Microsoft Word 8 Azerb dili ve edebiyyati bolmesi
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
Yüklə 9,57 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
993 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan ağlat» (24 avqust 2001), «Ey qocaman Türkiyə!», «Topqapı sarayı» (1977), «Qapalı çarşı», «Qeybdən səs» (1991), «Avropa birliyi» (2000) və başqaları kimi şeirlər qısa bir zaman ərzində dillər əzbərinə çevrilib. Bu şeirlər içərisində özünəməxsus yeri Atatürkə xüsusi hissiyat və ehtiramla həsr etdiyi şeirlər tutur. «Atatürk» və «Avropa birliyi» bu qəbildən olan şeirlərdir. Şair «Avropa birliyi» şeirini Atatürkün öz dilindən verilən sözlərlə başlayır. «Dünyanın bizə hörmət göstərməsini istiyorsaq, əvvəla, bizim kəndi bənliyimizə və milliyətimizə bu hörməti hissən, fikrən, felən... göstərə- lim. Biləyim ki, milli bənliyini bulmayan millətlər başqa millətlərin şikarıdır» ifadəsini örnək göstərərək milli birlik və bütünlük düşüncəsini açıqlamışdır. Bəxtiyar Vahabzadə «Qeybdən səs» şeirini Yəhya Kamalın Atatürkə müraciəti ilə başlayır: «Atatürkə - Paşam, - dedim, - Quran bir elm kitabı deyil, bir iman kitabıdır. Müsəlman türk xalqı onu söz olaraq deyil, səs olaraq oxuyur. Anlaya bilmədiyi yerlərini də bu səsin təsirilə hiss etməyə alışmışdır». Türkiyəni böyük öndər Atatürksüz, Atatürkü isə canından artıq sevdiyi Türkiyəsindən ayrı təsəvvür etmək mümkün deyil. Bəlkə də elə buna görə, «Atatürkün sinəsi yurdun alınmaz qalası! Atatürk millətinin həm atası, həm balası!» deyən Bəxtiyar Vahabzadə Türk Dünyasındakı ayrılıqları, parçalanmaları ürək ağrısı ilə seyr edir və Atatürkün qüdrətini dərk etdiyindən «Bizi birləşdirəcək bir Atatürküm yarana!» deyir («Atatürk», 1998). Nədir arzum, diləyim tanrıdan imanla bu gün? Talanan, bağrına dağlar çəkilən xalqım üçün: Yeni fikrin küləyindən qoca millət darana, Bizi birləşdirəcək bir Atatürküm yarana! Təəssüf ki, milli əhəmiyyətli problemlərin heç biri öz həllini tapa bilmədi. Xalq sahibsiz bir yetim kimi taleyini yaşamağa məhkum edildi. Bütün millət kimi, milli şairimizin də arzusu gözlərində qaldı. Lakin bütün bunlara baxmayaraq, şairin içində hələ də bir ümid var. “Dünyaya xalqlar, millətlər, insanlar arasında nizam, harmoniya yaratmaq üçün gəldik- lərinə həmişə ürəkdən inanan türklər… qlobal proseslərin arxasınca deyil, önündə getməyə cəhd etmişlər”. Buna görədir ki, türklər əsrlər, minillər boyu dünya mədəniyyətinin ən mühüm qabaqcıl ideyalarını mənimsəməklə özləri də dünya mədəniyyətinə böyük töhfələr vermiş, zaman-zaman dünya miqyaslı mütəfəkkirlər, sənətkarlar, ictimai-siyasi xadimlər, dövlət adamları yetirmişlər. Mustafa Kamal Atatürkün bir müdrik ibrətamiz kəlamı yada düşür b u zaman: “Ən böyük şəxslər özündən çox mənsub olduğu cəmiyyəti düşünən, onun varlığının və xoşbəxtliyinin qorunması yolunda həyatını verən insanlardır”. Bəxtiyar Vahabzadə qələmə aldığı «Şəhidlər» poemasında da Atatürkün sözlərini yada salır: "Yoxdur türkün dostu özündən özgə". Atatürk düz demiş, vallah, düz demiş: "Yoxdur türkün dostu özündən özgə".
