Microsoft Word antibohran-vidadi
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
135 dünya və iqtisadiyyat elmi, əlavə edim ki, həmçinin böhranların qarşısının alınması sistemini yaradanlar, bu növ böhranlarla çoxdan tanışdırlar 120 . Maliyyə bazarının inkişafı və strukturunun, həmçinin onun seqmentlərinin fəaliyyətinin tənzimlənməsinin mürəkkəbləşməsi, yeni maliyyə vasitələrinin yaranması və iqtisadi və maliyyə əlaqələrinin qloballaşması ilə əlaqədar olaraq bu sahədə böhranın yeni təhlükəsi və riskləri əmələ gəlir. Onların eyniləşdirilməsinə və qarşısının alınmasına hazırlıq ekspertlərin maliyyə bazarının zəif tərəflərinin qiymətləndirilməsi və mo- delləşdirilməsi üzrə dərin təhlili işini tələb edir. Çox vaxt yeni növ böhranlar hökumətlər və rəsmi ictimaiyyət üçün gözlənilməz olur. Bunun daha bariz nümunəsi kimi həm dünya ictimaiyyətinin ölkələr daxilində uyğunsuzluqların yeni kompozisiyasının eyniləş- dirilməsinə hazırlıqlı olmaması, həm də böhranın region boyunca zəncirvarı yayılması kimi qətiyyən gözlənilməz olan reaksiya ilə səciyyələndirilən 1994-cü ilin Meksika böhranını və 1997-ci ilin Asiya böhranını göstərmək olar. Böhranların QXS-nin istifadəsi üzrə toplanmış təcrübənin qiymətləndirilməsi valyuta, maliyyə və bank böhranlarının qarşıs- ının alınması təcrübəsi nəzərə alınmaqla SWOC-təhlil (strengths – yaxşı cəhətlər, weakness – nöqsanlar, opportunities – imkanlar, constraints – məhdudiyyətlər) 121 əsasında aparılmışdır. Fəlakətlərin erkən qarşısının alınması təcrübəsini ümumiləş- dirərək QXS-nin qurulmasına məhdud və geniş yanaşmanı ayırmaq olar. Məhdud mənada böhranların qarşısının alınması bütün ma- raqlı təşkilat və şəxslərin o cümlədən valyuta, maliyyə və bank sa- hələrində böhran meyllərinin tədqiqat nəticələri və iqtisadi inkişa- fın proqnozu haqqında, yeni risk amilləri və böhranların yaranma 120 Монтес М.Ф., Попов В.В. «Азиатский вирус» или «голландская болезнь »? Теория и история валютных кризисов в России и других странах ». – М.: Дело, 1999. – S. 15. 121 Early Warning Systems: Do`s and Don`ts. Report of Workshop, 2003. – 20- 23 October, Shanghai, China. /prepared by M.Glantz. – www.esig.ucar.edu/warning/ . – S. 52-53. 136 və yayılma mümkünlüyünə təsir edən digər hadisələr haqqında məlumatlandırılması deməkdir. Bu tədqiqatlar böhranların idarə edilməsi və onların qarşısının alınması məsələlərilə məşğul olan orqanlar, elmi-tədqiqat təşkilatları, ayrı-ayrı alimlər və maraqlı şə xslər tərəfindən aparılır. Geniş mənada erkən qarşısını alma yalnız qabaqlayıcı məlu- matlandırma deyil, həmçinin bununla əlaqədar ehtimal olunan zə- rərin azaldılması üzrə tədbirlərin işlənib hazırlanmasıdır. Bu ya- naşma yaranan təhlükələrə aktiv reaksiyanı nəzərdə tutur. Beləlik- lə, yanaşmadan asılı olaraq QXS-nin vəzifələri böhranın yaranma ehtimalı haqqında məlumatlandırmadan həmin böhranın qarşısının alınmasına kimi genişlənir, bu da sistemin strukturunun və funksi- yalarının seçiminə təsir edir. Maliyyə böhranlarının erkən qarşı- sının alınması mexanizminin qısa inkişaf tarixini müzakirə edək. Maliyyə bazarında böhranların erkən qarşısının alınması sisteminin işlənib hazırlanması ötən əsrin 90-cı illərinin ortalarından başlamışdır. 