve EUNHM (İzmir) Müzesinde korunmaktadır. Kınık lokalitesi bir başka MN 11/12 zonu faunasıdır ve Afyon ili sınır- ları içerisinde bulunur. Kınık faunası gergedangillerinin morfolojik tanımına GÜLŞAH GÜLER
82 bakıldığında Chilotherium schlosseri ve Diceros neumayri olmak üzere iki türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975: 98). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) , EÜNHM (İzmir) ve BSP (Münih-Almanya) Müzelerinde korunmaktadır Eski Bayırköy lokalitesi MN 11 zonu faunasıdır ve Muğla ili sınırları içerisinde bulunur. Eski Bayırköy faunası gergedangillerinin morfolojik tanımına bakıldığında Chilotherium schlosseri ve Diceros neumayri olmak üzere iki türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975: 72). Lokali- teye ait fosil bulgular MTA (Ankara), EÜNHM (İzmir) ve Muğla Arkeoloji Müzelerinde korunmaktadır. Evcillerağılları lokalitesi MN 11 zonu faunasıdır ve Ankara ili sınırları içerisinde bulunur. Evcillerağılları faunası gergedangilinin morfolojik tür tanımına bakıldığında Aceratherium sp. olarak tek bir türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975: 72). Harmancık lokalitesi MN 11 zonu faunasıdır ve Kütahya ili sınırları içe- risinde bulunur. Harmancık faunası gergedangillerinin morfolojik tür tanı- mına bakıldığında Diceros neumayri ve Chilotherium schlosseri olmak üzere iki türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975: 74). Taşkınpaşa lokalitesi MN 11 zonu faunasıdır ve Nevşehir ili sınırları içerisinde bulunur. Taşkınpaşa faunası gergedangilinin morfolojik tür tanı- mına bakıldığında Chilotherium sp. olarak tek bir türle temsil edildiği görü- lür(Sickenberg ve diğ. 1975: 94). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Anka- ra),BSP (Münih-Almanya) ve Nevşehir Arkeoloji Müzelerinde korunmakta- dır.
MN 11 zonuyla yaşlandırılan lokalitelerden Gülpınar lokalitesi Çanak- kale ili sınırları içerisindedir. Gülpınar faunası gergedangilinin morfolojik tür tanımına bakıldığında Diceros neumayri olmak üzere tek bir türle temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975) Resim 26, 27, 28). Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara),BSP (Münih-Almanya) ve EUNHM (İzmir) Müzelerinde korunmaktadır.
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
83 Resim 25. 1980 yılına ait Çanakkale-Ayvacık-Gülpınar Lokalitesinin genel görünümü
DP 2 – DP 4 (EUNHM) GÜLŞAH GÜLER
84 Resim 27. Çanakkale-Ayvacık-Gülpınar, Chilotherium kowalevskii, mandibula (BSP) Çankırı ili sınırlarında bulunan ve Hominoid buluntusu veren Çorakyer- ler lokalitesi MN 11 zonu ile yaşlandırılır (Sevim ve ark.,2001; 2007). Bu lokalitenin gergedangiller türleri ise Pehlevan tarafından (2006) Diceros neumayri, Chilotherium kowalevskii ve Acerorhinus sp. olmak üzere 3 tür olarak tanımlanmıştır. Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara), BSP (Münih-Almanya) ve Çankırı Arkeoloji Müzelerinde korunmaktadır.
