Microsoft Word antibohran-vidadi
Yüklə 1,67 Mb. Pdf görüntüsü
|
138 BVF modelləri böhranın inkişafına təsir edən dəyişənlərin seçimi üçün aylıq məlumatlardan istifadə edirlər. Böhran ehtimalı reqress modeli əsasında qiymətləndirilir. Bu yanaşma ilə iki üstünlük əldə olunur: 1) model hər dəyişənin statistik əhəmiyyətini asanlıqla müəyyənləşdirməyə imkan verir və 2) böhran indikator- ları valyuta böhranının yaranması ehtimalının ümumiləşdirilmiş göstəricisi şəklində birləşir. BVF modelləri böhranın eyni tərifinə və eyni proqnozlaşdırma dövrünə malikdirlər. Onların parametrləri Fondun dünya valyuta sisteminin sabitliyinin qorunub saxlanıl- masından ibarət olan əsas vəzifəsilə şərtləndirilmişdir. İ nvestisiya banklarının modellərində istifadə olunan böhran- ların tərifləri bir-birindən mühüm dərəcədə fərqlənirlər, bu da on- ların məqsəd fərqlərilə şərtləndirilmişdir. Özəl bankların əsas məq- sədi gəlir əldə etməkdir. Banklar şəxsi aktivlərini və müştərilərin investisiya portfellərini idarə edir və böhran baş verdiyi halda onların satınalma sürətini müəyyən edən limit siyasəti, qiymətlərin düşməsinin son hədd səviyyələri və aktivlərin həcmi ilə müəyyən olunan yol verilən zərərin təsbit olunmuş səviyyəsinə malikdirlər. Həmin zərər səviyyəsi və böhranın inkişaf mexanizmi haqqında şə xsi təsəvvürlər modellərdə qəbul olunmuş valyuta kursunun və ehtiyatların dəyişməsinin əsas göstəricilərini şərtləndirirlər. Bu modellərdə əlavə olaraq real sektorun, institusional, siyasi, bazar böhranlarının və zəncirvarı reaksiyanın yayılması ilə bağlı olan böhranların göstəricilər qrupundan götürülmüş dəyişən kəmiyyət- lər istifadə olunmuşdur. Valyuta böhranlarının proqnozlaşdırma üsulları əsasında qarşısının alınması sistemlərinin hazırkı inkişaf mərhələsinin özünəməxsus hüdudu Bergin və Patillonun 122 müvafiq “Valyuta böhranlarını əvvəlcədən söyləmək olarmı? Testlər” adı altında elmi əsəri olmuşdur. Həmin əsərdə Asiya böhranından qabaq ha- zırlanmış üç əsas elmi işin ümumiləşdirilmiş təhlili verilmişdir. 122 Berg A., Pattillo C. “Are Currency Crises Predictable? A Test”, IMF, 1998, IMF Working Papers, 98/154. 139 Müəlliflərdən heç biri böhranların yaranma vaxtını kifayət qədər dəqiq proqnozlaşdıra bilməmişdir, yanlış qorxuların sayı düzgün siqnalların sayını üstələyirdi, statistik əhəmiyyətli nəticələr onu təsdiqləyirdi ki, bəzi modellər öz nəticələrinə görə məlumatlandı- rılmış müşahidəçilərin nəticələrindən artıq olmamışdır. Furman və Stiqlits 123 , həmçinin “The economist” 124 nəşriyyatı tərəfindən apa- rılan analoji tədqiqatlar oxşar nəticələrə gətirib çıxartmışdır. Bu- nun səbəblərindən biri kimi son böhranın izahı üçün daha uyğun olan indikatorların çox vaxt növbəti böhranın izahı üçün uyğun ol- maması faktı göstərilir. Zamanla riskin yeni mühüm amilləri yarana bilər, həmçinin bazarların və onun iştirakçılarının vəziyyəti dəyişə bilər. Məluma- tın emalı texnologiyasının təkmilləşdirilməsi təqdim edilən model- lərdə proqnozlaşdırmanın keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasının əsası- dır. Yanlış qorxuların və nəzərdən qaçırılmış böhranların sayı haq- qında məlumatlar dəqiq izah edilməlidir. Nəzərdən qaçırılmış böh- ranların mövcudluğu