Mehman HƏSƏNOV AMEA-nın Ədəbiyyat İnstitutu mehman.hesen@gmail.com AZƏRBAYCAN
İkinci dünya müharibəsi SSRİ-yə daxil olan ölkələrdə bu və ya digər dərəcədə oxşar iz-- lər və ağrı-acılar yaşatmış oldu. Bu təsirlər bədii ədəbiyyatda da yeni mövzuların yaranmasına səbəb oldu. Müharibədən sonra yoxsulluğun, itkinin ağrı-acısını yaşayan yeni nəslin bədii III INTERNATIONAL SCIENTIFIC CONFERENCE OF YOUNG RESEARCHERS
994 Qafqaz University 17-18 April 2015, Baku, Azerbaijan düşüncəsi qələmi ilə müharibəni təsvir etməyə başladı. Paralel olaraq işlədiyimiz Qırğız və Azərbaycan nəsrinin görkəmli nümayəndələri Çingiz Aytmatov və Mövlud Süleymanlı nəsrində müharibə gerçəkliyinə, savaşın insan psixologiyasına təsirinə obrazlı şəkildə münasibət ifadə olunmuşdur. Mövlud Süleymanlının yaradıcılığında müharibə sanki bur uşağın nağılına bənzəyir. “Şanapipik” povestindəki qəhrəmanlar nağıl obrazlarını xatırladır. Kor Cabbarın qamçısı, Əbdülün sürdüyü maşın, Telli qarının quş daşlaması yazıçının uşaqlıq nağılına bənzəyir. Amma bu nağıl uşaqlar üçün yazılmayıb. Yazıçı Anar Mövlud Süleymanlı ilə Əkrəm Əylisinin yaradıcılığını müqayisə edərkən yazırdı: “Əkrəmin təhkiyəsində də nağıl üslubu var. Amma bu nağılın nağıl olduğunu yaxşı bilən bir müəllifin dünyabaxışıdır, Mövlud isə sanki nağılı nağıl bilmir, həyat bilir. Daha doğrusu, həyatı nağıl bilir....” Böyük qırğız yazarı Çingiz Aytmatovun yaradıcılığında müharibə mövzusu xüsusi xətt təşkil edir. Çingiz Aytmatov hələ uşaq ikən müharibənın ağrı-acısını yaşamış, doğmalarını itirən, ərsiz qalan qadınların, atasız qalan uşaqların, oğulsuz qalan anaların görmüşdür. Gördüyü bu hadisələr yazıçını gələcəkdə yazacağı əsərlər üçün bir qaynaq rolunu oynamışdır. Müharibə insanları xəyalında belə təsvir edilməsi çətin olan ağrıları yaşamağa, qaldırıl- ması çətin olan yükün altında qalmağa məcbur edir. Çingiz Aytmatov ömrünün ən vacib illə- rini bu ağrı-acılarla keçirmək məcburiyyətində qalır. O, müharibəyə fərqli rakursdan yanaşır. Yazıçı təsvir etdiyi müharibə döyüşlərin getdiyi, mərmilərin partladığı poliqonlar deyil. Çünki o dövrdə yazıçı bunları görmək üçün çox kiçik idi. Eyni motiv Mövlud Süleymanlının povestlərində də vardır. Daha çox arxa cəbhə, hər gün qara kağızlar alınan, aclıq-səfalət içində yaşayan insan talelərinin obrazı canlanıdırlır. Hər iki yazıçının əsərlərində arxa cəbhədəki insanın qarşılaşdığı faciəvi həyat hekayələrini insanlara nümayiş etdirir. Çingiz Aytmatovun “Ana torpaq”, “Üz-üzə”, “Erkən gələn durnalar”, “Gün var əsrə bə- rabər”, “Çingiz xanın ağ buludu”, “Köçəri quşların göz yaşları”, “Əsgər oğlu”, “Oğulla görüş- mə”, “Cəmilə” əsərlərində, o cümlədən “Fuji-Yama”, “Köşək gözü”, “Əlvida Gülsarı” və digər əsərlərində müharibənin arxa cəbhəsinin reallıqlarını insanların gözləri önünə sərmişdir. Mövlud Süleymanlının “Şanapipik” Telli qarı müharibənin səbəkarı kimi göyü daş- layır, sərçələri müharibəni gətirdiyinə görə qarğıyır. SSRİ-nin təbliğ etdiyi “vətən” uğrunda mübarizə Telli qarıya yaddır. Yazıçı əsər boyu bir neçə dəfə Telli qarının sərçələri daşa bas- masını təsvir edir. “Telli qarı yuxudan oyanıb eşiyə çıxdı, gördü çəpərin üstünə çoxlu sərçələr qonub tumarlanırlar. Əyilib yerdən daş götürdü, söyə-söyə, söylənə-söylənə sərçələri daşa basdı. Hirslənməyindən, qışqırmağından xəbəri olmadı. Qonşusu Sayalı arvad hay-həşirə gəlib çəpərdən baş uzatdı, gördü ki, Telli qarı göyə daş atır, arvadın əli üzündə qaldı....” “Üz-üzə” povestində İsmayıl müharibə ilə bağlı fikirlərini açıq bildirir. “..Nə olur olsun güllənin altına getməyəcəm. Yaşayacağım bir günlük ömrüm qalsa belə, onu öz evimdə, istə- diyim kimi keçirmək istəyirəm. Dünyanın o biri başında, cəbhədə mənim nə işim var? O uzaq ölkələri ata-babalarım heç yuxularında belə görməyiblər! Başqaları nə edirlər etsinlər, amma mən bunu vacib hesab etmirəm, heç istəmirəm.... Əgər getsəm belə nə dəyişəcək? Düşməni təkbaşına məğlub edə bilmərəm və mənsiz də keçinərlər....”Çingiz Aytmatov İsmayıl obrazı vasitəsilə özünün və ümumilikdə qırğız xalqının müharibəyə olan münasibətini təsvir etmişdir. İsmayıl öz babalarının tanımadığı, onun milləti üçün hər hansı məna kəsb etməyən torpaqlarda döyüşməyi lazımsız hesab edir. Rəhbərlik “xalqlar dostluğu” ideyası altında onları bir olmağa, vahid ideya naminə çalışmağa səsləsə də məcburiyyət insanları birləşdirmir. Məcburiyyət insanlara vəzifə olaraq müharibədə iştirak etməsinə səbəb olur. İsmayıl isə rəhbərlik üçün ölmək istəmir. O, onun üzərinə məcburən qoyulmuş bu vəzifədən imtina edir. Müharibəni müxtəlif yaşda qarşılamalarına, müxtəlif coğrafi məkanların təsvir etməklə- rinə rəğmən müharibənin dəhşətli və ağlasığmayan nəticələri, psixoloji sarsıntıları Çingiz Aytmatov və Mövlud Süleymanlının yaradıcılığında əks olunmuşdur. Yüklə 9,57 Mb. Dostları ilə paylaş:
|