Sazak lokalitesi MN 12 zonu faunasıdır ve Denizli ili sınırları içerisinde bulunur. Sazak gergedanı Diceros neumayri olarak tek bir türle temsil edilir (Kaya, 1993). Lokaliteye ait fosil bulgular EUNHM (İzmir) Müze’sinde korunmaktadır. Akkaşdağ lokalitesi MN 12 zonu faunasıdır ve Çankırı ili sınırları içeri- sinde bulunur. Akkaşdağ gergedangillerinin morfolojik türleri Antoinne ve Saraç (2005) tarafından Diceros neumayri, Stephanorhinus pikermiensis, Chilotherium sp. ve Acerorhinus sp. olmak üzere dört tip olarak tanımlan- mıştır. Lokaliteye ait fosil bulgular MTA (Ankara) ve EUNHM (İzmir) Mü- ze’sinde korunmaktadır. Mahmutgazi lokalitesi MN 12 zonu faunasıdır ve Denizli ili sınırları içerisinde bulunur. Mahmutgazi faunasının gergedangillerinin morfolojik tür tanımına bakıldığında Diceros neumayri ve Chilotherium schlosseri olmak üzere iki tiple temsil edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975: 86). Fosil bulgular MTA (Ankara), EÜNHM (İzmir) ve BSP (Münih-Almanya) Müze- lerinde korunmaktadır (Resim 29).
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
85 Resim 28. Denizli-Çal-Mahmutgazi lokalitesin yer aldığı Alüvyal-Gölsel çökellerin genel görünümü Şerefköy lokalitesi MN 12 zonu faunasıdır ve Muğla ili sınırları içeri- sinde bulunur. Şerefköy faunasının gergedangilinin morfolojik tür tanımına bakıldığında Diceros neumayri olmak üzere tek bir türle temsil edildiği gö- rülür (Kaya ve diğ. 2011). Fosil bulgular MTA (Ankara) ve EÜNHM (İzmir) Müzelerinde korunmaktadır (Resim 30).
GÜLŞAH GÜLER
86 Esendere lokalitesi MN 12/13 zonu faunasıdır ve İzmir ili sınırları içeri- sinde bulunur. Esendere faunasının gergedangilinin morfolojik tür tanımına bakıldığında Diceros neumayri olmak üzere tek bir türle temsil edildiği gö- rülür (Kaya ve diğ. 2011: 339). Amasya lokalitesi Anadolu’da Miyosen Dönem sınırının en üstündeki MN 13 zonu ile yaşlandırılan bir faunadır. Aydın ili sınırları içerisinde bulu- nur. Amasya faunası gergedangillerinin morfolojik tür tanımına bakıldığında
edildiği görülür (Sickenberg ve diğ. 1975). Sonuç Yüksek Lisans tezinden üretilen bu çalışma ile ilk defa Türkiye Miyo- sen Fosil Gergedangillerine ait literatür çalışması derlenmiş ve ilgili faunala- rın son revizyonları arazi ve bulguların fotoları eşliğinde özetlenmiştir. NOW (Neogene Database) çalışmasına göre Türkiye’de 90’ın üzerindeki gergedan fosil içeren fauna kaydına karşın, bu çalışmada bilimsel açıdan çalışılmış ve koleksiyonları mevcut Doğa Tarihi ve/veya Arkeoloji Müzele- rinde korunan faunalar üzerine bir çalışma yürütülmesine gidilmiştir (Şekil 4). Anadolu’da bulunan gergedangillerin MN zonlarına göre dağılımları belirlenmiştir (Şekil 5). Çalışma sonucunda Geç Miyosen bulgularının sayıca ve tür zenginliği bakımından ilk sırayı aldığı anlaşılmıştır. Bunun dışında Anadolu’da gerge- dan faunası dikkate alındığında Erken Miyosen’den başlayarak Orta Miyo- sen’in sonlarına kadar dereceli olarak artan bir fauna ve lokalite zenginliği de dikkati çeken diğer bir husus olmuştur.
TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
87 Şekil 4. NOW (2015) e göre Tür kiye’de fosil gergedangilleri bar ınd ır an lokalitel erinin yer bulduru haritas ı GÜLŞAH GÜLER
88 .
ekil 5 . Anadolu’da bulunan gergedangillerin MN zonlar ına göre da ğı lı mlar ı TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
89 Teşekkür Yüksek Lisans Tezimde Paşalar Kazısı Gergedangiller fosil materyalle- rini çalışmama olanak sağlayan Paşalar Kazısı Kazı Başkanı Prof. Dr. Berna ALPAGUT’a ve sözlü görüşmelerde bana verdiği bilgilerden ve yardımla- rından dolayı Prof. Dr. Tanju Kaya ve Yrd. Doç. Dr. Serdar MAYDA’ya teşekkürlerimi sunarım. KAYNAKÇA Alpagut, B., Kaya, T., Mayda, S., Halaçlar, K. ve Kesici, S. D. (2014), "Yeni Bulgu- lar Işığında Muğla- Özlüce Memeli Fosil Yatağı" 67. Jeoloji Kurulta- yı, Sözlü Bildiri, Ankara. Alpagut, B.,Andrews, P., Fortelius, M., Kappelman, J., Temizsoy, İ., Çelebi, H. ve Lindsay, W. (1996) "A new specimen of Ankarapithecus meteai from the Sinap Formation of central Anatolia", Nature 382, 349 - 351 (25 July 1996); doi:10.1038/382349a0. Alpagut, B.,Andrews, P. ve Lawrence, M. (1990) “New Hominoid Specimens From
Volume 9, Number 5/4, Sf 397-422. London. Antoine, P. O. ve diğ. (2012) “A Rhinocerotid Skull Cooked-To-Death In A 9.2Ma-
doi:10.1371/journal.pone.0049997. Antoine, P. O. ve Saraç, G. (2005) “Rhinocerotidae (Mammalia, Perissodactyla)
tas 27 (4) : 601-632. Fortelius, M.,Heissig, K., Saraç, G. ve Sen, S. (2003) “Rhinocerotidae (Perisso-
Columbia UniversityPress, Ny Fortelius, M. (1990) “Rhinocerotidae from Paşalar, Middle Miocene of Anatolia
London.
Geraads, D., Kaya, T. ve Mayda, S. (2005) “Late Miocene Large Mammals from Yulaflı, Thrace Region, Turkey and Their Biogeographic Implications”, Acta Palaeontol. Pol. 50 (3): 523-544. Geraads, D. ve Saraç, G. (2003) “Rhinocerotidae from The Middle Miocene Homi-
berg240, 217-231 GÜLŞAH GÜLER
90 Geraads, D., (1994) “Les Gisements De Mammifères Du Miocène Supérieur De Kemiklitepe, Turquie: Rhinocerotidae”, Bulletin Du Muséum Natio- nale D'histoire Naturelle, Paris, Volume: Série 4, Sect C, 16 (1), Pages: 81-95, Pls. I-Iı, 7 Tabs. Güler, G. ve Alpagut, B. (2014) “Anatolian Miocene Paleoecological Indicators
Eastern Mediterranean Geology, ISEMG Abstract Book, Pg. 118, Muğla. Heissig, K. (1976), “Rhinocerotidae (Mammalia) aus der Anchitherium-Fauna Ana-
Kaya, T., Mayda, S., Kostopoulos, D., S., Alcicek, M., C., Merceron, G., Tan, A., Karakutuk, S., Giesler, A., K. ve Scott R., S., (2011) “Şerefköy A New Late
Volume 11, Issue 1, January–February 2012, Pages 5–12 Kaya, T. ve Mayda, S., (2009) “Bayat-Kütahya Fosil Memeli Lokalitesinin Son Çalışmalar Işığında Faunal Revizyonu”, 62. Türkiye Jeoloji Kurultayı, Anka- ra.