modellərdə mühüm göstəricilərin və proq- nozlaşdırmanın keyfiyyətinə təsir göstərən hadisələrin nəzərə alın- madığını göstərir. Yanlış siqnal gərginliyin olmasına baxmayaraq böhranın baş vermədiyini ifadə edir. Bu iki səbəbdən mümkündür. Birincisi, istifadə olunan tərif bəzi hadisələri böhran kimi təsnif- ləndirmir, lakin modelə daxil olan və həmin hadisələrlə bağlı olan indikatorların bir hissəsi onun yaxınlaşmasına işarə edə bilər. İ kincisi, böhran haqqında xəbərdarlıq maliyyə bazarında möhtəkar hücumlarının qarşısının alınması üçün istifadə edilə bilər. Erkən qarşısını alma modellərinin işinin yaxşılaşdırılması statistik modelin məlumatlarına əsaslanan müxtəlif ölkələr üçün valyuta böhranının yaranma ehtimalının reytinqinin istifadəsi ə sasında, həmçinin proqnozun həmin ölkə üçün səciyyəvi olan keyfiyyət göstəricilərinin və risklərin ətraflı tədqiqi ilə əlavə 123 Furman J. and J.Stiglitz. Economic crises: evidence and insights from east Asia. Brookings Papers on Economic Activity, No 98:2, 1998. – S. 1-114. 124 The perils of prediction. The Economist, I August, 1998. 140 proqnozlaşdırma və modellərin özlərinin təkmilləşdirilməsi əsasın- da mümkündür. O cümlədən maliyyə bazarında iqtisadi böhranların təbiəti bir çox amillərdən asılıdır və şəklini dəyişdirə bilər. Maliyyə bazarlarının qloballaşması və kapitalların beynəlxalq hərəkətinə qoyulan məhdudiyyətlərin götürülməsi bazarlar və ölkələr arasında böhran şoklarının yayılmasına səbəb olur. Bu böhranın statistika baxımından mühüm olan tərkibinin dəyişməsinə və modellərin proqnozlaşdırılmasının keyfiyyətinin aşağı düşməsinə gətirib çıxardır. Bu halda diqqəti bütün böhran sarsıntıları üçün səciyyəvi olan əlamətlərin üzərində cəmləmək yaxud maliyyə bazarında müxtəlif növ böhranları səciyyələndirən kəmiyyət və keyfiyyət göstəricilərinin daha tam uçotunu təmin etmək lazımdır. Bir çox iqtisadçılar bu zaman böhranın bir növünün digərinin yaranmasına səbəb olduğu valyuta, bank və borc böhranlarının qarşılıqlı asılılığını, həmçinin böhranın ölkədən ölkəyə yayılması effektinin ifadəsini qeyd edirlər. Modellərin təkmilləşdirilməsi üçün maliyyə bazarının müxtəlif seqmentlərində böhranlarla bağlı olan göstəri- ciləri və qonşu ölkələrdə böhranların mövcudluğunu nəzərə almaq məqsədəuyğundur. Maliyyə bazarında böhranlar kimi çox amilli diskret hadisələrinin yüksək dəqiqliklə proqnozlaşdırılması çətin məsələdir, bu səbəbdən onların erkən qarşısının alınması üzrə təqdim olunmuş üsullar zəifliyin təhlilinin birinci pilləsi ola və risklərin və keyfiyyət göstəricilərinin qiymətləndirilməsi üsullarını tamamlaya bilər. BHB xətti ilə bank nəzarəti təcrübəsində böhranların erkən qarşısının alınması üsullarının tətbiqi nümunələrini müzakirə edək. BHB-nın vəzifələrindən biri milli bank sistemlərinin möh- kəmləndirilməsi və bank böhranlarının qarşısının alınması üçün mərkəzi bankların əməkdaşlığının inkişaf etdirilməsidir. Bu məq- sədlə 1988-ci ildə bankların şəxsi kapital norması haqqında Bazel sazişi (Bazel-1) bağlanmışdır, onun yeni redaksiyası (Bazel-2) 2004-cü ilin iyun ayında nəşr olunmuşdur. Həmin saziş qa- baqlayıcı tədbirləri təklif edir və bank kapital kifayətliliyinin tə- Yüklə 1,67 Mb. Dostları ilə paylaş:
|