Microsoft Word Agahuseyn ?liyev docx
Yüklə 0,73 Mb. Pdf görüntüsü
|
58
Azərbaycan 126
1395 1294
1788 85
3, 8 Ermənistan 25 1341
10896 1885
32 19
Belarusiya 93
1558 1994
1900 243
99 Gürcüstan 131 1177
7488 6473
57 9 Qazaxıstan 137 2984
2169 1160
60 12
Qırğızıstan 170
1259 1363
96 32
24 Moldova
151 2198
837 116
24 11
Rusiya 144
2501 837
217 132
14 'I'acikistan 204 1364
7344 1 2132 105 Türkmənistan 155 . 644 9750
1328 1262
44 Ukrayna
161 2730
10155 401
182 15
özbəkistan 169
910 85
1281 117
40 MDB
139 1672
4584 1387
363 33
nflyasiya mürəkkəb sosial - iqtisadi hadisədir. qtisadi təzahür kimi nflyasiya uzunmüddətdir ki, mövcuddur. Belə hesab edilir ki, nflyasiya pul meydana gələndən yaranmışdır və onun fəaliyyəti ilə qırılmaz bağlıdır. Lakin əvvəllər nflyasiya adətən fövqəladə şəraitlərdə baş verirdisə (Məs: müharibə vaxtı dövlət hərbi xərcləri maliyyələşdirmək üçün böyük məbləğdə kağız pul buraxırdı) , axınncı 2-3 onillikdə bir çox ölkələrdə o, xroniki vəziyyət alıb. Mal dövriyyəsini təmin etmək üçün zəruri pul vəsaitinin miqdarı bəs nədən asılıdır? Əsasən müəyyən dövr ( məs: bir il ərzində) satılmalı malların həcmindən və qiymətindən. Nə qədər çox mal olsa, onların realizəsi bir o qədər çox pul vahidi tələb edir. Dövriyyədə pul vəsaitinin miqdarı daha sonra hər bir pul vahidinin dövretmə sürətindən asılıdır. Bu onunla əlaqədardır ki, eyni pul məbləği az və ya çox alqı- satqı əməliyyatlarına xidmət edə bilər. Dövriyyədə olan pul vahidlərinin məbləğinin mal məbləğindən üstün olması və 59
bunun nəticəsində pul dövriyyəsinin sürətinin aşağı düşməsi nflyasiyaya səbəb olur. Belə desək nflyasiya - ümumi qiymət səviyyəsinin qalxmasıdır. Əlbəttə bu o demək deyil ki, bütün qiymətlər qalxmalıdır. Hətta qısa bir zamanda sürətli nflyasiyada bəzi qiymətlər nisbətən sabit, digəriləri isə düşə bilər. Yaralı yerlərdən biridə odur ki, qiymətlər qeyri-mütənasib tendensiyaya malikdirlər. Bəziləri sürüşür, digəriləri müəyyən sürətlə qalxır, üçüncü isə dəyişmir. Ancaq nflyasiyanı tək pul dövriyyəsi kanalınm qiymətdən düşən kağız pullarla doldurulması kimi hesab etmək olmaz. nflyasiya mallann qiymətlərinin armasmda özünü göstərməyinə baxmayaraq sırf pul fenomeni deyil. nflyasiya bazar təsərrüfatının müxtəlif sferalannda istehsalatm qeyri-mütənasibliyinin yaratdığı incə sosial-iqtisadi haldır. Eyni vaxtda nflyasiya - demək olar ki, dünyanın bütün ölkələrində iqtisadiyyatlarınınmüasir inkişafının ən kəskin problemlərindən biridir. Məsələn: Q. Avropada 2014-ci ildə istehlak qiymətinin nflyasiyasının orta səviyyəsi 2%-dən bir qədər aşağı düşmüşdür. Fransa, taliya, Yunanıstan və Portuqaliyada nflyasiyanın aşağı düşməsi daha çox nəzərə çarpırdı. Məsələn: Fransada istehlak qiymətinin nflyasiya tempinin yavaşladılmasına avtomobil sənayesində xüsusi həvəsləndirmə proqramının salınması, taliyada isə ƏDY-nin əhəmiyyətli dərəcədə aşağı salınması səbəb oldu. Yunanıstanda, Portuqaliyada, spaniyada nflyasiyanın səviyyəsinin aşağı düşməsi defılyasiya siyasətinin nəticəsidir. Məsələn: Yunanıstanda