Kaya, T., Mayda, S. (2011) “35 milyon yıldan günümüze Batı Anadolu”, Aktüel Arkeoloji Dergisi, Ocak. Kaya, T. Mayda, S. Kayseri, M. S. ve Akgün, F. (2007) "Kultak (Milas-Muğla)
oloji Kurultayı Bildirileri, Ankara. Kaya, T. ve Saraç, G. (2007) “Jeolojik Miras Açısından Türkiye Paleomemeli Fau-
Kaya, T. Geraads, D. ve Tuna, V. (2003) “A New Middle Miocene Mammalian Fau- na From Mordoğan (Western Turkey)”, Paläontologische Zeitschrift, October 2003, Volume 77, Issue 2, Pp 293-302, İzmir, Paris. Kaya, T. Ve Heissig, K. (2001) “Late Miocene Rhinocerotids (Mammalia) From Yulafli (Corlu-Thrace/Turkey)”, Geobios 34(4):457-467. Kaya, T. (1993) “Sazak (Kale-Denizli) Geç Miyosen Perissodactyla'sı”, MTA Der- gisi 115, 35-42, Maden Tetkik Arama, Ankara. Kaya, T. (1992), “Bayraktepe’de (Çanakkale) Rhinocerotidae Fosilleri”, MTA Der- gisi 114, Sf: 145-146, Maden Tetkik Arama, Ankara. Kaya, T. (1989) “Alçıtepe (Gelibolu Yarımadası) Yöresi Memeli Faunaları: Peris- sodactyla Bulguları”, Türkiye Jeoloji Bülteni, C. 32, 79-89, Türkiye. Kaya, T. (1987), “Middle Miocene Anchitherium and Aceratherium found in Tire (İzmir)”, Ege University Journal of Faculty Science, B 9 (1): 11-16. TÜRKİYE MİYOSEN DÖNEM FOSİL GERGEDANGİLLERİ
91 Kayseri, M. S., Akgün, F., Mayda, S. ve Kaya T. (2014) “Palaeoenvironment and Palaeoclimatic Implications and Correlation of Europe and Turkey”, Bulletin of Geosciense, Vol 89, No 1, pg 137-162 Kelley, J.,Andrews, P. ve Alpagut, B. (2008) “A New Hominoid Species from The
(2008) 455-479 Kelley, J. (1990) “The Hominoid Remains From The Middle Miocene Site of Pasa-
Ozansoy, F., (1970) "İnsani Karakterli Türkiye Pliyosen Fosil Ponjide'si Ankarapit- hecus meteai" (Özet). T.T.K. Bült, cilt. XXXIV, sayı 133, Ankara. Ozansoy, F. (1955) “Türkiye Tersiyer Memeli Faunaları ve Stratigrafik Revizyonla- rı”, Maden Tetkik ve Arama Enst. Derg., No. 49, S. 11-22, Ankara. Pehlevan, C. (2006) “Çorakyerler (Çankırı) Rhinocerotidae (Mammalia) Buluntula- rının Değerlendirilmesi”, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üni. Sosyal Bilimler Enstitüsü, , Ankara. Saraç, G., (2003), “Türkiye Omurgalı Fosil Yatakları”, MTA Rapor No 10609, An- kara. (Yayınlanmamış) Saraç, G., (1994) “Ankara Yöresindeki Karasal Neojen Çökellerinin Rhinoce-
tora Tezi, Ankara Üni. Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara. Saraç, G. (1977) “Güneybatı Anadolu Üst Miyoseninde Bulunan Yeni Bir Hispanot-
Sevim Erol ve diğerleri, (2007) "A New New Great Ape From The Late Miocene Of Turkey" Anthropological science, Vol. 115, 153–158. Sevim, A., Begun, D.R., Güleç, E., Geraads, D. and Pehlevan, C., (2001), “A New Late Miocene Hominoid From Turkey”, American Journal Of Physical Anth- ropology Supplement 32: 134-135., Sickenberg, O., J.D. Becker-Platen, L. Benda, D. Berg, B. Engesser, W. Gaziry, K. Heissig, U. Staesche, P. Steffens ve H. Tobien, (1975) “Die Gliederungdeshö- heren Jungtertiars und Altquartars in der Türkeinach Vertebratenundihre Be- deutungfür die internationale Neogen-Stratigraphie, Geologisches” Jahr- buch, B, 15: 1-167, Hannover. Tekkaya, İ. (1974) “Türkiye'de Yeni Bulunan Omurgalı Fosiller Ve Fosil Yatakları”, Maden Teknik ve Arama Enstitüsü, Sayı 83. Yüklə 166,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|