1994-cü ilin Meksika hadisələrindən sonra Latın Amerikası boyunca baş vermiş böhranların zəncirvarı reaksiyası ilə təşvişə gələn Yeddi qabaqcıl ölkələr qrupu 1995-ci ildə Halifaksda keçirdiyi görüşdə Beynəlxalq Valyuta Fonduna valyuta böhranlarının erkən qarşısının alınması sistemini hazırla- mağı tövsiyə etmişdir. Maliyyə bazarında böhranların QXS-nin iki inkişaf mərhələsini ayırmaq olar. Birinci mərhələdə valyuta böh- ranlarının erkən qarşısının alınması modeli işlənib hazırlanmış, onun tətbiqi təcrübəsi qazanılmışdır. İkinci mərhələ modelin tək- milləşdirilməsi, onun maliyyə bazarının müxtəlif - borc, valyuta fond seqmentlərinə yayılması, həmçinin böhranların qarşısının alınması üzrə digər üsullar arasında həmin modelin yerinin müəy- yənləşdirilməsi ilə bağlıdır. BVF-nun böhranların erkən qarşısının alınması sisteminə birinci mərhələdə valyuta böhranlarının qarşısının alınması üzrə miqyaslı sistem məsələsinin həlli üçün yalnız, maliyyə bazarının digər seqmentlərilə əlaqələndirmədən, valyuta bazarında böhranın yaranma vaxtının proqnozlaşdırılması üzrə ədədi model daxil idi 137 və prinsip etibarilə məhdud nöqteyi-nəzərindən müzakirə olunurdu. 1999-cu ilədək olan dövrdə BVF valyuta böhranlarının qarşısının alınması üzrə əsas və yeganə üsul kimi bir neçə modeli işləyib hazırlamış və onları tətbiq etməyə başlamışdır. Onun analitikləri böhran hadisələrinin proqnozlaşdırılması üzrə riyazi modellərin işlənib hazırlanması və tətbiqi sahəsində toplanılmış təcrübəni və həmin modellər üçün səciyyəvi olan məhdudiyyətləri, həmçinin böhranların erkən qarşısının alınması sistemlərinin istifadə təcrübəsini nəzərə almamışlar. Fondun miqyaslı tənqidi nəticəsində iqtisadiyyatın tənzimlənməsinə və kapitalın beynəlxalq hərəkətinin sürətli liberallaşmasına monetarizm yanaşmasına əsas- lanan “Vaşinqton konsensusu” siyasətindən imtina olunmuşdur. Bu mərhələdə böhranların proqnozlaşdırılması üzrə statistik mo- dellərin istifadəsinə mövcud yanaşmalar tənqidi başa düşülmüşdür və onların aşağıdakı nöqsanları müəyyən olunmuşdur: • yalnız kəmiyyət məlumatlarının təhlilinə əsaslanan böh- ranların qarşısının alınmasına məhdud yanaşma; • böhranın yaranma vaxtının proqnozlaşdırılmasının müm- künsüzlüyü; • müxtəlif göstəricilərin kifayət qədər əlverişli və dəqiq ol- maması; • müxtəlif maliyyə sarsıntılarının milli spesifikasının nəzərə alınmasının mürəkkəbliyi; • investorların böhranın ehtimalı haqqında reaksiyasının xa- rakterinin və onun şəraitin sabitləşdirilməsinə və ya sabitliyinin pozulmasına təsirinin proqnozlaşdırılmasının mümkünsüzlüyü; • modellərin istiqamətlənmə subyektivliyi, müəyyən növ böhranlara istiqamətlənmə, gözlənilməz hadisələrin proqnozlaşdı- rılmasının mümkünsüzlüyü; • çox sayda yanlış siqnalların yaranmasına səbəb olan erkən qarşısını alma modellərindən daxil olan siqnalların işlənilməsi me- todikalarının mükəmməl olmaması. Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|