nflyasiyanın səviyyəsinin kəskin aşağı düşməsinin valyuta məzənnəsi sahəsində sərt siyasət yeridilməsi ilə izah etmək olar. Qalan Q. Avropa dövlətlərinin ə ksəriyyətində 2014-ci ildə nflyasiyanın llik səviyyəsi artsada əhəmiyyətsiz dərəcədə ıdi. Almaniyada aşağı istehlak tələbi şəraitində tənzimlənən qiymətlərin artması əsas rol oynadı. Danimarkada, rlandiyada və Finlandiyada aktiv tələbata baxmayaraq nflyasiya aşağı səviyyədə qalmışdır. Eyni zamanda Norveçdə və B. Britaniyada istehlak canlanmasına baxmayaraq nflyasiya təzyiqi bir o qədər güclü idi. Norveçdə və Finlandiyada mənzil bazarında rəqabət icarə haqqının qalxmasına şərait yaratdı, bu faktor isə nflyasiyanın qalxmasına səbəb oldu, baxmayaraq ki, nflyasiyanın artım tempinin göstərilən hissəsi şərti vergiqoyma sferasında dəyişikliklərlə izah edilirdi. Kanadada 60
2014-ci ildə çox aşağı səviyyədə qalırdı. ABŞ-da nflyasiyanın aşağı düşməsi dolların məzənnəsinin davamlı sürətdə qalxması ilə izah olunurdu, bunun nəticəsində idxal olunan məhsulların qiymətləri aşağı düşdü və öz növbəsində daxili istehsalın, rəqabət edən malların təzyiqi artdı. nflyasiyaya müxtəlif faktorlar səbəb ola bilər. Bu həm artıq pul vahidinin miqdarının buraxılması, həm məhsul istehsalının ödəniş qabiliyyətli tələbatının artımından geri qalması, həm də tələbatı olmayan məhsulların bazara daxil olmasıdır. nflyasiya qiymət indeksi vasitəsilə ölçülür. Qiymətlər indeksi onların ümumi səviyyəsinin nisbətini təyin edir. Məsələn: ABŞ-da qiymətlər indeksi 2014- də 2, 6%, 2015-də 3%, 2015-da 3, 2%, Yaponiyada 2014-də 0, 7%, 2015-də 0, 2%, 2015- da 0, 1% təşkil etmişdir. Başqa inkişaf etmiş sənaye ölkələrində qiymətlər indeksi 2014-də 1, 2%, 2015-də 2, 7%, 2015-da 2, 4% təşkil etmişdir. XX əsrdə sənaye kapitalizmi maliyyə kapitalizminə çevrilmiş və maliyyə amillərinin rolu artmışdır. Maliyyənin beynəlxalq hərəkəti beynəlxalq əmtəə mübadiləsini öz əhəmiyyətinə i görə arxada qoymuşdur. Həmin proses son dövrlərdə daha da sürətlənmiş və ötən əsrin 20-ci əsrdə bütün dünyada real kapital lə maliyyə kapitalı arasında nisbət 1:1 olduğu halda, indi 1:12 olmuşdur. Başqa Sözlə maliyyə kapitalının həcmi real kapitalın həcmini 12 dəfə üstələmişdir. Ona görə də qlobal maliyyə-iqtisadi mühit dünya iqtisadiyyatı üçün yeni və yüksək Səviyyəli risklər yaratmışdır. Ə vvəlcədən də qeyd edildiyi kimi, nflyasiya cari qiymətlər üzərində məcmu tələbin məcmu təklifi üstələməsi ilə yaranır. nflyasiya ilə mübarizəyə başla- mazdan qabaq aşağıdakı məsələlər təhlil edilməlidir: a)
ınüəyyən etməkdir. Bu müəyyənləşmədikdə, nflyasiya boşluğuna nisbətən daha böyük miqyasda görüləcək antiinflyasiya tədbirləri sonradan təhlükəli olan deflyasiyaya səbəb ola bilər. Ona görə də məcmu tələblə təklif arasında olan fərq və ya nflyasiya boşluğu hesablanır. Daha aydın olması üçün 6-cı cədvələ baxmaq olar. b) Məcmu tələb və təklif öyrənilməlidir: nflyasiya boşluğun-un aradan qaldırılması üçün tələb artıqlığma və ya təklif ça-tışmazlığına səbəb olan amillər Yüklə 0,73 Mb. Dostları ilə paylaş:
|